Regulacje dotyczące upadłości konsumenckiej, które od 1 stycznia 2015 r. zmieniły sytuację prawną niewypłacalnych osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, spowodowały wzrost liczby wniosków o ogłoszenie upadłości konsumenckiej oraz prowadzonych postępowań upadłościowych. 24 marca 2020 r. miała miejsce kolejna nowelizacji przepisów upadłościowych wpływających na sytuację konsumentów, którzy chcieliby się oddłużyć.
Przed nowelizacją z marca 2020 roku istniała możliwość umorzenia zobowiązań upadłego bez spłat. Wówczas sąd umarzał zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, jeśli osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazywała, że nie byłby on zdolny do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli.
Pojęcie jakichkolwiek spłat należało interpretować tak, że brak jest możliwości dokonania jakichkolwiek spłat lub miałby one jedynie obiektywnie symboliczną wysokość, co w rzeczywistości nie pozwoliłoby by tego planu realizować. Na ocenę sytuacji osobistej wierzyciela, wpływały takie czynniki jak np.: wiek, choroba, niedołężność, upośledzenie i w związku z tym zwiększenie kosztów życiowych, (konieczność rehabilitacji, zakup leków, brak możliwości podjęcia pracy itp.). Jeśli sąd podjął decyzję o całkowitym umorzeniu długów i nie odwołano się od rozstrzygnięcia, sprawa została zakończona.
Regulacja po 24 marca 2020 roku a umorzenie długów
Nowelizacja przepisów o upadłości konsumenckiej nie spowodowała wyeliminowania możliwości umorzenia zobowiązań bez planu spłat, ale ustawodawca wyraźnie zaznaczył, że tego typu rozwiązanie ma charakter wyjątkowy.
Sąd umarza zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, jeśli osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli. Analiza tego zapisu pozwala uznać, że upadły musi być trwale niezdolny do spłat, czyli nie tylko w chwili orzekania, ale w okresie późniejszym także.
Jeżeli niezdolność do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli wynikająca z osobistej sytuacji upadłego nie ma charakteru trwałego, sąd umarza zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli. Sąd dodatkowo określa warunek, że w terminie pięciu lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli - upadły ani żaden z wierzycieli nie złoży wniosku o ustalenie planu spłaty wierzycieli na skutek, którego sąd uznając, że ustała niezdolność upadłego do dokonywania jakichkolwiek spłat, uchyli postanowienie o warunkowe umorzenie i ustali plan spłaty wierzycieli.
Powyższe oznacza, że umorzenie zobowiązań ma jedynie charakter tymczasowy. Celem wdrożonego rozwiązania ma być zapobieganie zbyt pochopnemu umarzaniu zobowiązań bez jakichkolwiek spłat na rzecz wierzycieli.
Warto tutaj zaznaczyć, że ustawodawca umożliwił uchylenie przez sąd postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli i ustalenie planu spłaty wierzycieli również po upływie pięciu lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli.
Nie oznacza to, że upadły przez lata będzie zastanawiał się nad tym, czy istnieje możliwość uchylenia postanowienia czy nie. Omawiany przypadek, dotyczy sytuacji, gdy w terminie 5 lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, wierzyciel złożył wniosek o uchylenie tego postanowienia i ustalenie planu spłaty, ale w trakcie rozpoznawania tego wniosku minął okres 5 lat.
Okoliczność ta, nie wyklucza możliwości uwzględnienia wniosku wierzyciela. Natomiast wniosek złożony po upływie 5 lat w każdym przypadku nie będzie skutkował uchyleniem postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań.
Obowiązki upadłego dłużnika
W związku z warunkowym umorzeniem zobowiązań, ustawodawca nałożył na upadłego pewne ograniczenia, które wpływałby na jego sytuację majątkową po wydaniu postanowienia o umorzeniu zobowiązań. Otóż zgodnie z art. 49116 2c ustawy o okresie pięciu lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli upadły nie może dokonywać czynności prawnych, dotyczących jego majątku, które mogłyby pogorszyć jego sytuację majątkową.
Przykład 1: Sąd wydał postanowienie o umorzeniu zobowiązań upadłego bez planu spłaty, uznając jednocześnie, że osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób nie wskazuje, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli. Wobec powyższego postanowienie o umorzeniu ma charakter tymczasowy. U upadłego stwierdzono ciężką depresję, przebywał on nawet chwilowo o szpitalu psychiatrycznym, gdzie odbywał terapię. Nie był jednak ubezwłasnowolniony, a przed chorobą pracował i uzyskiwał wynagrodzenie na poziomie średniej krajowej. Stąd sąd uznał, że leczenie może przynieść oczekiwane skutki i nie zachodzą podstawy na chwilę orzekania do umorzenia zobowiązań na stałe. Dodatkowo sąd uznał, że upadły jest przynajmniej z założenia potencjalnym spadkobiercą jedynie żyjącego rodzica, który posiada majątek, co w istocie może spowodować, zmianę okoliczności mogącą wpłynąć na rozstrzygniecie.
Powyższe orzeczenie można ocenić aprobująco, zwłaszcza, że osobista sytuacja, jaka dotknęła upadłego nie ma charakteru trwałego. Jeżeli sąd ustalił, że np. upadły jest w wieku pozwalającym na podjęcie pracy, bo posiada dobre wykształcenie, a jest szansa, że odzyska zdrowie i dodatkowo odziedziczy majątek, to pozbawienie wierzycieli możliwości zaspokojenia swoich roszczeń, choćby w części, poprzez umorzenie zobowiązań upadłego w całości mogłoby stanowić dużą szkodę po ich stronie.
Przykład 2: Upadły odrzucił ofertę pracy z Powiatowego Urzędu Pracy, w której zostało ogłoszone postanowienie o umorzeniu zobowiązań upadłego pod warunkiem. Czy miał prawo odrzucić ofertę pracy zgodną z jego kwalifikacjami?
Upadły nie może dokonywać czynności prawnych, które zmierzałyby do pogorszenia sytuacji majątkowej dłużnika. W pewnym sensie jest czynnością prawną złożenie oświadczenia woli o odrzuceniu możliwości podjęcia pracy, co zapewniałoby upadłe uzyskanie wynagrodzenia przynoszącego stałe dochody. Jednakże należy pamiętać, że sama ustawa o promocji zatrudnienia, umożliwia odrzucenie oferty w pewnych przypadkach, dlatego należałoby cały problem rozpatrywać, co najmniej dwutorowo. W każdym razie ustawodawca przewidział, że zdarzają się sytuacje niejasne, dlatego w szczególnie uzasadnionych przypadkach sąd, na wniosek upadłego, może wyrazić zgodę na dokonanie czynności prawnej, albo zatwierdzić jej dokonanie.
Upadły poza zakazem pogarszania swojej sytuacji, jest zobowiązany składać sądowi corocznie, do końca kwietnia, sprawozdanie ze swojej sytuacji majątkowej i zawodowej za poprzedni rok kalendarzowy. Sąd, bowiem musi mieć wgląd w te obszary życia upadłego, które rzutują na wynik postępowania. Dlatego upadły wykazuje osiągnięte przychody oraz nabyte składniki majątkowe o wartości przekraczającej przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw, jak również swoje możliwości zarobkowe, wydatki potrzebne na swoje utrzymanie i osób pozostających na jego utrzymaniu, w tym potrzeby mieszkaniowe. Do sprawozdania upadły dołącza kopię złożonego rocznego zeznania podatkowego.
Konsekwencje braku realizacji nałożonych na upadłego obowiązków
Jeśli upadły dokona czynności, których celem było pogorszenie jego sytuacji, albo nie złożył sprawozdania lub podał w nim nieprawdziwe dane lub zataił osiągnięte przychody lub nabyte składniki majątkowe, a także urywał majątek lub czynność prawna upadłego została prawomocnie uznana za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli - sąd uchyli postanowienie o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli.
Przesłanki odstąpienia przez sąd od uchylenia postanowienia
Jeśli upadły nie zrealizował ciążących na nim zobowiązań albo postąpił w sposób nieprawidłowy wpływających na jego sytuację, ale uchybienie obowiązkom jest nieznaczne lub zaniechanie uchylenia postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi, sąd nie uchyli postanowienia.
Podstawa prawna
-
Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe, Dz.U.2020.1228 t.j.
-
Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy Dz.U.2019.1482 t.j.
Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.
Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.
