Podatnicy w celu zabezpieczenia swoich interesów podczas podpisywania umów na duże kwoty chcą otrzymać zadatek. Jego wpłata pozwala na zabezpieczenie przyszłych dostaw lub wykonania usług. W przypadku niedotrzymania warunków umowy zadatek zostaje zatrzymany. Sprawdź, jakie konsekwencje w podatku VAT wywołuje zatrzymany zadatek!
Zadatek – definicja
Zgodnie z art. 394 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny w braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej. Natomiast § 2 przytoczonego artykułu stanowi, że w razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała; jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi. Zgodnie natomiast z § 3 w razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony. Czyli przez zadatek rozumie się zatem pewną sumę pieniężną lub rzecz daną przy zawarciu umowy.
Szczególna rola zadatku ujawnia się w przypadku niewykonania umowy z powodu okoliczności, za które dłużnik ponosi wyłączną odpowiedzialność. W takim przypadku wierzyciel może bez wyznaczenia dodatkowego terminu odstąpić od umowy i zachować otrzymany zadatek, a jeżeli sam go dał, może żądać sumy dwukrotnie wyższej i to bez względu na to, czy poniósł szkodę i w jakiej wysokości.
Zatem zatrzymany zadatek pełni tu funkcję surogatu odszkodowania za niewykonanie umowy, występuje jako świadczenie o charakterze quasi-odszkodowawczym. Należy zwrócić uwagę, że zachowanie przedmiotu zadatku lub uzyskany zwrot jego podwójnej wartości nie stanowią jednak odszkodowania, a jedynie pełnią tę samą funkcję. Konsekwencją powyższego charakteru jest zarówno w przypadku przepadku zadatku, jak i uzyskania sumy dwukrotności przekazanego zadatku niemożność domagania się uzupełniającego odszkodowania na zasadach ogólnych Kodeksu cywilnego.
Co podlega opodatkowaniu podatkiem VAT?
Na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług, dalej jako ustawa o VAT, opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlegają odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Zgodnie z ogólną regułą wyrażoną w art. 7 ust. 1 ustawy o VAT przez dostawę towarów rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel. Na podstawie art. 8 ust.1 ustawy o VAT przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7. Powyższy podział czynności podlegających opodatkowaniu na dostawę towarów i świadczenie usług nie oznacza jednak, że każde przesunięcie czy rozliczenie określonych wartości ekonomicznych pomiędzy dwoma różnymi podmiotami może zostać uznane za świadczenie usług, jeśli nie stanowi dostawy towarów. Czyli aby uznać dane świadczenie za odpłatne, musi istnieć stosunek prawny pomiędzy świadczącym usługę a odbiorcą, a w zamian za wykonanie usługi powinno zostać wypłacone wynagrodzenie. Czynność podlega więc opodatkowaniu jedynie wówczas, gdy wykonywana jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta tej czynności. Przy czym związek pomiędzy otrzymywaną płatnością a świadczeniem na rzecz dokonującego płatności musi mieć charakter bezpośredni i na tyle wyraźny, aby można powiedzieć, że płatność następuje w zamian za to świadczenie.
Obowiązek podatkowy – wpłata
Zgodnie z art. 19a ust. 1 ustawy o VAT obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania dostawy towarów lub wykonania usługi, z zastrzeżeniem ust. 5 i 7–11, art. 14 ust. 6, art. 20 i art. 21 ust. 1.
Tym samym jeżeli przed dokonaniem dostawy towaru lub wykonaniem usługi otrzymano całość lub część zapłaty, w szczególności: przedpłatę, zaliczkę, zadatek, ratę, wkład budowlany lub mieszkaniowy przed ustanowieniem spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego lub lokalu o innym przeznaczeniu, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą jej otrzymania w odniesieniu do otrzymanej kwoty, z zastrzeżeniem ust. 5 pkt 4 (art. 19a ust. 8 ustawy).
Ustawodawca w treści ustawy o VAT nie zawarł definicji zaliczki ani przedpłaty. Posiłkując się definicją wskazaną w „Małym słowniku języka polskiego” (Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 1994), zaliczka to część należności wpłacana lub wypłacana z góry na jej poczet. Zatem zaliczkę wpłaca się na poczet przyszłej dostawy towarów lub przyszłego wykonania usługi przed faktyczną dostawą lub faktycznym wykonaniem usługi. Natomiast przedpłata to część ceny towaru (lub usługi) wpłacona w celu uzyskania gwarancji jego zakupu (lub wykonania usługi) w określonym terminie.
Biorąc pod uwagę powyższe, w sytuacji, gdy otrzymany zadatek dotyczący konkretnej dostawy towarów lub konkretnej usługi, wiąże się on z powstaniem obowiązku podatkowego w VAT u przedsiębiorcy, który go otrzymuje – w odniesieniu do otrzymanej kwoty. Wykazuje on zatem z tego tytułu VAT według stawki właściwej dla towaru (usługi), którego zadatek dotyczy. Otrzymanie zadatku zobowiązuje podatnika również do wystawienia faktury dokumentującej ten zadatek.
Zatrzymany zadatek w sytuacji, gdy nie doszło do transakcji
W praktyce gospodarczej przedsiębiorcy często odstępują od wcześniej podpisanej umowy. Podpisana umowa na dostawę towarów i wykonanie usług z różnych przyczyn staje się nieopłacalna. W takiej sytuacji podatnik zatrzymuje wcześniej pobrany zadatek. Podatnicy w takiej sytuacji zastanawiają się, jak takie zdarzenie gospodarcze udokumentować. Odpowiedź na to pytanie odnajdziemy w interpretacji indywidualnej Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z 6 listopada 2015 r., numer ILP1/4512-1-685/15-2/AP:
„Wnioskodawca ma wątpliwości, czy otrzymany zadatek pełni funkcję odszkodowania, w sytuacji gdy nie doszło do realizacji umowy sprzedaży, a tym samym, czy na gruncie przepisów ustawy nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.
W świetle przytoczonych przepisów nie powinno budzić wątpliwości, że otrzymanie kwoty zadatku przy zawarciu przedwstępnej umowy sprzedaży nieruchomości i udziałów zrodziło obowiązek podatkowy w podatku od towarów i usług. Jednakże, w sytuacji gdy doszło do niewykonania umowy sprzedaży, zatrzymana przez Wnioskodawcę kwota zadatku nie może być postrzegana jako wynagrodzenie za dostawę towarów, ale jako forma odszkodowania za ewentualne szkody.
Czynność przekazania kwot pieniężnych nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, gdyż jak wskazano wcześniej, aby dana czynność podlegała opodatkowaniu podatkiem VAT musi istnieć bezpośredni związek pomiędzy dostawą towarów a otrzymanym świadczeniem wzajemnym, w ten sposób, że zapłacone kwoty stanowią rzeczywiste wynagrodzenie za dostawę towarów w ramach stosunku prawnego lub dochodzi do wymiany świadczeń wzajemnych.
W niniejszej sprawie kwota pobranego zadatku nie stanowi wynagrodzenia za dostawę towarów, gdyż faktycznie do takiej dostawy nie doszło z winy Kupującego.
Należy stwierdzić, że w przypadku gdy na skutek niewykonania umowy kwota pobranego zadatku została zatrzymana przez Wnioskodawcę, pobrany zadatek nie będzie ekwiwalentem wynagrodzenia za dokonaną dostawę nieruchomości, lecz będzie pełnił funkcję odszkodowawczą. Zatem w stosunku do tej czynności nie znajdą zastosowania przepisy ustawy”.
Podsumowując, w takiej sytuacji podatnik winien skorygować poprzednio wykazany podatek VAT związany z zadatkiem. Tym samym powinien wystawić fakturę korygującą.
Potwierdza to interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 5 grudnia 2012 r., numer ITPP1/443-1074/12/AT:
„Odnosząc się zatem do opisanej we wniosku kwestii, gdy kontrahent Wnioskodawcy rezygnuje (wycofuje się, nie wywiązuje się) z nabycia towaru lub usługi w okolicznościach, gdy na poczet zakupu wniesiono uprzednio przedpłatę (zadatek, zaliczkę), należy stwierdzić, że w tej sytuacji zatrzymana kwota zadatku, bądź zatrzymana tytułem kary kwota uiszczonej zaliczki, nie stanowi wynagrodzenia za dostawę towaru lub wykonanie usługi, lecz pełni funkcję odszkodowawczą. W konsekwencji, gdy zaplanowana dostawa towaru lub wyświadczenie usługi nie dojdzie do skutku, Wnioskodawca uprawniony jest do skorygowania swojego rozliczenia w zakresie pobranej i opodatkowanej przedpłaty, albowiem opodatkowane przedpłaty nie dotyczą już, z chwilą wystąpienia wskazanych przesłanek (zaistnienia przesłanek warunkujących odstąpienie od umowy), sprzedaży opodatkowanej podatkiem VAT. Należy wobec tego wystawić fakturę korygującą do wystawionej uprzednio faktury, dokumentującej otrzymanie przedpłaty”.
