Pracownicze plany kapitałowe – w jaki sposób państwo próbuje oszczędzać

Pracownicze plany kapitałowe (PPK) to kolejny wysokolotny plan władzy. Mimo że pierwotnie miał być on dobrowolnym systemem, to w praktyce jest programem obowiązkowym. W zamyśle PPK ma pomóc obywatelom w oszczędzaniu, przy czym ta metoda jest odgórnie narzucona przez państwo. Niejako program ten ma zastąpić Otwarty Fundusz Emerytalny. Jak doskonale wiemy, OFE nie zdało egzaminu, a miliony Polaków zostało pozbawionych swoich, odkładanych przez wiele lat, pieniędzy. Czym więc właściwie jest PPK, czy ma szanse odnieść sukces i czy jest się czego obawiać? Na te pytania odpowiemy w niniejszym artykule.

PPK jest systemem świeżym, dopiero wdrażanym w rynek pracowniczy, dlatego trudno jest ocenić jego efektywność. Obecnie znamy natomiast jego cele, które wydają się dosyć rozważne i rozsądne, co jest też dobrym znakiem na przyszłość. Pracownicze plany kapitałowe zostały wprowadzone 1 lipca 2019 r. i obejmują największe przedsiębiorstwa, tj. firmy zatrudniające powyżej 250 pracowników. Średnie, małe i mikrofirmy zostaną objęte programem w 2020 i 2021 roku.

Jaki cel przyświecał ustawodawcy przy wprowadzaniu PPK?

Pracownicze plany kapitałowe zostały uregulowane Ustawą o pracowniczych planach kapitałowych (dalej jako ustawa o PPK). Ich główny cel został określony w art. 3 ust. 1 wspomnianej ustawy. Zgodnie z tym przepisem celem zasadniczym jest systematyczne gromadzenie oszczędności przez uczestnika PPK z przeznaczeniem na wypłatę po osiągnięciu przez niego 60. roku życia oraz na inne cele określone w ustawie o PPK. Warto podkreślić, że wspomniany wiek 60 lat obejmuje zarówno kobiety, jak i mężczyzn. Wynika to z przepisów unijnych, które ustanowienie różnego wieku emerytalnego uznają za sprzeczne z zasadą równego traktowania.

Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 8 ustawy o PPK przez gromadzenie oszczędności należy rozumieć przyjmowanie wpłat podstawowych, dodatkowych do PPK, powitalnych, dopłat rocznych, wypłat transferowych, wpłat dokonywanych w ramach konwersji lub zamiany, a także środków przekazanych przez likwidatora oraz zyski z inwestowania środków zgromadzonych w PPK. 

W założeniu działanie PPK nie jest skomplikowane. Plany kapitałowe są opłacane solidarnie przez pracowników oraz ich pracodawców. Każdy pracownik ma przydzielone dwa rachunki, na jednym będą gromadzone obowiązkowe składki, drugi jest przeznaczony na składki dobrowolne. Wpłata podstawowa finansowana przez pracownika może wynosić od 2% do 4% jego wynagrodzenia. Pracodawca będzie miał zaś obowiązek dopłacić do puli pracownika od 1,5% do 4% jego wynagrodzenia. Przy założeniu, że zarówno pracownik, jak i pracodawca będą opłacać maksymalne stawki na PPK – na rachunku pracownika może być odkładane co miesiąc aż 8% jego wynagrodzenia. 

Przykład 1.

Pan Jan zarabia miesięcznie 5500 zł brutto. Zarówno on, jak i jego pracodawca zdecydowali się odkładać najniższą składkę na PPK. Co miesiąc pan Jan będzie więc musiał przeznaczyć na plany kapitałowe 110 zł, z kolei pracodawca dołoży od siebie kolejne 82,50 zł. Do tego do oszczędności pracownika państwo doda 20 zł miesięcznie. 

Rząd przy tym zapowiedział, że dla osób, które będą aktywnie uczestniczyć w pracowniczych planach kapitałowych (niestety nie wyjaśnił, na czym owa aktywność ma polegać), zostały przewidziane specjalne dopłaty finansowane z Funduszu Pracy. Natomiast zebrane środki będą przekazywane i inwestowane przez takie instytucje, jak:

• Powszechne Towarzystwa Emerytalne,

• Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych,

• Pracownicze Towarzystwa Emerytalne,

• Zakłady Ubezpieczeń.

 Od kiedy wchodzą w życie przepisy o PPK?

Jak zostało to opisane wyżej, ustawa o PPK zdążyła już objąć duże przedsiębiorstwa, tj. takich pracodawców, którzy zatrudniają co najmniej 250 pracowników. Z kolei jeżeli chodzi o pozostałe firmy, to grafik przedstawia się następująco:

• średni przedsiębiorcy, tj. zatrudniający od 50 do 249 pracowników, zostaną objęci ustawą od 1 stycznia 2020 r.; 

• mali przedsiębiorcy, tj. zatrudniający od 20 do 49 pracowników, do PPK przystąpią od 1 lipca 2020 r.;

• mikroprzedsiębiorstwa, tj. firmy zatrudniające poniżej 20 pracowników oraz sektor finansów publicznych, zostaną objęci PPK od 1 stycznia 2021 r.

Kto zostanie objęty pracowniczymi planami kapitałowymi?

PPK są systemem, który ma objąć wszystkich pracowników w wieku od 18 do 54 lat, którzy zostali zatrudnieni na podstawie umowy o pracę oraz umowy zlecenie (PPK obejmuje wyłącznie umowy zlecenia, które obowiązkowo podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym), a więc chodzi tu o pracowników, za których pracodawca odprowadza składki emerytalno-rentowe. Ustawodawca spod PPK wyłączył osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą, służby mundurowe, a także rolników. 

Zapis na PPK ma być w pełni automatyczny, a więc każdy pracownik do osiągnięcia 54. roku życia włącznie ma przynależeć do planów kapitałowych, bez potrzeby załatwiania formalności w danym urzędzie. Rząd nałożył więc na pracodawców i pracowników nowy obowiązkowy i powszechny rodzaj daniny, ale przynajmniej zwolnił ich z obowiązku wielogodzinnego stania w kolejkach w urzędach.

Środki zgromadzone na PPK a własność uczestników programu

Zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy o PPK środki zgromadzone w planach kapitałowych stanowią prywatną własność uczestników. Oznacza to możliwość swobodnego, oczywiście w granicach przepisów prawa, dysponowania zebranymi środkami. Niejako potwierdzeniem omawianego uprawnienia uczestników programu jest art. 105 ustawy o PPK. Przepis ten ustanawia instytucję tzw. zwrotu środków z PPK, dokonywanego na wniosek uczestnika. 

Niestety w przypadku zwrotu środków część z oszczędności zgromadzonych przez uczestnika PPK zostanie mu odebrana i przekazana m.in. do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych bądź urzędu skarbowego. Powyższe jest konsekwencją zerwania przez uczestnika „umowy” zawartej państwem, w ramach której „mógł” przekazywać samodzielnie wypracowane środki państwu, aby to je dla niego „przechowało”. 

Ustawodawca swoją decyzję uzasadniał tym, że jeżeli uczestnik PPK zdecyduje się na zwrot środków, wówczas deklaruje tym samym, że środki te nie będą wykorzystane na cele emerytalne. W takiej sytuacji należy przyjąć powstający po stronie wycofującego środki z PPK obowiązek zwrotu części korzyści uzyskanych pod warunkiem emerytalnego celu gromadzenia środków w ramach PPK.

Wielkość potrącenia środków uczestnika PPK

Chcąc ograniczyć wycofywanie przez uczestników środków z pracowniczych planów kapitałowych, ustawodawca w art. 105 ust. 2 ustawy o PPK nałożył na instytucje finansowe prowadzące przedmiotowe plany kapitałowe obowiązek dokonywania potrąceń ze środków zgromadzonych na rachunkach PPK. Niepocieszającym dla osób, które zamierzały wycofać swoje środki, jest fakt, że muszą się przygotować aż na cztery potrącenia z uzbieranej kwoty:

1. pierwsze potrącenie to obowiązek instytucji finansowej do przekazania na rachunek bankowy wskazany przez ZUS kwoty odpowiadającej 30% środków pieniężnych pochodzących z odkupienia jednostek, które zostały nabyte z wpłat finansowanych przez podmiot zatrudniający; 

2. drugie potrącenie będzie dokonywane na rachunek bankowy lub rachunek w SKOK-u wskazany przez uczestnika lub byłego współmałżonka uczestnika, w kwocie odpowiadającej 70% wpłat finansowanych przez podmiot zatrudniający, po uprzednim przekazaniu kwoty podatku od dochodów kapitałowych naliczonego od tych środków, na rachunek właściwego urzędu skarbowego;

3. trzecie potrącenie dokonane zostanie na rachunek bankowy wskazany przez uczestnika lub byłego współmałżonka uczestnika, kwoty z odkupienia jednostek objętych za wpłaty sfinansowane przez osobę zatrudnioną, po uprzednim przekazaniu kwoty podatku od dochodów kapitałowych naliczonego od tej kwoty, na rachunek właściwego urzędu skarbowego;

4. czwarte potrącenie zostanie dokonane na rachunek bankowy wskazany przez ministra właściwego do spraw pracy, to kwota pochodząca z odkupienia jednostek objętych za wpłatę powitalną oraz dopłaty roczne. 

PPK a możliwość dokonywania operacji na zgromadzonych rachunkach

Przepis art. 3 ust. 2 ustawy o PPK mówi, że „środki gromadzone w PPK stanowią prywatną własność uczestnika PPK”. Jednakże już art. 3 ust. 4 ustawy o PPK przeczy temu, wprowadzając zasadę braku możliwości dokonywania określonych tam operacji na zgromadzonych środkach na rachunkach PPK, takich jak konwersja, zamiana, wypłata, wypłata transferowa czy zwrot, w okresie zawieszenia odkupowania jednostek uczestnictwa lub umarzania jednostek rozrachunkowych zdefiniowanej daty.

Pracownicze plany kapitałowe – podsumowanie

Mimo że rząd promował PPK jako program przeciwstawny do Otwartych Funduszy Emerytalnych, nie może umknąć uwadze, że podobnie jak OFE, PPK jest obowiązkowy i nakłada na pracowników i pracodawców szereg obowiązków. Dodatkowo rząd reklamował program jako taki, który nie upublicznia środków zebranych na PPK. Jednak w rzeczywistości środkami tymi ich właściciele nie mogą swobodnie dysponować, a próba ich wycofania skończy się utraceniem dużej części z nich. 

Można by rzec, że pomniejszając nasze zarobki „dzisiaj”, gwarantujemy sobie godne i dostatnie „jutro”. Tylko jaką mamy pewność, że środków, które będą pomniejszały nasze obecne wynagrodzenia przez najbliższe 20-40 lat, nie spotka los tych zgromadzonych przez OFE? Należy zdać sobie sprawę, że ludzie żyjący w Polsce są na tyle gospodarni, że zadbają o swoją przyszłość lepiej, niż obecnie robi to państwo, trzeba im jedynie na to pozwolić.