Przekazanie środka trwałego pomiędzy małżonkami a rozdzielność majątkowa

W przypadku gdy oboje małżonków prowadzą odrębne jednoosobowe działalności gospodarcze, może między nimi dochodzić do przesunięć składników majątkowych kwalifikowanych jako środki trwałego wykorzystywane w działalności. Podatkowe skutki takiego przekazania są uzależnione także od ustroju majątkowego panującego między małżonkami. W niniejszym artykule zastanowimy się, jakie konsekwencje podatkowe wywoła przekazanie środka trwałego pomiędzy małżonkami w rozdzielności majątkowej.

Specyfika ustroju rozdzielności majątkowej

Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego małżonkowie mogą pozostawać w ustroju wspólności małżeńskiej lub rozdzielności majątkowej.

Specyfika pierwszego polega na tym, że składniki majątku nabyte w czasie trwania małżeństwa objęte są współwłasnością łączną. Oznacza to, że małżonkowie nie mają określonych udziałów w majątku wspólnym, nie mogą zatem rozporządzać udziałami, a także nie mogą żądać podziału majątku objętego wspólnością. Taka konstrukcja oznacza, że każdy z małżonków ma pełne prawo do składnika majątku objętego tego rodzaju wspólnością.

Oprócz majątku wspólnego każdy z małżonków posiada własne majątki odrębne. To powoduje, że w przypadku małżeństw funkcjonujących w ustroju wspólności małżeńskiej mamy do czynienia z trzema masami majątkowymi: majątek wspólny oraz majątki odrębne każdego z małżonków.

Inaczej natomiast sytuacja przedstawia się w przypadku tych małżeństw, które zawarły umowę rozdzielności małżeńskiej. W takim przypadku każdy z małżonków posiada wyłącznie swoje majątki osobiste i nie ma majątku wspólnego. W tym wariancie mamy zatem do czynienia z dwiema masami majątkowymi. 

Jeżeli natomiast małżonkowie zdecydują się na wspólny zakup danego przedmiotu, to będzie on objęty współwłasnością ułamkową. W konsekwencji każdy z nich będzie posiadał konkretny udział w danej rzeczy. Jeżeli na przykład zdecydują się na zakup w równych częściach, to proporcja udziałów będzie wynosiła 50% – 50%.

Przekazanie środka trwałego pomiędzy małżonkami na gruncie podatku PIT

W zakresie podatku PIT interesującym nas zagadnieniem będzie kwestia dokonywania odpisów amortyzacyjnych od przekazywanych środków trwałych.

Kwestie ustalenia wartości początkowej w tego rodzaju okolicznościach reguluje art. 22g ust. 11 ustawy PIT, który podaje, że w razie gdy składnik majątku stanowi współwłasność podatnika, wartość początkową tego składnika ustala się w takiej proporcji jego wartości, w jakiej pozostaje udział podatnika we własności tego składnika majątku; zasada ta nie ma zastosowania do składników majątku stanowiących wspólność majątkową małżonków, chyba że wykorzystują oni składnik majątku w działalności gospodarczej prowadzonej odrębnie. 

Jeżeli zatem rozpatrujemy przypadek małżonków pozostających w ustroju rozdzielności majątkowej, to wartość początkową wspólnie nabytego środka trwałego należy ustalać proporcjonalnie do posiadanego udziału.

Jeżeli natomiast jeden z małżonków nabył środek trwały wyłącznie do swojego majątku osobistego, to stanowi on jego wyłączną własność i ma prawo amortyzowania od pełnej wartości początkowej.

Następnie zastanówmy się nad skutkami podatkowymi przekazania środka trwałego. Jak wynika z art. 22g ust. 13 pkt 5 w związku z ust. 12 ustawy PIT, w przypadku zmiany działalności wykonywanej samodzielnie przez jednego z małżonków na działalność wykonywaną samodzielnie przez drugiego z małżonków powinna mieć miejsce kontynuacja amortyzacji, jeżeli przed tą zmianą składniki majątku były wprowadzone do ewidencji (wykazu).

W rezultacie wartość początkową środków trwałych ustala się w wysokości wartości początkowej określonej w ewidencji (wykazie) małżonka, który uprzednio amortyzował środek trwały. W takim przypadku małżonek, który jako następny wprowadza składnik majątkowy do własnej ewidencji, powinien kontynuować przyjętą metodę amortyzacji.

Powyższe oznacza zatem, że małżonek przejmujący środek trwały nie może przyjąć jako podstawy amortyzacji pełnej wartości początkowej przejętego środka trwałego. Będzie to pozostała nieumorzona wartość początkowa.

Na marginesie dodajmy też, że małżonek przekazujący nie ma w tym przypadku obowiązku korygowania uprzednio dokonanych odpisów amortyzacyjnych. Przed przekazaniem środek trwały był wykorzystywany w toku prowadzonej działalności gospodarczej, zatem wszelkie uprzednio dokonane odpisy amortyzacyjne pozostają w mocy prawa.

Na zakończenie jeszcze słowo odnośnie do samego przekazania. Jak pamiętamy, małżonkowie pozostający w ustroju rozdzielności majątkowej pozostają wyłącznymi właścicielami składników znajdujących się w ich majątkach osobistych. W konsekwencji przesunięcie składnika z jednego majątku osobistego do drugiego powoduje zmianę właściciela (co do całości lub co do części). Jeżeli takie przekazanie ma charakter nieodpłatny, to mamy do czynienia z klasycznym przykładem umowy darowizny.

Przekazanie środka trwałego pomiędzy małżonkami na gruncie podatku VAT

Warto także przeanalizować, jak przedstawione zagadnienie prezentuje się w świetle przepisów ustawy VAT.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że inaczej niż w przypadku podatku dochodowego ustawa o podatku od towarów i usług nie warunkuje skutków podatkowych od istniejącego ustroju między małżonkami. W ramach podatku VAT każdy z nich jest traktowany jako osobny podatnik i to niezależnie od panującego między nimi ustroju małżeńskiego.

Jeżeli przekazanie środka trwałego pomiędzy małżonkami ma charakter nieodpłatny, to zastosowanie znajdzie art. 7 ust. 2 ustawy VAT, który stanowi, że opodatkowaniu podlega również przekazanie nieodpłatne przez podatnika towarów należących do jego przedsiębiorstwa na cele inne niż związane z prowadzonym przez niego przedsiębiorstwem, w szczególności:

1. przekazanie lub zużycie towarów na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia;

2. wszelkie darowizny

– jeżeli podatnikowi przysługiwało, w całości lub w części, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu tych towarów.

Jeśli w momencie nabycia środka trwałego małżonek odliczył podatek naliczony, to nieodpłatne przekazanie go drugiemu małżonkowi spowoduje konieczność zapłaty podatku VAT od takiego przekazania.

Co istotne, małżonek otrzymujący środek trwały w sposób nieodpłatny nie ponosi w tym przypadku wydatku, zatem nie ma on prawa do odliczenia podatku naliczonego. Możliwość odliczenia powstałaby jedynie w przypadku, gdyby doszło do odpłatnej dostawy pomiędzy małżonkami.

Z przedstawionych regulacji wynika, że nie ma przeszkód, aby małżonkowie, między którymi funkcjonuje rozdzielność majątkowa, przekazywali sobie wzajemnie środki trwałe wykorzystywane do prowadzenia działalności gospodarczej. Trzeba jednak zauważyć, że tego rodzaju zdarzenie faktyczne wywołuje określone skutki zarówno na gruncie podatku PIT, jak i VAT.