Stosunek pracy może być nawiązany na podstawie różnych tytułów – najpopularniejszym z nim jest oczywiście umowa o pracę. W zależności od źródła pracy różne są sposoby zakończenia danego zatrudnienia. Jak będzie wyglądało odwołanie powołanego pracownika?
Źródła powstawania stosunku pracy
Zgodnie z treścią art. 2 Kodeksu pracy pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie:
- umowy o pracę,
- powołania,
- wyboru,
- mianowania,
- spółdzielczej umowy o pracę.
Powyższy katalog jest zamknięty, co oznacza, że stosunek pracy w Polsce może być nawiązany wyłącznie na podstawie jednego z ww. źródeł. Umowy zlecenia, o dzieło, kontrakty B2B nie stanowią więc podstawy do nawiązania stosunku pracy – w tych przypadkach nie mamy do czynienia ani z pracownikiem, ani z pracodawcą (nawet, jeśli stosowne umowy posługują się w swej treści takimi określeniami).
O powstaniu stosunku pracy i zamianie jego podstawy decyduje wola stron. Stosunek pracy jest stosunkiem prawa prywatnego, nawet gdy jest to stosunek wynikający z powołania. Powołanie jest wyjątkową podstawą stosunku pracy, gdyż znacznie umniejsza ochronę zatrudnienia, która wynika z umowy o pracę na czas nieokreślony a ponadto nie może być stosowane dowolnie, lecz tylko wtedy, gdy pozwala na to regulacja wyraźnego przepisu. Stosunek pracy nawiązuje się na podstawie powołania w przypadkach określonych w odrębnych przepisach. W odniesieniu do zatrudnienia na podstawie mianowania mamy podobną regulację, co uzasadnia stwierdzenie, że stanowiska z powołania mają swą podstawę z reguły w przepisie ustawy lub wykonawczym do ustawy. Wówczas jest to stanowisko jednoznacznie określone w prawie pozytywnym.
Powołanie jako podstawa stosunku pracy
Powołanie jest jedną z form powstania stosunku pracy. Jak stanowi art. 68 kp, stosunek pracy nawiązuje się na podstawie powołania w przypadkach określonych w odrębnych przepisach. Stosunek pracy na podstawie powołania nawiązuje się na czas nieokreślony, a jeżeli na podstawie przepisów szczególnych pracownik został powołany na czas określony, stosunek pracy nawiązuje się na okres objęty powołaniem. Pamiętajmy, że powołanie może być poprzedzone konkursem, choćby przepisy szczególne nie przewidywały wymogu wyłonienia kandydata na stanowisko wyłącznie w wyniku konkursu.
Do najczęściej powoływanych pracowników należą:
- dyrektorzy,
- kierownicy placówek lub oddziałów danej firmy,
- pracownicy naukowi,
- wskazani urzędnicy państwowi.
W rzeczywistości powołanie doprowadza do powstania takiego samego rodzaju stosunku pracy, jaki ma miejsce przy umowie o pracę, wyborze, mianowaniu lub spółdzielczej umowie o pracę. Zasadniczą różnicą jest jednak tryb rozwiązania istniejącego stosunku pracy.
Odwołanie powołanego pracownika
W przypadku umowy o pracę jej zakończenie może odbyć się na kilka różnych sposobów:
- rozwiązania jej wraz z upływem czasu, na jaki została zawarta umowa,
- rozwiązania jej przez jedną ze stron stosunku pracy (za wypowiedzeniem lub bez zachowania okresu wypowiedzenia),
- wygaśnięcia na skutek śmierci pracownika lub pracodawcy.
Zakończenie stosunku pracy powstałego w przypadku powołania odbywa się na zupełnie innych zasadach. Zgodnie bowiem z treścią art. 70 kp pracownik zatrudniony na podstawie powołania może być w każdym czasie – niezwłocznie lub w określonym terminie – odwołany ze stanowiska przez organ, który go powołał. Dotyczy to również pracownika, który na podstawie przepisów szczególnych został powołany na stanowisko na czas określony. Odwołanie jest więc jedyną prawną formą rozwiązania stosunku pracy powstałego wskutek powołania (nie licząc oczywiście wyjątku pod postacią upływu określonego czasu, jeśli powołanie nastąpiło na z góry określony termin).
Bez względu na przyjętą formę odwołania stosunek pracy ulega rozwiązaniu, a osobie odwołanej ze stanowiska z naruszeniem art. 52 kp przysługują ewentualnie roszczenia odszkodowawcze w związku z bezprawnym odwołaniem ze stanowiska, bez wypowiedzenia. Nie przysługuje natomiast żądanie przywrócenia do pracy.
Zgodnie z art. 70 § 1 kp pracownik zatrudniony na podstawie powołania może być w każdym czasie – niezwłocznie lub w określonym terminie - odwołany ze stanowiska przez organ, który go powołał. Dotyczy to również pracownika, który na podstawie przepisów szczególnych został powołany na stanowisko na czas określony. W regulacji prawnej stosunku pracy na podstawie powołania istnieje zasada, iż może on być rozwiązany w każdej chwili w wyniku odwołania, które przy tym nie jest poddane rygorom w zakresie uzasadnienia. Powołanie na stanowisko na czas określony nie stabilizuje zatrudnienia do upływu końcowego terminu powołania. Odwołanie pracownika zatrudnionego na podstawie powołania w drodze konkursu na czas określony przed upływem oznaczonego terminu, nie stanowi nadużycia prawa jeżeli pracodawca nie działał w złej wierze lub w celu szykany pracownika. Stosunek pracy nawiązany w drodze powołania nie korzysta ze stabilizacji, co wyraźnie wynika z regulacji prawnej zawartej w art. 70 kp. Dotyczy to również pracownika, który na podstawie szczególnych przepisów został powołany w drodze konkursu na czas określony.
Forma odwołania pracownika
Odwołanie powołanego pracownika powinno być dokonane co do zasady w formie pisemnej. Pracodawca wskazuje w takim piśmie datę odwołania danej osoby, nie musi jednak zawierać żadnego uzasadnienia. Podanie przyczyny odwołania nie jest więc wymagane przez prawo.
Przyczyn odwołania pracownika może być bardzo dużo, ostateczną decyzję w tym zakresie podejmuje jednak zatrudniający. Przykładowo dany pracownik nie spełnia się na wyznaczonym stanowisku lub sam dochodzi do porozumienia z przełożonym, że odwołanie będzie jedynym słusznym rozwiązaniem w jego sytuacji. Oczywiście naruszanie podstawowych obowiązków pracowniczych również może być podstawą odwołania ze stanowiska pracy. Niezależnie od tego brak podania przyczyny odwołania nie uprawnia pracownika do występowania z jakimikolwiek roszczeniami względem swojego przełożonego.
Odwołanie powołanego pracownika jest równoznaczne z wypowiedzeniem umowy o pracę. W okresie wypowiedzenia pracownik ma prawo do wynagrodzenia w wysokości przysługującej przed odwołaniem. Odwołanie powołanego pracownika jest równoznaczne z rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia, jeżeli nastąpiło z przyczyn, o których mowa w art. 52 lub 53 kp (rozwiązanie stosunku pracy z winy albo bez winy pracownika).
Odwołanie powołanego pracownika w okresie ochronnym
Odwołanie powołanego pracownika może być stosowane także względem pracowników szczególnie chronionych – kobiet w ciąży lub takich, którzy znajdują się w wieku przedemerytalnym czy też na urlopie wypoczynkowym albo zwolnieniu lekarskim.
Jeżeli odwołanie powołanego pracownika nastąpiło w okresie usprawiedliwionej nieobecności w pracy, bieg wypowiedzenia rozpoczyna się po upływie tego okresu. Jeżeli jednak usprawiedliwiona nieobecność trwa dłużej niż okres przewidziany w art. 53 § 1 i 2 kp (odpowiednio – 3 miesiące lub 1 miesiąc), organ, który pracownika powołał, może rozwiązać stosunek pracy bez wypowiedzenia.
W razie odwołania pracownicy w okresie ciąży organ odwołujący jest obowiązany zapewnić jej inną pracę, odpowiednią ze względu na jej kwalifikacje zawodowe, przy czym przez okres równy okresowi wypowiedzenia pracownica ma prawo do wynagrodzenia w wysokości przysługującej przed odwołaniem. Jeżeli jednak pracownica nie wyrazi zgody na podjęcie innej pracy, stosunek pracy ulega rozwiązaniu z upływem okresu równego okresowi wypowiedzenia, którego bieg rozpoczyna się od dnia zaproponowania na piśmie innej pracy. Powyższą regulację stosujemy odpowiednio także w razie odwołania pracownika, któremu brakuje nie więcej niż 2 lata do nabycia prawa do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Odwołanie powołanego pracownika – podsumowanie
Odwołanie powołanego pracownika jest jedną z dwóch form zakończenia stosunku pracy powstałego na skutek powołania (drugą jest upływ czasu, jeśli powołanie było terminowe). W rzeczywistości instytucja odwołania jest zbliżona w swej konstrukcji do wypowiedzenia umowy o pracę (w określonych sytuacjach także do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia). Pracodawca nie musi podawać przyczyny odwołania danej osoby, powinien jednak swoje oświadczenie zawrzeć na piśmie, które następnie wręczy pracownikowi.
