Kodeks spółek handlowych przewiduje, że spółki są tworzone przez wspólników (względnie akcjonariuszy w przypadku spółki akcyjnej i komandytowo-akcyjnej). Zakres kompetencji przysługujących wspólnikom jest w praktyce bardzo zróżnicowany i w głównej mierze zależy od wielkości przysługujących udziałów. Czy wspólnik mniejszościowy ma wpływ na losy spółki?
Kim jest wspólnik?
Definicja wspólnika i akcjonariusza nie została wprost ujęta w przepisach Kodeksu spółek handlowych. Niemniej możemy uznać takie osoby za podmioty tworzące daną spółkę w celu osiągnięcia konkretnego celu (głównie o charakterze finansowym i inwestycyjnym). Wspólnikami i akcjonariuszami w spółkach mogą być zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne (np. inne spółki). Podstawowym obowiązkiem takich podmiotów jest oczywiście działanie na korzyść danej spółki, w zamian za co otrzymują oni korzyści finansowe pod postacią wypracowanych przez spółkę zysków.
Wspólnik mniejszościowy
Wspólnikiem lub akcjonariuszem mniejszościowym określamy osobę, której przysługuje niewielka liczba udziałów lub akcji, np. 1 udział odpowiadający 1% decyzyjności w danej spółce. Im mniejsza będzie liczba udziałów lub akcji, tym mniejszy będzie zakres oddziaływania danej osoby na sprawy spółki. Analogicznie im większa liczba udziałów czy akcji, tym większa możliwość realnego wpływania na politykę danego przedsiębiorstwa. Nie dziwi więc, dlaczego nowe podmioty przystępujące do znanych spółek chcą uzyskać jak największą liczbę udziałów lub akcji – w ten sposób mogą w miarę samodzielnie prowadzić spółkę wedle swojego zamysłu.
Jakie uprawnienia ma wspólnik mniejszościowy?
Mimo że wspólnicy mniejszościowi uważają, że nie mają realnego wpływu na losy spółki, ustawodawca przewidział pewnego rodzaju czynności, które mogą być podejmowane również i przez takie osoby.
Zgodnie z treścią art. 223 ksh sąd rejestrowy, na żądanie wspólnika lub wspólników reprezentujących co najmniej jedną dziesiątą kapitału zakładowego, może po wezwaniu zarządu do złożenia oświadczenia wyznaczyć firmę audytorską w celu zbadania rachunkowości oraz działalności spółki. Przepis ten jest określany mianem prawa mniejszości.
Prawo wspólnika, o którym mowa w art. 223 ksh jest niezależne od innych jego praw i obowiązków, jako wspólnika w tym członka organu zgromadzenie wspólników oraz jest niezależne od praw i obowiązków związanych z funkcją pełnioną w zarządzie lub radzie nadzorczej spółki.
Z kolei art. 236 ksh określa tzw. żądanie mniejszości, zgodnie z którym wspólnik lub wspólnicy reprezentujący co najmniej jedną dziesiątą kapitału zakładowego mogą żądać zwołania nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników i umieszczenia określonych spraw w porządku obrad tego zgromadzenia wspólników. Żądanie takie należy złożyć na piśmie zarządowi najpóźniej na miesiąc przed proponowanym terminem zgromadzenia wspólników. Wspólnik lub wspólnicy reprezentujący co najmniej jedną dwudziestą kapitału zakładowego mogą żądać umieszczenia określonych spraw w porządku obrad najbliższego zgromadzenia wspólników. Żądanie takie należy złożyć na piśmie zarządowi najpóźniej na trzy tygodnie przed terminem zgromadzenia wspólników. Zarząd wprowadza sprawy objęte żądaniem wspólników do porządku obrad najbliższego zgromadzenia wspólników i zawiadamia o tym wspólników.
Co ciekawe, powyższe uprawnienia mogą być przyznane wspólnikom o znacznie niższym udziale w kapitale zakładowym – pod warunkiem jednak, że w umowie spółki znajdą się właściwe ku temu zapisy.
Podobny zakres kompetencji przysługuje akcjonariuszom mniejszościowym. Zgodnie bowiem z treścią art. 410 § 2 ksh na wniosek akcjonariuszy posiadających jedną dziesiątą kapitału zakładowego reprezentowanego na tym walnym zgromadzeniu, lista obecności powinna być sprawdzona przez wybraną w tym celu komisję złożoną co najmniej z trzech osób. Wnioskodawcy mają prawo wyboru jednego członka komisji. Z kolei art. 463 § 2 ksh wskazuje, że na wniosek akcjonariuszy reprezentujących co najmniej jedną dziesiątą kapitału zakładowego sąd rejestrowy może uzupełnić liczbę likwidatorów, ustanawiając jednego lub dwóch.
Czy wspólnik mniejszościowy może wpływać na losy spółki?
Mimo że z pozoru wydaje się, że wspólnik mniejszościowy nie ma żadnego wpływu na losy swojej spółki, może on skutecznie zablokować uchwały podejmowane przez wspólników większościowych. Każdy wspólnik ma bowiem prawo zaskarżyć uchwałę, która jego zdaniem jest sprzeczna z umową spółki bądź dobrymi obyczajami i godząca w interesy spółki lub mająca na celu pokrzywdzenie wspólnika. Może być zaskarżona w drodze wytoczonego przeciwko spółce powództwa o uchylenie uchwały. Pamiętajmy przy tym, że zaskarżenie uchwały wspólników nie wstrzymuje postępowania rejestrowego. Sąd rejestrowy może jednak zawiesić postępowanie po przeprowadzeniu posiedzenia jawnego.
Wspólnik mniejszościowy ma prawo do zaskarżenia uchwały, jeśli zagłosował przeciwko niej, a po jej powzięciu zażądał zaprotokołowania swojego sprzeciwu. Jeśli te czynności nie zostaną dopełnione, wspólnik niestety utraci prawo do zakwestionowania podjętej uchwały. Powództwo o uchylenie uchwały wspólników należy wnieść w terminie miesiąca od dnia otrzymania wiadomości o uchwale, nie później jednak niż w terminie sześciu miesięcy od dnia jej powzięcia.
Dobre obyczaje, o których mowa w art. 249 § 1 ksh, to ogólne reguły uczciwości kupieckiej, pojawiające się w związku z prowadzeniem działalności handlowej przez przedsiębiorców, które obowiązują wszystkich uczestników obrotu handlowego. Do reguł uczciwości kupieckiej judykatura zalicza zasadę lojalności wspólników wobec siebie, którzy mają obowiązek dążenia do osiągnięcia wspólnego celu. Tak więc zamieszczona w art. 249 § 1 ksh klauzula dobrych obyczajów – podobnie jak klauzula zasad współżycia społecznego – wyraża ideę słuszności, odwołuje się do wartości powszechnie uznawanych w kulturze społeczeństwa i umożliwia dostosowanie ogólnych norm prawnych do konkretnego stanu faktycznego przy uwzględnieniu systemu ocen, czy zasad postępowania o charakterze pozaprawnym oraz służy realizacji sprawiedliwości w znaczeniu materialnoprawnym. Podsumowując, chodzi o przestrzeganie zasady słuszności, uczciwości, obowiązującej w stosunkach gospodarczych.
Zaskarżenie uchwały wstrzymuje jej wykonanie do czasu ustalenia, czy rzeczywiście doszło do jakichkolwiek nieprawidłowości. W praktyce oddanie sprawy do sądu oznacza długie oczekiwanie na prawomocne rozstrzygnięcie, a to z oczywistych względów będzie blokowało działania wspólników większościowych. Jak widać, wspólnicy posiadający niewielkie udziały również mogą skutecznie wpływać na losy swojej spółki. Będzie to szczególnie zauważalne, gdy zaskarżona uchwała okaże się wadliwa i zostanie uchylona w całości przez sąd.
Podsumowanie
Wspólnik mniejszościowy ma wpływ na losy spółki, jeśli chodzi o możliwość zwoływania nadzwyczajnych zgromadzeń spółki oraz kwestionowania uchwał podjętych przez wspólników większościowych. Kodeks spółek handlowych wymaga co do zasady, aby tacy wspólnicy posiadali minimum 1/10 kapitału zakładowego, przy czym w niektórych przypadkach umowa spółki może przewidywać łagodniejsze wymogi (wspólnicy z mniejszą liczbą udziałów niż 1/10 też zyskają takie prawo). Największy wpływ wspólników mniejszościowych na losy spółki przejawia się w złożeniu skargi na podjętą uchwałę przez zgromadzenie wspólników – trafia ona wówczas do właściwego sądu, który rozstrzygnie, czy będzie posiadała moc wiążącą, czy też zostanie uchylona.
