Według ustawowego ustroju majątkowego z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje wspólność majątkowa, która charakteryzuje się tym, że przymioty nabyte przez oboje małżonków w czasie trwania małżeństwa lub przez jednego z nich stanowią majątek wspólny. Niemniej przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego uprawniają nas do sporządzenia umownego ustroju majątkowego. Jest to tzw. umowa majątkowo-małżeńska, potocznie nazywana intercyzą, w przypadku osób chcących zawrzeć związek małżeński bądź pomiędzy małżonkami. Co w sytuacji, kiedy majątek małżonków jest zagrożony przez jednego z małżonków? Istnieje możliwość ustanowienia przez sąd przymusowego ustroju majątkowego. Informacje, na czym polega przymusowy ustrój majątkowy oraz w jaki sytuacjach może zostać zastosowany, można znaleźć w poniższym tekście.
Przymusowy ustrój majątkowy a ustanowienie rozdzielności majątkowej
Ustanowienia rozdzielności majątkowej dokonuje sąd poprzez wydanie wyroku na żądanie jednego z małżonków. Jednak nie w każdej sytuacji dojdzie do ustanowienia rozdzielności, ponieważ tylko ważne powody są przesłanką do jej ustanowienia. Do ważnych powodów można zaliczyć separację, która uniemożliwia małżonkom współdziałanie w zarządzaniu majątkiem wspólnym (wyrok Sądu Najwyższego z 4 czerwca 2004 roku, III CK 126/03). Również wina małżonka nie pozostaje bez znaczenia, ponieważ w przypadku wystosowania żądania do sądu o dokonanie rozdzielności majątkowej przez małżonka winnego sąd będzie tę kwestię brać pod uwagę przy ocenie żądania zniesienia współwłasności z punktu widzenia zasad współżycia społecznego (wyrok Sądu najwyższego z 27 stycznia 2000 roku, III CKN 426/98).
Przykład 1.
Pan Andrzej zaciągnął dług u swojego znajomego. Zobowiązał się do spłaty w ciągu roku, jednakże minęły już 3 lata, a dług wciąż nie został uregulowany. W takim wypadku wierzyciel postanowił odzyskać swoje pieniądze i zwrócił się do sądu o podział majątku wspólnego pana Andrzeja oraz jego żony i wyegzekwowanie sumy zadłużenia z majątku przypadającego panu Andrzejowi, ponieważ jego żona jest bardzo dobrą kobietą i nie chce narażać ją na utratę przypadającego jej majątku.
Rozdzielność majątkowa małżonków powstaje z dniem oznaczonym w wyroku sądu, jednakże w wyjątkowych sytuacjach sąd może ustanowić rozdzielność z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa. Powodem takiej decyzji będzie w szczególności fakt życia osobno każdego z małżonków przed wytoczeniem powództwa (art. 52 § 2 kro).
Ubezwłasnowolnienie i ogłoszenie upadłości
Różne sytuacje życiowe mogą doprowadzić do skomplikowania życia rodzinnego małżonków, w szczególności z powodu chorób psychicznych i innych chorób umysłowych czy uzależnień. W takiej sytuacji drugi z małżonków musi powziąć działania mające na celu zapobieganiu pogorszeniu się sytuacji rodzinnej, a przede wszystkim finansowej.
Kiedy dochodzi do sytuacji, że w związku z chorobą jeden z małżonków zostanie ubezwłasnowolniony, rozdzielność majątkowa powstaje z mocy prawa, tzn. bez konieczności ingerencji sądu dochodzi do automatycznego podziału ustroju majątkowego małżonków. Taka sytuacja będzie miała miejsce również w przypadku ogłoszenia upadłości jednego z małżonków (art. 53 Kodeksu cywilnego). W P ogłoszenia upadłości firmy prowadzonej przez jednego z nich wspólne ich mienie nie staje się jego własnością, a wierzyciel może zostać zaspokojony tylko z jego majątku (wyrok Sądu Najwyższego z 30 października 2008 roku, II CSK 242/08).
Natomiast w razie uchylenia ubezwłasnowolnienia bądź umorzenia, ukończenia lub uchylenia postępowania upadłościowego ustrój majątkowy pomiędzy małżonkami powraca do ustawowego ustroju majątkowego.
Przykład 2.
Pan Marek miał poważne problemy z alkoholem oraz hazardem i niejednokrotnie całą swoją pensję przeznaczał na alkohol i grę w ruletkę. Jego żona zdecydowała się w końcu na ubezwłasnowolnienie męża, gdyż trwonił ich wspólny majątek. W takiej sytuacji z mocy prawa wraz z ubezwłasnowolnieniem dochodzi do podziału majątku wspólnego małżonków.
Separacja
Brak zrozumienia i różnica charakterów niejednokrotnie doprowadza do podjęcia decyzji małżonków o separacji. W takiej sytuacji podział życia rodzinnego na dwie części będzie odnosił się także do ustroju majątkowego. Jednakże, jak wskazał Sąd Najwyższy, sam fakt powstania separacji może okazać się niewystarczający do ustanowienia rozdzielności majątkowej małżonków, gdyż musi mieścić się to w definicji „ważnych powodów” (wyrok Sądu Najwyższego z 7 stycznia 2000 roku, II CKN 358/99). Niemniej w ostatnich latach Sąd Najwyższy łagodniej wskazał i zarazem doprecyzował stanowisko odnośnie separacji, jako przesłanki do orzeczenia rozdzielności majątkowej.
W swoim wyroku Sąd Najwyższy wskazał, że: „Długotrwała faktyczna separacja może usprawiedliwiać ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd, jeżeli ten stan rzeczy uniemożliwia współdziałanie w zarządzaniu majątkiem wspólnym, pociąga za sobą naruszenie lub poważne zagrożenie interesu majątkowego jednego z małżonków lub też skutkuje trwałym zerwaniem wszelkich stosunków majątkowych i brakiem możliwości podejmowania wspólnych decyzji gospodarczych” (wyrok Sądu Najwyższego z 24 listopada 2017 roku, I CSK 118/17).
W przypadku zniesienia separacji dochodzi do powstania ustawowego ustroju majątkowego małżonków, jednak na ich zgodny wniosek sąd orzeknie o utrzymaniu rozdzielności majątkowej pomiędzy małżonkami (art. 54 kro).
Przykład 3.
Małżonkowie już wcześniej dokonali nieformalnej separacji i postanowili mieszkać osobno. Stan ten trwał około roku i w końcu jedno z nich postanowiło dokonać separacji przez sąd, który w tej kwestii postanowił dokonać podziału majątku wspólnego, gdyż już od dłuższego czasu każde z nich pozostaje w odosobnieniu i kreują swoje majątki osobno.
Podstawa prawna
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 2004 roku, III CK 126/03
Wyrok Sądu najwyższego z dnia 27 stycznia 2000 roku, III CKN 426/98
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 października 2008 roku, II CSK 242/08
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 2000 roku, II CKN 358/99
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2017 roku, I CSK 118/17
Ustawa z dnia 25 lutego 1964 roku – Kodeks rodzinny i opiekuńczy
