Przekazanie przedsiębiorstwa obejmuje nie tylko substrat materialny, ale także pracowników. W związku z tym warto zastanowić się, w jaki sposób kształtuje się kwestia istniejących stosunków pracy oraz jakie obowiązki spoczywają na pracodawcach względem przejmowanych pracowników.
Przejście pracowników wraz z przedsiębiorstwem
Interesujące nas zagadnienie zostało opisane w Kodeksie pracy.
Jak czytamy w art. 23(1) § 1 kp, w razie przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę staje się on z mocy prawa stroną w dotychczasowych stosunkach pracy, z zastrzeżeniem przepisów § 5.
Przepis ten przyjmuje konstrukcję automatycznego wejścia w stosunek pracy po stronie jednego zakładu pracy w miejsce drugiego, czyli wprowadza swoistą sukcesję uniwersalną na płaszczyźnie stosunków pracy. Opiera się ona przy tym na założeniu, że stosunek pracy w ogóle nie zostaje rozwiązany mimo przekształceń podmiotowych.
Konstrukcja przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę ze skutkiem dla przejęcia pracowników zatrudnionych w tym zakładzie bądź jego części przez nowego pracodawcę obejmuje z mocy prawa tylko pracowników (osoby pozostające w stosunku pracy), a nie osoby zatrudnione (świadczące pracę) na podstawie umów cywilnoprawnych.
Dlatego też wspomniany paragraf piąty art. 23(1) kp podaje, że pracodawca, z dniem przejęcia zakładu pracy lub jego części, jest obowiązany zaproponować nowe warunki pracy i płacy pracownikom świadczącym dotychczas pracę na innej podstawie niż umowa o pracę oraz wskazać termin, nie krótszy niż 7 dni, do którego pracownicy mogą złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odmowie przyjęcia proponowanych warunków. W razie nieuzgodnienia nowych warunków pracy i płacy dotychczasowy stosunek pracy rozwiązuje się z upływem okresu równego okresowi wypowiedzenia, liczonego od dnia, w którym pracownik złożył oświadczenie o odmowie przyjęcia proponowanych warunków, lub od dnia, do którego mógł złożyć takie oświadczenie.
Z treści art. 23(1) kp należy wyprowadzić zakaz wypowiadania umów o pracę tylko z powodu przejścia zakładu pracy na nowego pracodawcę. Ustawodawca chciał w ten sposób zachować pewną ciągłość stosunku pracy – niezależnie od zmiany pracodawcy, który przejmuje zakład.
W związku z przejściem zakładu pracy na nowego pracodawcę ten ostatni staje się stroną umów o pracę – w miejsce dotychczasowego pracodawcy. Jest on zatem związany wszystkimi warunkami pracy i płacy, które zostały w nich przewidziane. Niewątpliwie nie są to jednak warunki, których nie będzie mógł z czasem modyfikować – analogicznie, jak mógłby to zrobić poprzedni pracodawca. Dotyczy to zarówno zmian korzystnych, jak i niekorzystnych dla pracownika.
Warto też dodać, że jak wskazał NSA w wyroku z 31 sierpnia 2020 roku (II FSK 2612/19): „W sytuacji, gdy tożsamość jednostki gospodarczej jest związana z wykorzystaniem majątku, to przejście samych pracowników, bez przejścia wykorzystywanego przez nich substratu majątkowego, nazywanego przez ustawodawcę »zakładem pracy lub jego częścią« – nie wypełnia hipotezy normy art. 23ˡ § 1 k.p., gdyż podstawową przesłanką zastosowania tego przepisu jest faktyczne przejęcie władztwa nad zakładem pracy przez nowy podmiot, który staje się pracodawcą”.
Powyższe oznacza zatem, że dla zastosowania normy wynikającej z art. 23(1) kp, konieczne jest stwierdzenie przekazania całego przedsiębiorstwa rozumianego jako zespół składników materialnych i niematerialnych pozwalający na prowadzenie działalności gospodarczej.
Natomiast samo przeniesienie pracowników od jednego pracodawcy do innego nie jest traktowane jako przejście zakładu pracy.
Jeśli natomiast mamy do czynienia z przypadkiem, gdzie dochodzi do przekazania całego przedsiębiorstwa, to przejście zakładu pracy na innego pracodawcę nie prowadzi do rozwiązania stosunku pracy. Konwersja ta polega wyłącznie na tym, że w miejsce jednego pracodawcy wstępuje drugi, przy czym zmiana ta polega na kontynuacji tych samych praw i obowiązków.
Oznacza to, że tytuł ubezpieczenia pozostaje ten sam, a jedynie z formalnego punktu widzenia w miejsce dotychczasowego płatnika wstępuje nowy. Nie dochodzi zatem do przerwania ubezpieczenia, jak również materialnej zmiany płatnika składek.
Przekazanie przedsiębiorstwa a obowiązki płatników
Na mocy ustawy o PIT pracodawcy pełnią funkcję płatników, czyli podmiotów pobierających od pracowników zaliczki na podatek ze stosunku pracy oraz wpłacających na właściwy rachunek urzędu skarbowego.
Stosownie do treści art. 38 ust. 1 ustawy o PIT płatnicy przekazują, z zastrzeżeniem ust. 2 i 2a, kwoty pobranych zaliczek na podatek w terminie do 20. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym pobrano zaliczki, na rachunek urzędu skarbowego, przy pomocy którego naczelnik urzędu skarbowego właściwy według miejsca zamieszkania płatnika wykonuje swoje zadania.
Z kolei ust. 1a tego artykułu stanowi, że w terminie do końca stycznia roku następującego po roku podatkowym płatnicy są obowiązani przesłać do urzędu skarbowego, przy pomocy którego naczelnik urzędu skarbowego właściwy według miejsca zamieszkania płatnika wykonuje swoje zadania, a jeżeli płatnik nie jest osobą fizyczną, według siedziby bądź miejsca prowadzenia działalności, gdy płatnik nie posiada siedziby, roczną deklarację, według ustalonego wzoru (PIT-4R).
W konsekwencji obowiązki płatnika nałożone przepisami ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, w tym obowiązek sporządzenia stosownych deklaracji i informacji, nie ustają, lecz przechodzą na nowego płatnika, który przejmując pracowników na podstawie przepisu art. 23(1) § 1 kp, jak również przejmując wszelkie prawa i obowiązki, a także wierzytelności i zobowiązania związane z byłymi pracownikami oraz osobami współpracującymi na podstawie umów cywilnoprawnych, przejmuje także obowiązek poboru zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wszelkie inne obowiązki z tym związane.
Powyższe okoliczności powodują, że to przejmujący pracodawca powinien kontynuować obowiązki płatnika. Obowiązki informacyjne obejmują cały rok podatkowy, w którym ma miejsce przejęcie.
Przykład 1.
Osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą 1 lipca 2022 w drodze darowizny przekazała całe przedsiębiorstwo na rzecz swojego syna. Przejście obejmowało również pracowników, których stosunek pracy był kontynuowany na mocy art. 23(1) kp. Nabywca przedsiębiorstwa po zakończeniu roku podatkowego składa informację PIT-11 oraz PIT-4R w zakresie całego 2022 roku, a nie za okres od 1 lipca do 31 grudnia. Pracownicy otrzymają zatem 1 PIT-11 za cały 2022 rok.
Reasumując nasze ustalenia, należy wskazać, że przekazanie przedsiębiorstwa rozumianego jako funkcjonalna całość oznacza przyjęcie zasady kontynuacji stosunków pracy u pracowników przejmowanych przez nowego pracodawcę. Reguła ta wynika z treści art. 23(1) kp.
