Nabycie spadku w Polsce powoduje powstanie obowiązku podatkowego po stronie spadkobiercy, który nabędzie spadek. Co jednak w sytuacji, gdy odziedziczony majątek pochodzi z zagranicy? Czy w takiej sytuacji możemy mieć do czynienia z podwójnym opodatkowaniem, a może obowiązku podatkowego nie będzie w ogóle? Jak wygląda opodatkowanie spadku z zagranicy?
Podatek od spadków i darowizn
Kwestia podatku od nabytego spadku została uregulowana bardzo dokładnie w przepisach Ustawy z dnia 28 lipca 1983 roku o podatku od spadków i darowizn. Zgodnie z obowiązującą regulacją obowiązek podatkowy przy dziedziczeniu obciąża spadkobiercę, który zdecyduje się nabyć spadek bez względu na to, czy nastąpi to na podstawie testamentu, czy też przepisów Kodeksu cywilnego. Samo powołanie do spadku nie rodzi żadnego obowiązku podatkowego, ponieważ potencjalny spadkobierca ma możliwość odrzucenia spadku w terminie 6 miesięcy, licząc od chwili, gdy dowiedział się o tytule swojego powołania do masy spadkowej. Sposób nabycia spadku (wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza) również nie ma znaczenia, jeśli chodzi o powstanie obowiązku podatkowego.
Omawiany obowiązek podatkowy powstaje nie z chwilą nabycia spadku, lecz z momentem potwierdzenia praw danej osoby do niego. Następuje to z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądowego w sprawie stwierdzenia nabycia spadku albo zarejestrowania notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia – w zależności od tego, w jakiej formie nastąpi potwierdzenie praw do spadku. Przeprowadzenie sprawy spadkowej może nastąpić tak naprawdę w każdym czasie, nawet wiele lat po śmierci spadkodawcy. W praktyce oznacza to, że obowiązek podatkowy nie musi powstać wraz z chwilą otwarcia spadku, lecz w znacznie późniejszym czasie.
Spadkobierca, który potwierdził swoje prawa do spadku, ma obowiązek poinformować o tym fakcie właściwy urząd skarbowy na formularzu SD-3. Termin na załatwienie tej formalności wynosi 1 miesiąc od dnia uprawomocnienia się postanowienia w sprawie stwierdzenia nabycia spadku albo zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia. Brak zawiadomienia urzędu w zakreślonym terminie nie jest dobrym pomysłem, ponieważ sądy i notariusze przesyłają do urzędów skarbowych informacje o tym, kto i kiedy nabył spadek.
Jeśli spadkobierca nie zgłosi tego faktu samodzielnie, to prędzej czy później otrzyma od urzędu skarbowego stosowane wezwanie do zapłaty wraz z karą pieniężną i odsetkami za opóźnienie w płatności podatku. Konieczność zgłoszenia nabycia spadku pojawia się także w sytuacji, gdy spadkobierca ma prawo skorzystać ze zwolnienia podatkowego. Prawo to przestaje istnieć po upływie 6 miesięcy od dnia formalnego potwierdzenia praw do spadku. Jeśli więc spadkobierca zbyt późno poinformuje urząd skarbowy o tym, że może zostać zwolniony od omawianego podatku, to zwolnienie nie będzie możliwe do zastosowania i podatek trzeba będzie niestety zapłacić w pełnej wysokości.
Jak wygląda opodatkowanie spadku z zagranicy?
W skład masy spadkowej mogą wchodzić aktywa pochodzące z zagranicy – zarówno jeśli chodzi o całość pozostawionej masy spadkowej, jak i tylko o jej oznaczoną część. W zależności od tego, co dokładnie wejdzie do spadku i gdzie położona jest dana rzecz, będziemy stosowali odpowiednie przepisy podatkowe.
Jeśli odziedziczymy nieruchomość położoną poza obszarem Polski, to taki majątek będzie podlegał wyłącznie pod przepisy podatkowe tego kraju, w którym znajduje się dany grunt, budynek lub lokal. W przypadku, gdy reszta majątku ma charakter ruchomy (np. pieniądze, meble, sprzęt AGD i RTV, biżuteria, ubrania), to musimy stosować przepisy tego kraju, którego obywatelstwo ma spadkobierca. Kwestia rezydencji podatkowej spadkobiercy niestety nie odgrywa w tym zakresie żadnej roli.
W praktyce nabycie spadku z zagranicy oznacza dla spadkobierców konieczność zapłaty podwójnego podatku. Obecnie nie istnieją bowiem przepisy, które wyłączałyby regułę podwójnego opodatkowania, a Polska posiada podpisane umowy międzynarodowe odnoszące się do tej kwestii tylko z 3 państwami – Czechami, Austrią oraz Węgrami. Podatek od nabytego spadku jest więc najczęściej płacony w państwie, w którym mieszkał spadkodawca, oraz w Polsce (z racji posiadania polskiego obywatelstwa przez spadkobiercę).
Jak stanowi art. 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn, nabycie własności rzeczy znajdujących się za granicą lub praw majątkowych wykonywanych za granicą podlega podatkowi, jeżeli w chwili otwarcia spadku lub zawarcia umowy darowizny nabywca był obywatelem polskim lub miał miejsce stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 1 i 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn określają dwa samoistne, niezależne od siebie stany prawne – normujące odmienne stany faktyczne – w zakresie przysporzenia majątkowego, z którymi prawo wiąże powstanie obowiązku podatkowego. Ustawodawca jako wiodącą przyjął zasadę domicylu, zgodnie z którą obowiązek podatkowy ciąży na osobie mającej stałe miejsce zamieszkania w Polsce, nawet gdy chodzi o nabycie rzeczy lub praw majątkowych za granicą. Drugą zaś z zasad w zakresie przedmiotu opodatkowania jest zasada obywatelstwa, stosownie do której obowiązek podatkowy powstaje z momentem otwarcia spadku lub zawarcia umowy darowizny, jeśli nabywca był obywatelem polskim lub miał w Polsce stałe miejsce pobytu.
Opodatkowanie spadku z zagranicy a problemy praktyczne
Brak odpowiedniej międzynarodowej regulacji prawnej w zakresie podatku od nabytego spadku z zagranicy powoduje, że w praktyce spadkobiercy mogą być obciążeni koniecznością zapłaty kilku podatków od tej samego składnika majątkowego. Wszystko zależy przede wszystkim od ustawodawstwa kraju, w którym składnik masy spadkowej się znajduje, albo w którym przebywał spadkodawca przed swoją śmiercią. W polskiej ustawie nie istnieje żaden mechanizm chroniący spadkobiercę przed podwójnym obowiązkiem podatkowym, co oznacza, że w wielu przypadkach zagranicznego dziedziczenia należy zapłacić podwójny podatek.
Przykład 1.
Jaki podatek należy zapłacić od spadku, w którego skład wchodzi nieruchomość położona w Niemczech oraz pieniądze pozostawione w gotówce przez spadkodawcę u jego rodziny w Polsce?
W tym przypadku obowiązek podatkowy będzie podwójny – nieruchomość będzie opodatkowana na podstawie przepisów prawa niemieckiego, a na podstawie prawa polskiego opodatkowaniu podlegać będzie cała wartość masy spadkowej, tj. wartość pozostawionej nieruchomości i pieniędzy.
Zapłata podatku od nabytego spadku w jednym kraju nie powoduje co do zasady obniżenia wartości podatku naliczanego w drugim państwie. Taka zasada obowiązuje chociażby w Polsce – powoływanie się na fakt zapłaty wysokiego podatku za granicą nie uprawnia urzędników skarbowych do obniżenia wysokości podatku naliczanego według naszych krajowych zasad.
Przykład 2.
Czy polski spadkobierca, który zapłacił wysoki podatek od nabycia spadku za granicą, może wnioskować do polskiego urzędu krajowego o zwolnienie go z obowiązku spadkowego lub o obniżenie należnego podatku?
Nie, ponieważ polskie przepisy nie przewidują możliwości składania tego rodzaju wniosków. Zapłata nawet bardzo wysokiego podatku od nabycia zagranicznego spadku nie może prowadzić do zwolnienia podatkowego w Polsce ani do obniżenia należnego podatku w naszym kraju, ponieważ nie ma ku temu żadnej regulacji prawnej.
W tym miejscu warto odpowiedzieć na pytanie, czy spadkobierca, który nabywa składniki majątkowe pochodzące z zagranicy, ma prawo do zwolnienia podatkowego? Na gruncie prawa polskiego będzie to możliwe, o ile oczywiście spadkobierca należy do tzw. zerowej grupy podatkowej i dokona zgłoszenia nabycia spadku w wyznaczonym 6-miesięcznym terminie liczonym od chwili potwierdzenia formalnych praw do spadku. Dla przypomnienia zwolnienie od podatku spadkowego jest możliwe względem małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwa, ojczyma i macochy spadkodawcy. Zwolnienie podatkowe na gruncie przepisów zagranicznych nie jest już tak jednoznaczne – wszystko zależy bowiem od tego, który system prawny obcego kraju będziemy stosowali (część obcych ustaw może w ogóle nie przewidywać takiego zwolnienia).
Według stanowiska Ministerstwa Finansów „fakt, że podatek od spadków i darowizn nie podlega zharmonizowaniu w ramach prawa UE. Prawdą jest także, że Komisja Europejska przyjęła zalecenie dotyczące zapobiegania podwójnemu opodatkowaniu spadków. Podkreślić należy jednak, że nie ma ono charakteru wiążącego, a w konsekwencji państwa członkowskie mogą swobodnie kształtować przepisy krajowe w tym zakresie. Przepisy te nie mogą jednak dyskryminować ze względu na obywatelstwo oraz ograniczać swobody przepływu kapitału, które to wytyczne realizowane są przez zasady opodatkowania ujęte w polskich przepisach”.
Podsumowanie
Nabycie spadku za granicą prowadzi w praktyce do powstania podwójnego opodatkowania – według prawa kraju, w którym znajduje się majątek spadkowy albo mieszkał spadkodawca, oraz według przepisów prawa polskiego, pod które podlega spadkobierca. Możliwe jest uzyskanie zwolnienia podatkowego przez spadkobiercę, jeśli będzie on spełniał do niego warunki i zgłosi fakt nabycia spadku w ustawowym terminie. Obecne regulacje międzynarodowe nie przewidują możliwości unikania podwójnego opodatkowania w związku z nabyciem spadku.
