Odszkodowania powypadkowe - kiedy i komu przysługują?

Ubezpieczonemu, który uległ wypadkowi przy pracy lub zachorował na chorobę zawodową, przysługują określone świadczenia. Może to być np. zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne lub renta szkoleniowa. Jedną z takich należności są jednorazowe odszkodowania powypadkowe. Kto jest do nich uprawniony oraz jaka jest ich aktualna wysokość – odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

Jednorazowe odszkodowania powypadkowe z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych – podstawa prawna

Kwestie dotyczące jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych zostały uregulowane w Ustawie z dnia 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zwanej dalej „ustawą wypadkową”.

Szczegółowe zagadnienia są ponadto unormowane w przepisach wykonawczych wydanych na podstawie ustawy wypadkowej oraz w odrębnych aktach prawnych.

Ubezpieczony uprawniony do jednorazowego odszkodowania oraz ustalenie uszczerbku na zdrowiu

Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy wypadkowej jednorazowe odszkodowanie przysługuje ubezpieczonemu, który wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej doznał stałego bądź długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Ustawa wypadkowa precyzuje jednocześnie, co należy rozumieć pod pojęciem uszczerbku na zdrowiu. Wspomniane przepisy rozróżniają dwa stany naruszenia zdrowia ubezpieczonego, czyli:

stały uszczerbek na zdrowiu – a więc takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu nierokujące poprawy;
długotrwały uszczerbek na zdrowiu – tj. takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu na okres przekraczający 6 miesięcy, mogące ulec poprawie.

Zarówno stały, jak i długotrwały uszczerbek na zdrowiu, a także jego związek z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, ustala lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) albo komisja lekarska ZUS.

W myśl postanowień art. 11 ust. 4 ustawy wypadkowej oceny stopnia uszczerbku na zdrowiu oraz jego związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową dokonuje się po zakończeniu leczenia i rehabilitacji.

Odpowiednimi przepisami wykonawczymi w tym zakresie jest Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 2002 roku w sprawie szczegółowych zasad orzekania o stałym lub długotrwałym uszczerbku na zdrowiu, trybu postępowania przy ustalaniu tego uszczerbku oraz postępowania o wypłatę jednorazowego odszkodowania (Dz.U. z 2020 r. poz. 233), zwane dalej „rozp. z 18 grudnia 2002 roku”.

Zobacz też:

Odszkodowanie a zadośćuczynienie - komu się należy i za co?

Inne niż ubezpieczony osoby uprawnione do jednorazowego odszkodowania

Art. 13 ust. 1 ustawy wypadkowej stanowi, iż członkom rodziny ubezpieczonego, który zmarł wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, również przysługuje jednorazowe odszkodowanie.

Odszkodowanie to przysługuje ponadto w razie śmierci wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej rencisty, który był uprawniony do renty z ubezpieczenia wypadkowego.

Kwestie prawa do jednorazowego odszkodowania doprecyzował też Sąd Najwyższy (SN), stwierdzając w wyroku z 23 sierpnia 2005 roku, że prawo do jednorazowego odszkodowania pieniężnego z tytułu wypadku przy pracy należy do spadku po uprawnionym członku rodziny pracownika, który zmarł wskutek tego wypadku (I UK 360/04, OSNP 2006/13-14/221). Oznacza to, że spadkobiercy innej osoby niż ubezpieczony, która była uprawniona do jednorazowego odszkodowania, lecz zmarła, mogą ubiegać się o to odszkodowanie.

Członkami rodziny uprawnionymi do omawianego odszkodowania są:

małżonek, przy czym odszkodowanie to nie przysługuje małżonkowi w przypadku orzeczonej separacji;
dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione oraz przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej, spełniające w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty warunki uzyskania renty rodzinnej;
rodzice, osoby przysposabiające, macocha, ojczym, jeżeli w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty prowadzili z nim wspólne gospodarstwo domowe lub jeżeli ubezpieczony bądź rencista bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania albo jeżeli ustalone zostało wyrokiem lub ugodą sądową prawo do alimentów z jego strony.

Zasady ustalania prawa do jednorazowego odszkodowania

Stosownie do brzmienia art. 15 ust. 1 ustawy wypadkowej przyznanie lub odmowa przyznania jednorazowego odszkodowania oraz ustalenie jego wysokości następuje w drodze decyzji ZUS-u w ciągu 14 dni od dnia:

otrzymania orzeczenia lekarza orzecznika lub komisji lekarskiej;
wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Od decyzji ZUS-u w sprawie przyznania jednorazowego odszkodowania przysługuje odwołanie w trybie i na zasadach określonych w przepisach Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1009, z późn. zm.).

Warunki, jakie powinien spełniać wniosek o jednorazowe odszkodowanie, wymagane dokumenty oraz kolejne etapy postępowania w sprawie przyznania odszkodowania określono w przepisach rozp. z 18 grudnia 2002 roku.

Stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu oraz jego związek z wypadkiem przy pracy bądź chorobą zawodową ustala lekarz orzecznik lub komisja lekarska ZUS-u. W odniesieniu do postępowania dotyczącego ustalania prawa do jednorazowego odszkodowania dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty lekarz orzecznik bądź komisja lekarska ZUS-u określają również niezdolność do pracy oraz jej związek z wypadkiem przy pracy bądź chorobą zawodową, a także związek śmierci ubezpieczonego lub rencisty z takim wypadkiem bądź chorobą.

Przy ustalaniu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu oraz jego związku z wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową stosuje się odpowiednio przepisy Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 504).

Jeżeli w wyniku decyzji zostało ustalone prawo do jednorazowego odszkodowania oraz jego wysokość, ZUS dokonuje z urzędu wypłaty odszkodowania w terminie 30 dni od dnia wydania decyzji.

Zasady ustalania jednorazowego odszkodowania

Jednorazowe odszkodowanie jest ustalane na rok składkowy w rozumieniu ustawy wypadkowej, czyli na okres od kwietnia danego roku kalendarzowego do marca roku następnego. Oznacza to, że w okresie od 1 kwietnia 2022 roku do 31 marca 2023 roku jednorazowe odszkodowanie przysługuje w wysokości 20% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w poprzednim roku, ogłaszanego dla celów emerytalnych przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w „Monitorze Polskim” – za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Jednocześnie wspomniane odszkodowanie podlega zwiększeniu o:

20% przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent uszczerbku na zdrowiu przewyższającego procent, według którego ustalone było to odszkodowanie – w przypadku gdy wskutek pogorszenia się stanu zdrowia stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu będący następstwem wypadku przy pracy albo choroby zawodowej, który był podstawą przyznania jednorazowego odszkodowania, ulegnie zwiększeniu co najmniej o 10 punktów procentowych;
kwotę stanowiącą 3,5-krotność przeciętnego wynagrodzenia – w razie gdy w odniesieniu do ubezpieczonego została orzeczona całkowita niezdolność do pracy oraz niezdolność do samodzielnej egzystencji wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Powyższą zasadę stosuje się odpowiednio, jeżeli wskutek pogorszenia się stanu zdrowia w następstwie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej w stosunku do rencisty została orzeczona całkowita niezdolność do pracy oraz niezdolność do samodzielnej egzystencji.

Do ustalenia wysokości podwyższonych jednorazowych odszkodowań wskazanych powyżej przyjmuje się przeciętne wynagrodzenie obowiązujące w dniu wydania przez ZUS decyzji w sprawie jednorazowego odszkodowania. Kwoty jednorazowych odszkodowań zaokrągla się do pełnych złotych.

Zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy wypadkowej – jeżeli do jednorazowego odszkodowania uprawniony jest tylko jeden członek rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, przysługuje ono w wysokości:

18-krotnego przeciętnego wynagrodzenia – gdy uprawnionymi są małżonek lub dziecko;
9-krotnego przeciętnego wynagrodzenia – w przypadku gdy uprawniony jest inny członek rodziny.

Jeżeli do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są równocześnie:

małżonek i jedno lub więcej dzieci – odszkodowanie przysługuje w wysokości 18-krotnego przeciętnego wynagrodzenia zwiększonej o 3,5-krotne przeciętne wynagrodzenie na każde dziecko;
dwoje lub więcej dzieci – odszkodowanie stanowi równowartość kwoty 18-krotnego przeciętnego wynagrodzenia zwiększonej o 3,5-krotne przeciętne wynagrodzenie na drugie i każde następne dziecko.

W razie gdy do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są, oprócz małżonka lub dzieci, równocześnie inni członkowie rodziny, każdemu z nich odszkodowanie przysługuje w wysokości 3,5-krotnego przeciętnego wynagrodzenia, niezależnie od odszkodowania należnego małżonkowi bądź dzieciom na podstawie wyżej przedstawionych zasad.

W sytuacji, w której do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są tylko członkowie rodziny inni niż małżonek lub dzieci – odszkodowanie to przysługuje w wysokości 9-krotnego przeciętnego wynagrodzenia zwiększonej o 3,5-krotne przeciętne wynagrodzenie na drugiego i każdego następnego uprawnionego.

Kwotę jednorazowego odszkodowania ustaloną według powyższych zasad dzieli się w równych częściach między uprawnionych, przy czym odnosi się to także do okoliczności, w których do wspomnianego odszkodowania uprawnieni są równocześnie małżonek i jedno lub więcej dzieci albo dwoje lub więcej dzieci.

Jednorazowe odszkodowanie z tytułu śmierci ubezpieczonego lub rencisty, który zmarł wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, ulega pomniejszeniu o kwotę jednorazowego odszkodowania z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, wypłaconego temu ubezpieczonemu bądź renciście (art. 14 ust. 7 ustawy wypadkowej).

Wysokość jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej

Jak już wspomnieliśmy, wysokość jednorazowych odszkodowań ustala się na okres roku składkowego, czyli od 1 kwietnia danego roku do końca marca roku następnego.

Kwoty wspomnianych odszkodowań obowiązujące w roku składowym 2022/2023 zostały określone w Obwieszczeniu Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 23 lutego 2022 roku w sprawie wysokości kwot jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej („Monitor Polski”, poz. 287).

Oznacza to zatem, że w okresie od 1 kwietnia 2022 roku do 31 marca 2023 roku kwoty jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej wynoszą:

1133 zł za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;
1133 zł za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu – z tytułu zwiększenia tego uszczerbku co najmniej o 10 punktów procentowych;
19 819 zł z tytułu orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji ubezpieczonego;
19 819 zł z tytułu orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji wskutek pogorszenia się stanu zdrowia rencisty;
101 926 zł, jeżeli do jednorazowego odszkodowania jest uprawniony małżonek lub dziecko zmarłego ubezpieczonego lub rencisty;
50 963 zł, jeżeli do jednorazowego odszkodowania jest uprawniony członek rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty inny niż małżonek lub dziecko;
101 926 zł, jeżeli do jednorazowego odszkodowania są uprawnieni równocześnie małżonek i jedno lub więcej dzieci zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, oraz 19 819 zł z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na każde z tych dzieci;
101 926 zł, jeżeli do jednorazowego odszkodowania jest uprawnionych równocześnie dwoje lub więcej dzieci zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, oraz 19 819 zł z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na drugie i każde następne dziecko;
19 819 zł, jeżeli obok małżonka lub dzieci do jednorazowego odszkodowania są uprawnieni równocześnie inni członkowie rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, każdemu z nich niezależnie od odszkodowania przysługującego małżonkowi lub dzieciom;
50 963 zł, jeżeli do jednorazowego odszkodowania są uprawnieni tylko członkowie rodziny inni niż małżonek lub dzieci zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, oraz 19 819 zł z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na drugiego i każdego następnego uprawnionego.

Odszkodowania powypadkowe – kiedy przysługują oraz ile obecnie wynoszą? Podsumowanie

Jednorazowe odszkodowanie przysługuje ubezpieczonemu, który wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej doznał stałego bądź długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Uprawnienia ubezpieczonych w tym zakresie zostały uregulowane w przepisach ustawy wypadkowej oraz w rozporządzeniach wydanych na jej podstawie. Kwoty jednorazowych odszkodowań są zróżnicowane w zależności od stopnia uszczerbku na zdrowiu, należności te podlegają ponadto waloryzacji w odniesieniu do roku składkowego w rozumieniu ustawy wypadkowej, czyli w okresie od 1 kwietnia danego roku kalendarzowego do końca marca roku następnego. Kwoty te są publikowane w drodze obwieszczenia przez upoważnionego ministra.

Polecamy:

Roczna składka zdrowotna - zasady wyliczania