Proces rekrutacji pracowników jest kosztowny i czasochłonny. Dlatego też pracodawca, który wybrał już kandydata do zatrudnienia, może chcieć uzyskać od niego gwarancję, że nie zrezygnuje z zawarcia umowy o pracę – szczególnie wówczas, gdy od czasu rekrutacji do dnia zawarcia umowy o pracę ma upłynąć dłuższy okres. Również kandydatowi do zatrudnienia może zależeć na analogicznym zapewnieniu ze strony pracodawcy. Umowa przedwstępna jest dokumentem, który to umożliwia.
Nawiązanie stosunku pracy
Stosunek pracy jest najczęściej nawiązywany poprzez zawarcie umowy o pracę. W szczególnych przypadkach źródłem powstania stosunku pracy mogą być również powołanie, wybór, mianowanie lub spółdzielcza umowa o pracę (art. 2 Kodeksu pracy).Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem (art. 22 § 1 kp).
Chwila nawiązania stosunku pracy na podstawie umowy o pracę
W treści umowy o pracę określa się strony umowy, rodzaj umowy, datę jej zawarcia oraz warunki pracy i płacy, w tym przede wszystkim:
- rodzaj pracy;
- miejsce wykonywania pracy;
- wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy, ze wskazaniem składników wynagrodzenia;
- wymiar czasu pracy;
- termin rozpoczęcia pracy.
Umowę o pracę należy zawrzeć na piśmie, a jeżeli nie zawarto jej w tej formie, pracodawca jest obowiązany przed dopuszczeniem pracownika do pracy potwierdzić mu na piśmie ustalenia co do stron umowy, jej rodzaju oraz warunków.
Stosunek pracy nawiązuje się w terminie określonym w umowie jako dzień rozpoczęcia pracy, a jeżeli terminu tego nie określono – w dniu zawarcia umowy (art. 26 kp).
Przykład 1.
18 sierpnia 2020 r. pracodawca zawarł z pracownikiem umowę o pracę, w której zapisano, że dniem rozpoczęcia pracy będzie 1 września 2020 r. W związku z tym stosunek pracy między stronami został nawiązany 1 września 2020 r. i dopiero od tego dnia strony są zobowiązane do wzajemnych świadczeń z tytułu umowy o pracę.
Przykład 2.
Strony zawarły umowę o pracę 1 października 2020 r., nie określając w niej odrębnie dnia rozpoczęcia pracy. W tych okolicznościach należy przyjąć, że dniem rozpoczęcia pracy, a w konsekwencji również dniem nawiązania stosunku pracy jest 1 października 2020 r.
Umowa przedwstępna
W myśl art. 389 § 1 Kodeksu cywilnego umowa przedwstępna to umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy (tzw. umowy przyrzeczonej). W umowie przedwstępnej należy określić wszystkie istotne postanowienia umowy przyrzeczonej.
Tak więc, jeśli umową przyrzeczoną ma być umowa o pracę, to w umowie przedwstępnej należy zapisać, pomiędzy jakimi stronami będzie ona zawarta, jaki będzie jej rodzaj (na okres próbny, na czas określony czy nieokreślony), wskazać dzień, w którym zostanie ona zawarta oraz określić warunki pracy i płacy.
Przyrzeczenie zawarcia w przyszłości umowy o pracę określonej treści mogą złożyć w umowie przedwstępnej obie jej strony (przyszły pracodawca i przyszły pracownik) albo tylko jedna z nich.
Skutki zawarcia umowy przyrzeczonej
Zgodnie z art. 389 § 2 Kodeksu cywilnego, jeżeli termin, w którego ciągu ma zostać zawarta umowa przyrzeczona, nie został oznaczony, powinno mieć to miejsce w odpowiednim terminie wyznaczonym przez stronę uprawnioną do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej. Jeżeli obie strony są uprawnione do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej i każda z nich wyznaczyła inny termin, strony wiąże termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie. Jeżeli w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej nie został wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można żądać jej zawarcia.
Przykład 3.
Strony zawarły umowę przedwstępną 12 lipca 2020 r., w której przyszły pracodawca zobowiązał się wobec przyszłego pracownika do zawarcia z nim 1 grudnia 2020 r. umowy przyrzeczonej – umowy o pracę. W związku z tym przyszły pracownik ma prawo żądać od przyszłego pracodawcy zawarcia z nim umowy o pracę w ustalonym dniu – 1 grudnia 2020 r.
Przykład 4.
Strony przyrzekły sobie wzajemnie, w umowie przedwstępnej zawartej 4 maja 2020 r., że zawrą umowę przyrzeczoną – umowę o pracę. Nie określiły jednak dnia, w którym ma być zawarta umowa przyrzeczona. Jedna ze stron umowy przedwstępnej (przyszły pracodawca) wyznaczyła następnie drugiej stronie (przyszłemu pracownikowi) termin zawarcia umowy przyrzeczonej na 1 sierpnia 2020 r. Również przyszły pracownik – zanim dotarło do niego oświadczenie przyszłego pracodawcy wskazujące 1 sierpnia 2020 r. – skierował do niego swoje oświadczenie wyznaczające termin zawarcia umowy o pracę 1 września 2020 r. Jednak oświadczenie przyszłego pracodawcy wyznaczające termin zawarcia umowy przyrzeczonej dotarło do przyszłego pracownika wcześniej niż jego oświadczenie przekazane przyszłemu pracodawcy. W związku z tym umowa o pracę powinna zostać zawarta 1 sierpnia 2020 r., a nie dopiero 1 września 2020 r.
Uchylanie się od zawarcia umowy przyrzeczonej
Jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, druga strona może żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej (można też w umowie przedwstępnej odmiennie określić zakres odszkodowania). Jednakże gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy, strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej. Roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne (art. 390 kc).
Tak więc skutkiem uchylania się przez stronę zobowiązaną od zawarcia umowy przyrzeczonej może być konieczność zapłaty drugiej stronie stosownego odszkodowania albo przymusowe zawarcie umowy przyrzeczonej – w wyniku wydania wyroku sądowego.
W jakich przypadkach pracodawca nie będzie musiał zawrzeć umowy przyrzeczonej?
Mając na uwadze wyżej przedstawione unormowania, należy stwierdzić, że pracodawca, który zobowiązał się w umowie przedwstępnej zawrzeć umowę o pracę, będzie mógł wycofać się z tego zobowiązania bez negatywnych dla siebie skutków prawnych wynikających z art. 390 kc, gdy:
- rozwiąże umowę przedwstępną w porozumieniu z drugą jej stroną;
- druga strona umowy przedwstępnej nie wyznaczy mu w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej terminu zawarcia umowy przyrzeczonej – dotyczy to jednak tylko przypadku, gdy w samej umowie przedwstępnej tego terminu nie oznaczono.
Konkludując, pisemna umowa przedwstępna zawierająca przyrzeczenie nawiązania stosunku pracy jest silniejszą gwarancją niż zapewnienie ustne. Decydując się na jej podpisanie, należy mieć jednak na uwadze to, że jednostronne wycofanie się z zawartych w niej zobowiązań może okazać się niemożliwe, bez negatywnych skutków prawnych. Warto także dodatkowo zauważyć, że zamiast zawierać umowę przedwstępną, strony zdecydowane na nawiązanie stosunku pracy mogą od razu zawrzeć umowę o pracę, wskazując w niej jako termin rozpoczęcia pracy, a tym samym nawiązania stosunku pracy, dowolny dzień po dniu zawarcia (podpisania) umowy o pracę.
