Postępowanie cywilne toczące się w wydziałach cywilnych, rodzinnych, gospodarczych sądów rejonowych i okręgowych jest narażone na nieważność. Każda, nawet najprostsza sprawa może być obarczona takimi błędami w toku postępowania, które sprawią, że będzie można zarzucić jej nieważność. W artykule zostaną wskazane okoliczności, które powodują nieważność postępowania cywilnego, a także jej skutki dla stron procesu. Dodatkowo podane zostaną przykłady sformułowania w toku apelacji zarzutu nieważności oraz wniosku końcowego.
Przyczyny nieważności postępowania cywilnego wraz z przykładem sformułowania zarzutu i wniosku
Kodeks postępowania cywilnego (dalej nazywany k.p.c.) przewiduje tzw. zamknięty katalog przyczyn nieważności postępowania cywilnego. Oznacza to, że tylko wskazane w ustawie okoliczności sprawiają, że postępowanie jest dotknięte nieważnością i żadne inne uchybienia nie dają podstaw do podniesienia zarzutu nieważności postępowania.
Nieważność postępowania cywilnego zachodzi w następujących sytuacjach:
-
Jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna – dotyczy to rozpoznania przez sąd powszechny sprawy, błędnie uznając ją za sprawę cywilną – do spraw cywilnych należą, zgodnie z art. 1 k.p.c., sprawy ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego Kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych. Jeżeli zatem sąd cywilny rozpoznałby sprawę z zakresu prawa administracyjnego, wówczas droga sądowa byłaby niedopuszczalna.
- Zarzut
Zarzucam naruszenie przepisów postępowania skutkujące nieważnością postępowania, tj. art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 1 i 2 k.p.c. poprzez uznanie niniejszej sprawy za sprawę cywilną i jej rozpoznanie, co skutkowało nieodrzuceniem pozwu, co stanowi przyczynę nieważności postępowania określoną w art. 379 pkt 1 k.p.c.
-
Wniosek
wnoszę o uchylenie zaskarżonego wyroku i odrzucenie pozwu
-
Jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany.
Zdolność sądową, zgodnie z art. 64 k.p.c., ma każda osoba fizyczna, prawna oraz jednostki organizacyjne, niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przysługuje zdolność prawną. Zarzut ten będzie dotyczył wyłącznie pozostałych podmiotów, które nie mają zdolności prawnej.
Postępowanie sanacyjne a inne postępowania sądowe
Koszty sądowe w sprawach cywilnych
Na czym polega postępowanie nakazowe i jak może zostać rozstrzygnięte?
Zdolność procesową mają osoby fizyczne, które mają pełną zdolność do czynności prawnych – zatem te, które ukończyły 18 lat. Szczególna regulacja dotyczy osób z tzw. ograniczoną zdolnością do czynności prawnych – tych, które ukończyły 13 lat – mają oni zdolność procesową w stosunku do tych czynności, których mogą dokonywać samodzielnie. Ponadto zdolność procesową mają osoby prawne, a także oraz jednostki organizacyjne, niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przysługuje zdolność prawną.
Osoba prawna występująca jako strona może być narażona na zarzut nieważności, jeżeli nie ma organu powołanego do jej reprezentacji (np. brak zarządu w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością) lub przedstawiciela ustawowego – na przykład kuratora.
Zarówno do osób fizycznych, prawnych, jak i jednostek organizacyjnych, niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przysługuje zdolność prawną, można zgłosić zarzut nienależytego umocowania pełnomocnika. Dotyczy to zarówno podpisania pełnomocnictwa przez upoważnioną osobę – reprezentującą osobę prawną, a także prawidłowego określenia zakresu pełnomocnictwa oraz upoważnienie osoby, która może być pełnomocnikiem. W niektórych sprawach – przed Sądem Najwyższym, pełnomocnikiem może być tylko profesjonalista – radca prawny, adwokat. Umocowanie członka rodziny (tzw. pełnomocnictwo familiarne) będzie zatem przyczyną nieważności. Umocowanie kogoś, kto stracił uprawnienia do wykonywania zawodu, również spowoduje nieważność postępowania.
-
Zarzut
Zarzucam naruszenie przepisów postępowania skutkujące nieważnością postępowania, tj. art. 87 k.p.c., poprzez dopuszczenie w charakterze pełnomocnika osoby, która nie może być pełnomocnikiem z uwagi na zawieszenie w prawie do wykonywania zawodu adwokata, co stanowi przyczynę nieważności postępowania określoną w art. 379 pkt 2 k.p.c. - Wniosek
Wnoszę o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji i powtórzenie postępowania dowodowego poprzez przeprowadzenie dowodu z przesłuchania świadków: XYZ na okoliczność…
-
Jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie osądzona – dotyczy to sytuacji składania kilku pozwów przeciwko temu samemu przeciwnikowi, lub złożenie pozwu już po tym, jak sprawa zostanie prawomocnie zakończona, osądzona. Ważne jest, by były to te same strony i to samo roszczenie.
Przykład 1.
Jan Nowak pozwał 15 maja 2019 r. Adama Kowalskiego o zapłatę 5 000 zł wynagrodzenia za zrealizowanie zlecenia w sierpniu 2018 r. Równocześnie 30 maja 2019 r. złożył taki sam pozew o zapłatę 5 000 zł za zrealizowane zlecenie w sierpniu 2018 r. W tej sytuacji pierwszy pozew zostanie uwzględniony, natomiast druga sprawa dotknięta jest zarzutem nieważności.
-
Zarzut:
Zarzucam naruszenie przepisów postępowania skutkujące nieważnością postępowania, tj. art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., poprzez rozpoznanie sprawy mimo tego, że sprawa o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami jest w toku, co stanowi przyczynę nieważności postępowania określoną w art. 379 pkt 3 k.p.c.
-
Wniosek
Wnoszę o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz odrzucenie pozwu.
-
Jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy – związane jest to z przepisami kodeksu postępowania cywilnego (art. 47 k.p.c.) zagadnienia składu sądu oraz art. 48 k.p.c. (przyczyny wyłączenia sędziego z mocy ustawy).
-
Zarzut
Zarzucam naruszenie przepisów postępowania skutkujące nieważnością postępowania, tj. art. 48 k.p.c., poprzez rozpoznanie sprawy przez skład sądu, w którym brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy, co stanowi przyczynę nieważności postępowania określoną w art. 379 pkt 4 k.p.c.
-
Wniosek
Wnoszę o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji.
-
Jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw – pozbawienie możliwości obrony praw może mieć miejsce w sytuacji, gdy nasz przeciwnik, który złoży pozew, nie zna naszego adresu lub podaje błędny adres, a sąd mimo wiedzy o tym, że wysyłane pisma są zwracane z uwagi na to, że adresat nie mieszka pod wskazanym adresem, nie wyznacza dla nieznanego z miejsca pobytu kuratora, którego zadaniem jest odnalezienie strony, dla której został ustanowiony oraz stanie na straży jej praw.
-
Zarzut
Zarzucam naruszenie przepisów postępowania skutkujące nieważnością postępowania, tj. art. 143 i 144 k.p.c., poprzez brak ustanowienia kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu pozwanego, mimo zaistnienia przesłanek ku temu i zgłoszonego przez powoda wniosku, co skutkowało pozbawieniem możliwości pozwanego obrony jego praw, co stanowi przyczynę nieważności postępowania określoną w art. 379 pkt 5 k.p.c.
-
Wniosek
Wnoszę o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji.
-
Jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu – uregulowane w art. 17 k.p.c.
-
Zarzut
Zarzucam naruszenie przepisów postępowania skutkujące nieważnością postępowania, tj. art. 17 pkt 41 k.p.c., poprzez rozpoznanie sprawy o wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę spółdzielni przez sąd rejonowy, co stanowi przyczynę nieważności postępowania określoną w art. 379 pkt 6 k.p.c.
-
Wniosek
Wnoszę o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi właściwemu – sądowi okręgowemu.
Nieważność postępowania cywilnego - skutki
Jeżeli sąd II instancji rozpoznając apelację stwierdzi nieważność postępowania z jednej z podanych powyżej, możliwych przyczyn to uchyla zaskarżony wyrok. Istotne jest wyeliminowane wadliwego rozstrzygnięcia z obrotu prawnego. W zakresie dotkniętym nieważnością postępowanie jest znoszone i przekazywane do ponownego rozpoznania sądowi I instancji. Może to dotyczyć tylko poszczególnych czynności – na przykład jeśli pełnomocnik stracił uprawnienia dopiero na etapie przesłuchiwania ostatnich świadków. Takie czynności powinny zostać powtórzone z udziałem prawidłowo umocowanego pełnomocnika. W stosunku do wskazanych w punktach 1-3 przyczyn nieważności, będą one skutkowały odrzuceniem pozwu lub umorzeniem postępowania, pozostałe natomiast będą wymagały merytorycznego rozstrzygnięcia.
Wznowienie postępowania
Nieważność postępowania może być także przyczyną dla złożenia wniosku o wznowienie prawomocnie zakończonego postępowania. Nie dotyczy to jednak wszystkich wskazanych powyżej przyczyn nieważności postępowania, a jedynie sytuacji gdy:
-
w składzie sądu uczestniczyła osoba nieuprawniona;
-
orzekał sędzia wyłączony z mocy ustawy, a strona przed uprawomocnieniem się wyroku nie mogła domagać się wyłączenia;
-
strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej albo nie była należycie reprezentowana;
-
strona, wskutek naruszenia przepisów prawa, była pozbawiona możności działania.
Nie można żądać wznowienia, jeżeli przed uprawomocnieniem się wyroku niemożność działania ustała lub brak reprezentacji był podniesiony w drodze zarzutu – w apelacji albo strona potwierdziła dokonane czynności procesowe.
