Spółki prawa handlowego to jedna z możliwych form prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce. W przypadku spółek osobowych możemy odnaleźć m.in. spółkę jawną, której regulacje stanowią trzon dla organizacji innych spółek tego rodzaju. W jaki sposób zachodzi podział zysku w spółce jawnej?
Czym jest spółka jawna?
Zgodnie z treścią art. 22 Kodeksu spółek handlowych spółką jawną jest spółka osobowa, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, a nie jest inną spółką handlową. Każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką.
Spółka jawna należy do kategorii spółek osobowych, co w praktyce oznacza, że nie znajdziemy w niej organów charakterystycznych dla spółek kapitałowych (spółki z o.o., spółki akcyjnej lub prostej spółki akcyjnej). Istotną kwestią jest także to, że w tego rodzaju spółce wspólnicy odpowiadają na równi wraz z samą spółką. Każdy ze wspólników musi więc pamiętać, że jest zobowiązany do spełnienia świadczenia względem wierzyciela spółki tak, jakby sam był jego dłużnikiem.
Spółka jawna może być powołana do prowadzenia działalności gospodarczej w każdym prawnie dopuszczalnym celu. Niewątpliwie istnieje ona po to, by osiągać zyski, które powinny być rozdysponowane sprawiedliwie pomiędzy wszystkich wspólników. Okazuje się jednak, że ksh nie zawiera w sobie regulacji prawnych, jak dokonać tego w prawidłowy sposób.
„Spółka osobowa prawa handlowego (spółka jawna) stanowi odrębną od wspólników strukturę pod względem organizacyjno-prawnym i majątkowym. Jest również samodzielnym podmiotem gospodarczym, wspólnicy tejże spółki jedynie uczestniczą w osiąganym przez nią zysku w sposób proporcjonalny do jego udziału. Na gruncie prawa podatkowego oznacza to tyle, że w przypadku spółki osobowej prawa handlowego przychody z pozarolniczej działalności gospodarczej będą przychodami tejże spółki, ale z uwagi na to, że spółki osobowe nie posiadają osobowości prawnej, ich dochody nie stanowią odrębnego przedmiotu opodatkowania podatkiem dochodowym”.
Podział zysku w spółce jawnej
Pomimo że przepisy odnoszące się do spółki jawnej są stosowane jako baza do regulowania innych spółek osobowych, to jednak nie odnajdziemy wśród nich takich, które wprost wskazywałyby, jak prawidłowo i legalnie dokonywać podziału osiągniętego zysku. W praktyce dzielenie zysku odbywa się w sposób nieformalny, co jednak może rodzić problemy w przypadku zbyt dużej liczby wspólników lub liczby posiadanych przez nich udziałów.
Zgodnie z treścią art. 51-53 ksh każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zyskach i uczestniczy w stratach w tym samym stosunku bez względu na rodzaj i wartość wkładu. Określony w umowie spółki udział wspólnika w zysku odnosi się, w razie wątpliwości, także do jego udziału w stratach. Pamiętajmy jednak, że umowa spółki może zwolnić wspólnika od udziału w stratach.
Wyrok WSA w Warszawie z 14 października 2009 roku (sygn. akt III SA/Wa 814/09)
„Wielkość przychodu przypadającego na wspólnika spółki jawnej określa się proporcjonalnie do jego prawa w udziale w zysku i taką samą zasadę należy zastosować przy określaniu kosztów uzyskania przychodu, zysków i strat przypadających na wspólnika. Obowiązek »odpowiedniego« stosowania metody podziału przychodów do kosztów uzyskania przychodów nie oznacza dowolności przy określaniu kosztów uzyskania przychodów przypadających na wspólników spółki jawnej i nie dopuszcza stosowania odmiennych proporcji zależnie od rodzaju kosztów podatkowych. Przepis art. 8 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych takiej możliwości nie przewiduje. Wspólnicy spółki jawnej mogą w umowie spółki wprowadzić rozwiązania odbiegające od wzorca normatywnego, tj. określić prawo w udziale w zysku w dowolnej proporcji, według której będą rozliczane przychody, koszty uzyskania przychodów i wydatki niestanowiące kosztów uzyskania przychodów oraz straty z udziału w spółce. Pamiętać jednak należy, że umowy między wspólnikami spółek osobowych nie mogą mieć wpływu na wynikające z bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa podatkowego obowiązki podatkowe”.
Wspólnik może żądać podziału i wypłaty całości zysku z końcem każdego roku obrotowego. Jeżeli wskutek poniesionej przez spółkę straty udział kapitałowy wspólnika został uszczuplony, zysk przeznacza się w pierwszej kolejności na uzupełnienie udziału wspólnika. Wspólnik ma prawo żądać corocznie wypłacenia odsetek w wysokości 5% od swojego udziału kapitałowego, nawet gdy spółka poniosła stratę.
Jak podzielić zysk w spółce jawnej?
Pierwszym i stosunkowo najczęściej spotykanym sposobem podziału zysku w spółce jawnej jest rozdzielenie całej uzyskanej kwoty równo pomiędzy wszystkich wspólników. W praktyce wywołuje to jednak niemałe zaskoczenie, szczególnie wśród wspólników, którzy nie wiedzieli o takiej metodzie, i wnieśli do spółki wkłady o wysokiej wartości. Pomimo że taka regulacja wydaje się krzywdząca dla niektórych wspólników, jest ona jednak zgodna z prawem.
Przykład 1.
Czy wspólnik spółki jawnej, który wniósł do niej wkład o wartości 50 000 zł, ma prawo do 50% udziału w wypracowanym zysku przy założeniu, że dwóch pozostałych wspólników wniosło wkłady o łącznej wartości 10 000 zł (każdy po 5000 zł)? Jeśli umowa spółki nie przewiduje w tym zakresie żadnych regulacji, to każdy ze wspólników ma prawo do zysku w wysokości 1/3, ponieważ tę spółkę tworzy tylko 3 wspólników. Wielkość i rodzaj wniesionego wkładu nie odgrywa w takim przypadku żadnego znaczenia.
Na szczęście podział zysku w spółce jawnej może odbywać się według zasad umownych, które zależą od wyłącznej woli wspólników. Pamiętajmy przy tym, że treść danej umowy może być modyfikowana, co jednak wiąże się z kosztami zmiany umowy spółki (głównie w zakresie wpisu w KRS i ogłoszenia zmian w Monitorze Sądowym i Gospodarczym). Wspólnicy mogą wprowadzić zarówno surowsze, jak i łagodniejsze zasady podziału osiągniętego zysku, wliczając w to każdorazowe odwołanie się do wysokości wkładów wniesionych przez wszystkich wspólników.
Przykład 2.
Czy wspólnik spółki jawnej, który wniósł do niej wkład o wartości 1/2 całego majątku spółki, ma prawo do 50% udziału w zysku przy założeniu, że spółkę tworzy łącznie 3 wspólników? Tak, pod warunkiem, że umowa spółki przewiduje taką możliwość. Dopuszczalne jest więc stworzenie zapisu, zgodnie z którym wspólnik A ma prawo do 1/2 zysku, a wspólnicy B oraz C po 1/4 zysku. W przypadku braku jakiegokolwiek zapisu umownego stosujemy zasadę dzielenia zysku po równo pomiędzy wszystkich wspólników.
W tym miejscu pojawia się zapewne pytanie – czy możliwe jest wprowadzenie do umowy spółki regulacji, zgodnie z którą część wspólników zostanie pozbawiona prawa do zysku? Tak, prawo dopuszcza takie rozwiązanie i mamy do czynienia wówczas z tzw. lwią spółką jawną. Pomimo że taki zapis jest wysoce kontrowersyjny, nie powinien on istnieć w oderwaniu od regulacji zasad odpowiedzialności za straty wspólników, którzy nie mają prawa do zysku. Innymi słowy, jeśli pozbawiamy konkretnych wspólników prawa do osiągniętego przez spółkę zysku, to nie powinni oni równocześnie partycypować w stracie spółki.
Podsumowanie
Zasady podziału zysku w spółce jawnej mogą zależeć od dowolnych ustaleń jej wspólników, które muszą pojawić się w treści zawartej umowy. Regulacje tego rodzaju mogą być modyfikowane dowolną liczbę razy, co jednak wiąże się z kosztami zmiany umowy spółki. W przypadku gdy umowa w ogóle nie przewiduje sposobu podziału zysku, przyjmujemy, że powinien on zostać podzielony w równych częściach pomiędzy wszystkich wspólników bez względu na to, jak wysokie wkłady wnieśli oni do spółki.
