Prowadzenie działalności gospodarczej zawsze wiąże się z zaciąganiem różnego rodzaju zobowiązań. W zależności od rodzaju spółki, która zaciąga długi, zakres odpowiedzialności za nie będzie kształtował się odmiennie. Na kim w takim razie spoczywa odpowiedzialność za zobowiązania spółki jawnej?
Czym jest spółka jawna?
Spółka jawna należy do kategorii osobowych spółek prawa handlowego, co w praktyce oznacza, że nie odnajdziemy w niej ani kapitału zakładowego, ani organów charakterystycznych dla spółki z o.o. lub spółki akcyjnej. Co do zasady może być ona prowadzona dla dowolnie obranej działalności gospodarczej pod warunkiem, że nie będzie ona zarezerwowana dla innych rodzajów spółek (np. działalność bankową mogą wykonywać wyłącznie spółki akcyjne).
Kodeks spółek handlowych przewiduje, że regulacja prawna odnosząca się do spółki jawnej stanowi trzon dla innych spółek osobowych (spółki partnerskiej, komandytowej oraz komandytowo-akcyjnej). Takie rozwiązanie powoduje, że przepisy odnoszące się do spółki jawnej są odpowiednio stosowane przy pozostałych spółkach osobowych.
Odpowiedzialność za zobowiązania spółki jawnej
Spółka jawna nie posiada osobowości prawnej, co oznacza, że nie jest odrębnym podmiotem w sferze prawno-gospodarczej. Z drugiej jednak strony taki podmiot ma zdolność prawną, a więc może samodzielnie nabywać prawa, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywaną. Oczywiście wszelkiego rodzaju działania spółka ta podejmuje poprzez swoich wspólników.
Możliwość zaciągania zobowiązań oznacza, że spółka jawna może stać się dłużnikiem. Rodzaj zobowiązania nie odgrywa tutaj większego znaczenia, ponieważ zakres odpowiedzialności i tak jest rozciągany na wszystkich wspólników. Stanowi o tym wprost art. 22 §2 ksh, zgodnie z którym każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką. Pamiętajmy jednak, że zgodnie z treścią art. 31 ksh wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (jest to tzw. subsydiarna odpowiedzialność wspólnika). Taka regulacja nie stanowi jednak przeszkody do wniesienia powództwa przeciwko wspólnikowi, zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Subsydiarna odpowiedzialność wspólnika nie dotyczy oczywiście zobowiązań powstałych przed wpisem do rejestru.
„Istota subsydiarnej odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki jawnej nie polega na tym, że powstaje ona w związku z bezskutecznością egzekucji przeciwko spółce, jak to ma miejsce w przypadku odpowiedzialności członków zarządu spółki z o.o. na podstawie art. 299 § 1 KSH, lecz ciąży ona na wspólnikach od samego początku, zgodnie z dyspozycją art. 22 § 2 KSH. Przesłanką dopuszczalności powództwa przeciwko wspólnikom spółki jawnej nie jest zatem wykazanie bezskuteczności czy też niemożliwości przeprowadzenia egzekucji, lecz istnienie materialnoprawnej podstawy ich odpowiedzialności”.
Odpowiedzialność za zobowiązania spółki jawnej - czy można wyłączyć z niej wspólnika spółki?
Treść umowy spółki jawnej zależy w dużej mierze od woli jej wspólników, może być przy tym wielokrotnie modyfikowana. Pamiętajmy jednak, że postanowienia umowne muszą być zgodne z obowiązującym prawem, w innym przypadku będą po prostu nieważne. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki jawnej choćby jednego wspólnika jest na gruncie obowiązującego prawa nie jest możliwa do wyłączenia. Nie stanie się tak nawet wtedy, gdy wspólnicy podpiszą ze sobą porozumienie o odpowiedniej treści, tzn. umowę wyłączającą w całości lub w części odpowiedzialność wskazanych wspólników. Względem wierzyciela spółki takie rozwiązanie jest nieskuteczne, a więc będzie mógł on żądać zaspokojenia swoich roszczeń również od wspólnika, który teoretycznie został zwolniony z odpowiedzialności za długi.
Przykład 1.
Czy wspólnik spółki jawnej, który został zwolniony z odpowiedzialności za długi spółki, których wartość przekracza 50 000 zł, i zostało to ujęte w umowie spółki, będzie zobowiązany do spłaty długu spółki o wartości 5000 zł oraz 75 000 zł?
Tak, w obu przypadkach taki wspólnik poniesie odpowiedzialność za powstałe zobowiązania. Ustalenia dotyczące ograniczenia lub wyłączenia odpowiedzialności wspólnika za długi spółki jawnej nie są wiążące dla żadnego wierzyciela spółki. Będzie on mógł żądać zaspokojenia długu zarówno o wartości 5000 zł, jak i 75 000 zł od każdego wspólnika spółki jawnej.
Przykład 2.
Czy wspólnik spółki jawnej, który wniósł wkład o wartości wynoszącej 95% sumy wszystkich wkładów, może zostać zwolniony od ponoszenia odpowiedzialności za zobowiązania spółki?
Nie, ponieważ liczba i rodzaj wniesionych do spółki wkładów nie jest czynnikiem, który wpływa na jakąkolwiek możliwość zwolnienia wspólnika z ponoszenia odpowiedzialności za zobowiązania spółki. Ustalenia umowne w takim zakresie również nie odniosą żadnego skutku. Każdy wspólnik bez względu na wniesiony przez siebie wkład ponosi taki sam zakres odpowiedzialności za długi spółki jawnej.
Ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności wspólnika spółki jawnej jest bezskuteczne względem wierzyciela spółki, jednak może być uznawane za ważne względem pozostałych wspólników. Innymi słowy, jeśli spółka popadnie w długi, wierzyciel zaś wystąpi z roszczeniem zapłaty wobec wszystkich wspólników, to wspólnik zwolniony z odpowiedzialności będzie mógł żądać spłaty tego, co sam świadczył na rzecz wierzyciela od innych wspólników. Mówimy tutaj niejako o roszczeniu regresowym – wspólnik zwolniony z odpowiedzialności i tak zapłaci za dług spółki, jednak będzie miał prawo domagać się zwrotu wpłaconych przez siebie pieniędzy od pozostałych wspólników. Oczywiście, aby takie żądanie było możliwe, konieczne jest zastosowanie pisemnego ograniczenia odpowiedzialności danej osoby (w ramach umowy spółki lub umowy odrębnej).
Przykład 3.
Czy wspólnik, który został zwolniony na piśmie z całkowitej odpowiedzialności za długi spółki jawnej i który musiał spłacić dług spółki w wysokości 5000 zł, może domagać się zwrotu tej kwoty?
Tak, przy czym żądanie zapłaty powinno zostać skierowane do wspólników, którzy wyrazili zgodę na zwolnienie danej osoby z ponoszenia odpowiedzialności za zobowiązania spółki jawnej. W praktyce taki wspólnik powinien wystąpić z żądaniem zapłaty wobec spółki lub określonych wspólników, a jeśli to nie pomoże, z pozwem o zapłatę do właściwego sądu rejonowego.
Kolejność zaspokajania roszczeń w spółce jawnej
W przypadku gdy spółka jawna stanie się dłużnikiem wierzyciel nie ma możliwości kierowania swoich roszczeń od razu bezpośrednio do wszystkich lub wybranych wspólników. W pierwszej kolejności za powstałe zobowiązania odpowiada bowiem sama spółka, dopiero zaś, gdy egzekucja z jej majątku okaże się bezskuteczna (np. gdy spółka nie posiada na daną chwilę żadnego majątku lub jest on zbyt mały, aby zaspokoić żądania wierzyciela), roszczenie o zapłatę może być kierowane do wspólników.
Wybór wspólników, którzy zostaną zobowiązani do spłaty, zależy tak naprawdę od samego wierzyciela. Może on w tym zakresie stosować dowolne rozwiązania. Dopuszczalne jest także skierowanie żądania zapłaty względem jednego wspólnika, np. tego, który uczestniczył w relacjach gospodarczych z wierzycielem i utrzymywał z nim kontakty biznesowe.
Przykład 4.
Czy wspólnik spółki jawnej, do którego skierowane zostało żądanie zapłaty długu spółki, może odmówić uregulowania zobowiązania w sytuacji, gdy majątek spółki pozwala na zaspokojenie wierzyciela?
Tak, ponieważ zgodnie z obowiązującymi przepisami to spółka jawna jako pierwsza odpowiada za swoje zobowiązania. Jeśli dysponuje majątkiem, który pozwala na spłatę zadłużenia, to wierzyciel musi kierować swoje roszczenia względem spółki, a nie wybranego wspólnika.
Przykład 5.
Czy wspólnik A spółki jawnej musi spłacić wierzyciela spółki w sytuacji, gdy żąda on zapłaty tylko od niego, a pozostali wspólnicy posiadają większe majątki niż on?
W tym przypadku wielkość posiadanego majątku nie ma znaczenia, podobnie zresztą jak wielkość wkładów, które zostały wniesione do spółki przez danych wspólników. Prawo wyboru wspólnika, który ma spłacić dług spółki jawnej, należy wyłącznie do wierzyciela. Wspólnik A może oczywiście podjąć próbę uwolnienia się od obowiązku spłaty zobowiązania, argumentując to posiadaniem mniejszego majątku niż reszta wspólników, jednak wierzyciel nie jest związany takimi żądaniami.
Odpowiedzialność za zobowiązania spółki jawnej - podsumowanie
Zgodnie z obowiązującymi przepisami odpowiedzialność za zobowiązania spółki jawnej spoczywa na samej spółce oraz jej wspólnikach na równi. Pamiętajmy jednak, że w pierwszej kolejności żądanie zapłaty powinno być kierowane bezpośrednio do spółki, a nie wspólników. Wspólnicy będą musieli spłacić długi spółki dopiero wtedy, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Wierzyciel ma przy tym prawo wyboru, który ze wspólników zostanie zobowiązany do spłaty, i czy będą to wszyscy z nich. Umowne ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności wspólników za długi spółki jawnej jest bezskuteczne względem wierzycieli, odgrywa jednak rolę w stosunkach pomiędzy samymi wspólnikami.
