Odpłatne zbycie nieruchomości podlega opodatkowaniu podatkiem PIT. Często jednak przed zawarciem właściwej umowy sprzedaży strony decydują się na podpisanie umowy przedwstępnej, w której ramach dodatkowo dochodzi do zapłaty zaliczki na poczet przyszłej sprzedaży. W związku z tym pojawia się pytanie, czy sprzedawca powinien rozpoznać przychód podatkowy w dacie otrzymania ww. zaliczki. Czy umowa przedwstępna sprzedaży nieruchomości stanowi podstawę do odliczenia PIT? Sprawdź w artykule!
Umowa przedwstępna a umowa sprzedaży
Jak wskazuje art. 389 § 1 Kodeksu cywilnego, umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy (umowa przedwstępna), powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej. Umowę przedwstępną zawiera się wtedy, gdy z jakichkolwiek względów strony nie chcą czy nie mogą zawrzeć jeszcze umowy definitywnej, a jednocześnie chcą zabezpieczyć swoje interesy.
Natomiast w myśl art. 155 § 1 kc umowa sprzedaży przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo strony inaczej postanowiły.
W kontekście powyższych dwóch przepisów wskazać należy, że umowa przedwstępna jest jedynie zobowiązaniem do przeniesienia własności, lecz samej własności nie przenosi. Kupujący nie otrzymuje na mocy tej umowy żadnych uprawnień właścicielskich. Właścicielem zostaje dopiero dzięki zawarciu umowy przyrzeczonej, czyli umowy sprzedaży. Przeniesienie prawa własności następuje dopiero w momencie jej zawarcia. Taka umowa wywołuje podwójny skutek – zobowiązujący oraz rozporządzający.
W konsekwencji można zauważyć, że zawarcie przedwstępnej umowy sprzedaży oraz zapłata zaliczki na poczet przyszłego zakupu nieruchomości w momencie jej sporządzenia, w żaden sposób nie przenosi prawa własności nieruchomości. Nabycie prawa własności nieruchomości następuje dopiero w momencie zawarcia właściwej umowy sprzedaży przenoszącej własność, która następuje w wykonaniu przedwstępnej umowy sprzedaży.
Umowa przedwstępna jest przyrzeczeniem do dokonania sprzedaży, która nastąpi dopiero w przyszłości w momencie zawarcia umowy sprzedaży przenoszącej własność nieruchomości.
Sprzedaż nieruchomości na gruncie podatku dochodowego
Zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy PIT jednym ze źródeł przychodów jest odpłatne zbycie nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości, jeżeli odpłatne zbycie nie następuje w wykonaniu działalności gospodarczej i zostało dokonane przed upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie. Jeżeli odpłatne zbycie nieruchomości nastąpiło po tej dacie, to sprzedaż nie podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym.
W kontekście powyższego przepisu istotne jest ustalenie zarówno momentu nabycia nieruchomości, jak i określenie momentu zbycia nieruchomości.
Co jednak kluczowe w przypadku analizowanego problemu, zarówno moment nabycia, jak i zbycia należy powiązać z faktem przeniesienia prawa własności. Choć przepis posługuje się ogólnym pojęciem „zbycie”, to jednak zgodnie z wykładnią językową tego zwrotu należy przez to rozumieć czynność prawną prowadzącą do przeniesienia prawa własności.
Tymczasem, jak ustaliliśmy na początku, umowa przedwstępna ma charakter jedynie zobowiązujący, a nie rozporządzający. To zatem prowadzi do wniosku, że zawarcie umowy przedwstępnej nie wyznacza momentu nabycia. Decydujący w kwestii opodatkowania jest wyłącznie dzień zawarcia właściwej umowy sprzedaży.
Przykład 1.
Podatnik nabył nieruchomość w 2015 r. 20 lipca 2020 r. zawarł przedwstępną umowę sprzedaży, w której ramach zobowiązał się do podpisania aktu notarialnego umowy sprzedaży 3 stycznia 2021 r. W tym przypadku nie wystąpi obowiązek zapłaty podatku, ponieważ właściwa umowa zbycia nieruchomości zostanie zawarta po upływie 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym miało miejsce nabycie nieruchomości.
Przykład 2.
Podatnik nabył nieruchomość w 2015 r. 20 lipca 2020 r. zawarł przedwstępną umowę sprzedaży, w której ramach zobowiązał się do podpisania aktu notarialnego umowy sprzedaży 30 grudnia 2020 r. W tej sytuacji podatnik będzie zobowiązany do zapłaty 19% podatku dochodowego z tytułu odpłatnego zbycia nieruchomości, ponieważ sprzedaż nastąpiła przed upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym miało miejsce nabycie. W terminie do 30 kwietnia 2021 r. podatnik ma obowiązek złożyć zeznanie PIT-39 oraz zapłacić należny podatek.
Powyższe stanowisko jest również potwierdzane w wydawanych interpretacjach podatkowych. Przykładowo w piśmie Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach w interpretacji z 16 grudnia 2013 r., nr IBPBII/2/415-948/13/MM, możemy przeczytać, że aby wywołać skutek prawnopodatkowy w zakresie źródła przychodu określonego w art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy PIT, musi nastąpić przeniesienie własności nieruchomości lub praw. Samo zawarcie umowy przedwstępnej nie powoduje skutków podatkowych, gdyż w tej sytuacji nie możemy mówić o przeniesieniu własności nieruchomości i praw, a jedynie o zobowiązaniu do takiego przeniesienia w określonym terminie.
Umowa przedwstępna a przychód
Powszechną praktyką jest przekazywanie określonej sumy pieniędzy w momencie zawierania umowy przedwstępnej. Tego rodzaju wpłaty strony kwalifikują jako wpłaconą na poczet ceny sprzedaży zaliczkę lub zadatek.
Uiszczenie tych kwot służyć ma zabezpieczeniu wykonania świadczenia umownego. Zastosowanie omawianej instytucji nie ma jednak charakteru obligatoryjnego, lecz zależy od decyzji i woli stron umowy sprzedaży. Mogą one ustalić, że przed zawarciem definitywnej umowy sprzedaży kupujący może zapłacić część lub całość ceny.
W związku z powyższym pojawia się pytanie, czy w momencie otrzymania wskazanych środków pieniężnych sprzedawca powinien je potraktować jako przychód i opodatkować.
W celu wyjaśnienia powyższej wątpliwości należy wskazać, że otrzymany zadatek/zaliczka stanowi przychód podlegający opodatkowaniu dopiero w momencie zawarcia w formie aktu notarialnego ostatecznej i przyrzeczonej umowy sprzedaży. Kwoty nie będą traktowane jako przychód w dacie ich otrzymania, lecz będą stanowiły część składową ceny sprzedaży w momencie odpłatnego zbycia nieruchomości.
Takie stanowisko potwierdził m.in. Dyrektor Izby Skarbowej w Łodzi w interpretacji z 13 czerwca 2012 r., nr IPTPB2/415-189/12-2/KK.
Przykład 3.
Podatnik nabył nieruchomość w 2015 r. 20 marca 2019 r. zawarł przedwstępną umowę sprzedaży, w której ramach zobowiązał się do podpisania aktu notarialnego umowy sprzedaży 30 grudnia 2020 r. Podatnik otrzymał zaliczkę w kwocie 50 000 zł, natomiast cena sprzedaży została określona na poziomie 400 000 zł. W tej sytuacji podatnik będzie zobowiązany do zapłaty 19-procentowego podatku dochodowego z tytułu odpłatnego zbycia nieruchomości od kwoty 400 000 zł w zeznaniu podatkowym PIT-39 składanym w terminie do 30 kwietnia 2021 r.
Mając powyższe na uwadze, możemy wskazać, że zawarcie umowy przedwstępnej jest zasadniczo czynnością neutralną na gruncie podatku dochodowego od osób fizycznych. Obowiązek podatkowy oraz konieczność zapłaty podatku należy w tym przypadku powiązać z momentem przeniesienia prawa własności, co następuje w dacie zawarcia umowy sprzedaży nieruchomości w formie aktu notarialnego.
