Podstawowym celem przedsiębiorstw jest uzyskanie jak największego zysku, który można osiągnąć m.in. poprzez właściwe zarządzanie. Szczególny wpływ na budżet ma sposób zarządzania kosztami, dzięki któremu możliwe jest ich zoptymalizowanie oraz obniżenie, przyczyniając się do uzyskania większych dochodów. Jednym z narzędzi do kontrolowania kosztów jest rachunek kosztów.
Koszt a wydatek
Przed omówieniem istoty rachunku kosztów, w pierwszej kolejności ważne jest wskazanie różnicy między kosztem a wydatkiem. Wydatek w ujęciu ekonomicznym jest rozchodem środków pieniężnych w formie gotówkowej (lub też bezgotówkowej), który ma na celu zlikwidowanie zobowiązań jednostki wobec innych podmiotów.
Natomiast koszty prowadzenia działalności, które stanowią przedmiot rachunku kosztów, zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 31 ustawy o rachunkowości należy rozumieć jako:
„uprawdopodobnione zmniejszenia w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, w formie zmniejszenia wartości aktywów, albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli”.
Rachunek kosztów – podstawowe informacje
Rachunek kosztów w rachunkowości opiera się na opisie kosztów jednostki gospodarczej.
Wykorzystywany jest on na potrzeby wewnętrzne, a także zewnętrzne przedsiębiorstwa i stanowi część rachunkowości finansowej oraz rachunkowości zarządczej. Dostarcza niezbędne dane potrzebne między innymi do ustalenia wyniku finansowego. To właśnie rachunek kosztów oraz rachunek zysków i strat stanowi podstawowe źródła informacji potrzebne do podjęcia decyzji w prowadzonej działalności.
Co więcej, rachunek kosztów dostarcza również informacje umożliwiające:
- wycenę:
- zapasów,
- produktów gotowych,
- półproduktów,
- produktów w toku,
- ustalenie rentowności wyrobów gotowych,
- ustalenie kosztów poszczególnych komórek działalności,
- wykrycie marnowanych surowców, opadów itp.
Oprócz gromadzenia informacji niezbędnych do ustalenia wyniku finansowego rachunek kosztów dostarcza również informacje potrzebne do zarządzania firmą.
Rodzaje rachunku kosztów
Nie w każdym kraju stosowane są te same rodzaje rachunku kosztów. Również ich nazewnictwo może różnić się w poszczególnych państwach, mimo takich samych zasad działania. W Polsce stosowane są rachunki kosztów takie jak:
- rachunek kosztów pełnych (rachunek tradycyjny),
- rachunek kosztów zmiennych,
- rachunek kosztów docelowych (rachunek kosztów celu),
- rachunek kosztów działań.
Rachunek kosztów pełnych
W rachunku kosztów pełnych, zwanym inaczej rachunkiem tradycyjnym, szczególnie ważny jest podział kosztów całkowitych na koszty:
- bezpośrednie, które można przypisać do konkretnego produktu, wśród których można wyróżnić:
- materiały bezpośrednie,
- robocizna bezpośrednia,
- pośrednie produkcji – koszty wspólne dla kilku produktów/usług.
W modelu tym uznaje się, że na wielkość kosztów całkowitych wpływ ma wyłącznie wielkość produkcji. Rachunek kosztów pełnych opiera się na poniesionych już wcześniej kosztach, które grupuje się według podmiotów, miejsc powstawania oraz wyrobów.
RACHUNEK KOSZTÓW PEŁNYCH
1. Przychód ze sprzedaży (cena towaru * ilość sprzedanych towarów)
2. Koszt wytworzenia sprzedanych wyrobów (koszt jednostkowy zmienny (tj. kjz) * ilość sprzedanych produktów)
gdzie kjz = koszty zmienne + koszty stałe produkcji/liczba wyprodukowanych towarów
3. Wynik brutto na sprzedaży, tj. marża brutto (1-2)
4. Koszty ogólnego zarządu
5. Koszty sprzedaży
6. Wynik operacyjny na sprzedaży (3-4-5)
Rachunek kosztów zmiennych
W rachunku kosztów zmiennych, jak sama nazwa wskazuje, znaczący jest podział na koszty:
- zmienne, które zmieniają się wraz z wolumenem działalności, np.
- koszty energii,
- zużycia materiałów,
- stałe – niezależne od wielkości działalności, w związku z czym nie zmieniają się wraz ze zmianą wielkości firmy, do których możemy zaliczyć między innymi:
- czynsz,
- usługi telekomunikacyjne, księgowe.
RACHUNEK KOSZTÓW ZMIENNYCH
1. Przychody ze sprzedaży (cena sprzedaży * ilość sprzedanych produktów)
2. Koszty zmienne wyrobów sprzedanych
3. Marża brutto ze sprzedaży (1-2)
4. Koszty stałe wydziałowe
5. Koszty stałe zarządu
6. Koszty stałe sprzedaży
7. Wynik operacyjny ze sprzedaży (3-4-5-6)
Rachunek kosztów docelowych
Rachunek kosztów docelowych wykorzystywany jest do strategicznego zarządzania kosztami. Cel tego rodzaju rachunku określa się jako osiągnięcie zamierzonego zysku dzięki obniżaniu kosztów produktu w całym jego cyklu życia. Szczególne znaczenie ma tu faza projektowania produktu. Wykorzystywane są różne metody ustalania docelowych kosztów projektów. Dwa najważniejsze z nich to:
- market into company – ważne jest tu przeprowadzanie dokładnych badań rynku przy projektowaniu produktu. Wynika to z decydującego wpływu odbiorców na ustalenie maksymalnej ceny sprzedaży produktu. Wówczas ustala się tu poziom kosztu docelowego poprzez odjęcie od ceny sprzedaży oczekiwanego zysku jednostkowego (cena sprzedaży – zysk docelowy = koszt docelowy),
- out of company – w tej metodzie koszt docelowy ustala się na podstawie analizy wewnętrznej uwarunkowań firmy. Zakres obejmuje możliwości technologiczne i wytwórcze, wiedzę oraz doświadczenie pracowników, sprawność procesów produkcji i know-how. Nie jest tu brane pod uwagę zapotrzebowanie rynku. Koszt docelowy ustalany jest na podstawie danych możliwości przedsiębiorstwa.
ETAPY ZASTOSOWANIA RACHUNKU KOSZTÓW DOCELOWYCH (DLA METODY MARKET INTO COMPANY)
- Ustalenie docelowej ceny sprzedaży
- Ustalenie docelowego zysku
- Obliczenie dopuszczalnego kosztu produktu
- Określenie docelowego kosztu produktu
- Wyznaczenie kosztów docelowych poszczególnych komponentów produktu
- Wyznaczenie kosztów docelowych dla całego łańcucha dostaw – etap nieobowiązkowy
Rachunek kosztów działań
Do pomiaru kosztów pośrednich (tj. produkcyjnych i nieprodukcyjnych), stosowany jest rachunek kosztów działań (ABC). Z jego pomocą możliwe jest dokładniejsze przypisanie obiektów kosztowych, tj. wyrobów, usług, klientów i kanałów dystrybucji. Podstawowym obiektem rachunku jest działanie, nie produkt. W związku z tym rachunek kosztów działań opiera się na powiązaniu zużytych zasobów z działaniami oraz działań z obiektami kosztowymi na podstawie stopnia ich wykorzystywania.
ETAPY RACHUNKU KOSZTÓW DZIAŁAŃ:
- Identyfikacja istotnych działań w przedsiębiorstwie
- Identyfikacja nośników kosztów
- Określenie kosztów poszczególnych działań
- Rozliczenie kosztów działań na produkty
Zadania i funkcje rachunku kosztów
Zadania rachunku kosztów można powiązać z wymaganiami informacyjnymi, decyzyjnymi i kontrolnymi wobec tego rachunku.
Jako fundamentalne zadania rachunku kosztów uważa się:
- tworzenie podstaw decyzyjnych,
- ustalanie polityki cenowej poprzez rozporządzanie kosztami,
- kontrola procesów produkcyjnych i osiąganych efektów,
- ocena kształtowania się kosztów,
- obserwacje i badanie zmian strukturalnych przedsiębiorstwa,
- dostarczanie informacji dla zewnętrznych wymogów sprawozdawczych oraz odbiorcom wewnętrznym i zewnętrznym,
- udzielanie informacji wpływających na decyzje cenowe,
- uzyskiwanie informacji umożliwiających kontrolę kosztów i efektywne zarządzanie procesami w firmie.
Wówczas na podstawie zadań, możliwe jest ustalenie podstawowych funkcji rachunku kosztów, z których wyróżnia się:
- informacyjną – polegającą na dostarczaniu informacji, które niezbędne są do sporządzenia sprawozdania finansowego,
- rejestracyjną – opierającą się na ewidencjonowaniu poszczególnych składników kosztowych,
- klasyfikacyjną – klasyfikacja kosztów według zasad metod bilansowej,
- sprawozdawczą – polega na opracowaniu raportów, a także ocen końcowych,
- analityczną – ocena oraz poprawa procesów działalnością przedsiębiorstwa poprzez interpretacje i analizy informacji,
- optymalizacyjną – ulepszanie i dopracowywanie podejmowanych decyzji,
- motywacyjną – dostarczanie informacji, które niezbędne są do prawidłowego wykorzystania składników produkcji,
- kontrolną – polegająca na dostarczeniu informacji, która umożliwia ocenę jednostki gospodarczej, a także wyeliminowanie możliwego zagrożenia.
Rachunek kosztów to jeden z ważniejszych elementów służących do efektywnego zarządzania firmą. Pozwala na szczegółowy pomiar kosztów jednostki gospodarczej w różnych obszarach działalności, co przyczynia się do kontroli umożliwiającej ich minimalizowanie.
Polecamy:
