Sprzedaż lawinowa - czy zawsze stanowi czyn nieuczciwej konkurencji?

Sprzedaż może występować w wielu różnych formach – tradycyjnej, ratalnej, samoobsługowej, preselekcyjnej, a także lawinowej. Ta ostatnia postać nie powinna jednak być stosowana przez uczciwych przedsiębiorców. Powodem jest sprzeczność z prawem. Z artykułu dowiesz się czym jest sprzedaż lawinowa i czy zawsze stanowi czym nieuczciwej konkurencji. 

Umowa sprzedaży

Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu ją, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę – taką definicję sprzedaży zawiera w sobie Kodeks cywilny.

W rzeczywistości umowa sprzedaży nie podlega tylko pod konkretne przepisy Kodeksu cywilnego, lecz także pod regulacje zawarte w innych ustawach. Nie każda forma sprzedaży jest więc prawnie dozwolona, część jest bardzo wyraźnie zakazana – należy do nich m.in. sprzedaż lawinowa. Pamiętajmy jednak, że istnieje kilka ważnych wyjątków, które dopuszczają taką formę transakcji handlowych.

Sprzedaż lawinowa

Pojęcie sprzedaży dokonywanej w systemie lawinowym zostało zawarte w art. 17c Ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Zgodnie z nią czynem nieuczciwej konkurencji jest organizowanie systemu sprzedaży lawinowej polegającego na proponowaniu nabywania towarów lub usług poprzez składanie nabywcom tych towarów lub usług obietnicy uzyskania korzyści materialnych w zamian za nakłonienie innych osób do dokonania takich samych transakcji, które to osoby uzyskałyby podobne korzyści materialne wskutek nakłonienia kolejnych osób do udziału w systemie.

Aby można było mówić o zakazanej sprzedaży lawinowej, nie jest konieczna rzeczywista sprzedaż danego towaru lub usługi – wystarczy, że przedsiębiorca składa skuteczną ofertę, proponuje zawarcie lawinowej transakcji. W praktyce taką sprzedaż określa się również mianem systemu promocyjnego typu piramida. Podstawowymi przesłankami decydującymi o tym, czy mamy do czynienia ze sprzedażą lawinową, są:

• promocja zasadzona na obietnicy, że konsument będzie miał możliwość osiągnięcia korzyści ekonomicznej (np. kup dużą ilość danych produktów, a otrzymasz zwrot pieniędzy);

• realizacja tej obietnicy zależy od przystąpienia do systemu innych konsumentów – korzyść finansowa powstanie tylko wtedy, gdy kupujący zachęci do transakcji jak największą liczbę innych osób;

• większość dochodów pozwalających sfinansować obiecane wynagrodzenie konsumentów nie jest wynikiem rzeczywistej działalności gospodarczej – sprzedawca lawinowy utrzymuje się nie tyle ze sprzedaży oferowanych produktów lub usług, ile z przyciągania coraz większej liczby klientów pozostawiających u niego swoje pieniądze.

Sprzedaż lawinowa, która spełnia powyższe warunki, jest traktowana na gruncie prawa polskiego nie tylko jako czyn nieuczciwej konkurencji, lecz także przestępstwo i praktyka naruszająca zbiorowe interesy konsumentów.

Sprzedaż lawinowa - odpowiedzialność 

Przedsiębiorca dopuszczający się sprzedaży lawinowej musi liczyć się z odpowiedzialnością na wielu różnych płaszczyznach, także w zakresie prawa karnego. Po pierwsze nieuczciwy przedsiębiorca naraża się na odpowiedzialność odszkodowawczą względem swoich kontrahentów (wysokość odszkodowania jest tym większa, im większą szkodę poniósł kupujący). Po drugie Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ma prawo nałożyć na przedsiębiorcę w takim przypadku karę finansową w wysokości 10% osiągniętych przez niego obrotów. Po trzecie sprzedawca lawinowy musi liczyć się z odpowiedzialnością karną – każdy bowiem, kto organizuje system sprzedaży lawinowej lub takim systemem kieruje, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Nie ma przy tym żadnego znaczenia, czy dany czyn wywołał jakikolwiek negatywny skutek u kupującego lub osoby zachęcanej do wejścia do systemu sprzedaży lawinowej (jest to tzw. przestępstwo bezskutkowe).

Odpowiedzialność karna w przypadku sprzedaży lawinowej jest stosunkowo wysoka. Uzasadnieniem stosowanych obecnie kar jest szczególne niebezpieczeństwo tego rodzaju czynów, co widać było chociażby w przypadku słynnych piramid finansowych typu Amber Gold.

Dozwolona sprzedaż lawinowa

Okazuje się, że sprzedaż w systemie lawinowym nie musi być całkowicie bezprawna. Ustawodawca wprowadza bowiem ważne wyjątki, które wyłączają odpowiedzialność takiego sprzedawcy. Nie stanowi czynu nieuczciwej konkurencji organizowanie systemu sprzedaży lawinowej, jeśli spełnione zostaną następujące warunki:

• korzyści materialne z uczestnictwa w systemie sprzedaży pochodzą ze środków uzyskiwanych z zakupu lub ze sprzedaży dóbr i usług po cenie, której wartość nie może rażąco przekraczać rzeczywistej wartości rynkowej tych dóbr i usług;

• osoba rezygnująca z udziału w systemie sprzedaży ma prawo do odprzedaży organizatorowi systemu za co najmniej 90% ceny zakupu wszystkich nabytych od organizatora nadających się do sprzedaży towarów, materiałów informacyjno-instruktażowych, próbek towarów lub zestawów prezentacyjnych zakupionych w przeciągu 6 miesięcy poprzedzających datę złożenia rezygnacji organizatorowi systemu sprzedaży.

Czynu nieuczciwej konkurencji nie stanowi więc tzw. marketing wielopoziomowy (w praktyce opiera się on co prawda na tych samych zasadach, co sprzedaż lawinowa, jednak nie jest penalizowany przez polskiego ustawodawcę).

Sprzedaż lawinowa - jak zgłosić? 

Organy ścigania stosunkowo rzadko same z siebie odnajdują sprzedawców lawinowych, niezbędna okazuje się tutaj pomoc pokrzywdzonych kupujących. Jeśli podejrzewamy, że padliśmy ofiarą sprzedaży organizowanej w systemie lawinowym lub otrzymaliśmy propozycję udziału w takiej transakcji, sprawę należy niezwłocznie zgłosić na policję, do prokuratury oraz do Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Po dokonanym zawiadomieniu właściwe organy podejmują stosowne czynności wyjaśniające i jeśli nasze podejrzenia okażą się uzasadnione, sprawca poniesie odpowiedzialność. W przypadku, gdy kupujący poniósł jakąkolwiek szkodę w związku z zawartą umową sprzedaży, może domagać się zwrotu zapłaconej ceny oraz wypłaty stosownego odszkodowania (wielkość odszkodowania ustala samodzielnie kupujący). Uzyskanie wyroku skazującego daną osobę za przestępstwo sprzedaży lawinowej będzie pomocne w procesie dochodzenia pieniędzy od sprawcy. Aby uzyskać stosowne odszkodowanie i zwrot zapłaconej ceny niezbędne jest jednak założenie sprawy sądowej – w tym celu składamy pozew o zapłatę, do którego warto dołączyć wyrok skazujący sprzedawcę. Alternatywą jest także sporządzenie przedsądowego wezwania do zapłaty, w którym poinformujemy nieuczciwego przedsiębiorcę o obowiązku zwrotu ceny sprzedaży oraz wypłaty stosownego odszkodowania pod rygorem skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego.

Sprzedaż lawinowa - podsumowanie

Sprzedaż lawinowa stanowi formę piramidy finansowej, która na gruncie prawa polskiego oraz prawa Unii Europejskiej jest uznawana za czyn nieuczciwej konkurencji oraz przestępstwo. Polega ona na oferowaniu lub nakłanianiu do zakupu towarów lub usług z równoczesnym składaniem obietnicy uzyskania korzyści materialnych w zamian za nakłonienie innych osób do dokonania takich samych transakcji. Ustawodawca przewidział jednak, że pewne formy sprzedaży lawinowej są dozwolone, co wyraźnie określił w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.