Kiedy upływa i jak liczyć termin przedawnienia roszczeń?

9 lipca 2018 r. weszła w życie ustawa z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2018.1104) (dalej: ustawa nowelizująca), która zrewolucjonizowała zasady przedawnienia roszczeń, w tym w szczególności terminy oraz zasady uwzględniania upływu terminu przedawnienia przez sąd określone w Kodeksie cywilnym (dalej: kc). Przeczytaj nasz artykuł i dowiedz się więcej jaki wpływ mają przedawnienia roszczeń na zaległe długi!

Nowe terminy przedawnienia roszczeń

Ustawa nowelizująca określiła jednocześnie dość skomplikowane reguły dotyczące długów zaległych, tj. takich, które w dniu wejścia w życie ustawy nowelizującej, czyli 9 lipca 2018 r., już powstały, lecz nie uległy jeszcze przedawnieniu. Reguły te szczegółowo zostaną omówione poniżej.

Ustawodawca zdecydował m.in. o:
- skróceniu ogólnego 10-letniego terminu przedawnienia roszczeń do 6 lat;
- konieczności uwzględniania w pewnych przypadkach upływu terminu przedawnienia z urzędu, a nie tylko na zarzut dłużnika;
- określeniu, że termin przedawnienia będzie upływał w tym samym dniu, tj. 31 grudnia w przypadku roszczeń, których termin przedawnienia upływa w danym roku, co zarówno sądowi, jak i stronom umowy znacznie ułatwi ustalenie chwili, w której roszczenie stało się przedawnione.

W pierwszej kolejności należałoby się przyjrzeć zmianom terminów przedawnienia dla poszczególnych roszczeń. Za najbardziej istotne należałoby uznać skrócenie ogólnego 10-letniego terminu przedawnienia roszczeń do 6 lat, bowiem zmiana ta znacząco wpłynie na działalność wierzycieli, a także firm windykacyjnych, które będą zmuszone przyspieszyć proces odzyskiwania należności.

Dla porządku zaznaczyć należy, że „ogólny” 6-letni (przed 9 lipca 2018 r. zaś 10-letni) termin przedawnienia znajduje zastosowanie do wszystkich tych roszczeń, które nie mogą zostać zakwalifikowane jako:

okresowe (a więc przykładowo roszczenie o zapłatę czynszu najmu), których termin przedawnienia roszczeń nie został zmieniony ustawą nowelizującą i nadal wynosi 3 lata;
wynikające z działalności gospodarczej, a więc wszelkie roszczenia przedsiębiorców zarówno przeciwko innym przedsiębiorcom, jak i osobom niebędącym przedsiębiorcami, których termin przedawnienia także nie został zmieniony ustawą nowelizującą i nadal wynosi 3 lata;
roszczenia wynikające z umów, w stosunku do których ustawodawca przewidział szczególne terminy przedawnienia roszczeń (przykładowo 2-letni termin w przypadku umów o dzieło czy umowy zlecenia).

Zobacz też:

Upływ terminu przedawnienia roszczeń

Dotychczas ustalenie dnia, w którym roszczenie ulegało przedawnieniu, bywało bardzo kłopotliwe. Wynikało to bowiem z konieczności określenia terminu wymagalności roszczenia, a więc ostatniego dnia, w którym dłużnik mógł jeszcze z zachowaniem terminu spełnić świadczenie na rzecz wierzyciela. To bowiem od dnia wymagalności roszczenia liczy się początek biegu terminu przedawnienia roszczeń. Dzień wymagalności roszczenia ulega jednak często przesunięciom, jako że termin spełnienia świadczenia przypadający na sobotę lub niedzielę wydłuża się do najbliższego dnia roboczego, od którego liczy się początek biegu terminu przedawnienia.

Inna problematyczna kwestia dotyczyła przypadków, gdy strony nie ustaliły terminu spełnienia świadczenia. Tak często bywa w przypadku odpowiedzialności odszkodowawczej, w którym termin wymagalności roszczenia zależy od wezwania dłużnika przez wierzyciela do spełnienia świadczenia. W takich przypadkach ustalenie początkowego terminu przedawnienia roszczeń zwykle bywało sporne i wymagało rozstrzygnięcia sądu (por. przykładowo wyrok Sądu Najwyższego z 28 października 2015 r., II CSK 822/14).

Ustawa nowelizująca wprowadziła nowe brzmienie art. 118 in fine kc, zgodnie z którym:
Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia roszczeń jest krótszy niż dwa lata.

Zmiana art. 118 kc oznacza, że termin przedawnienia nie będzie już zależał od konkretnego dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne albo stałoby się wymagalne, gdyby wierzyciel podjął odpowiednie działania zmierzające do odzyskania długu w najwcześniejszym możliwym terminie. Wystarczające będzie jedynie ustalenie roku, w którym ww. okoliczności wystąpiły, bowiem termin przedawnienia przypadać będzie co do zasady niezmiennie 31 grudnia. Reguła ta znajdzie również zastosowanie do „długów zaległych”.

Przepisy przejściowe

W najbliższych miesiącach wierzyciele będą musieli zmierzyć się z odpowiedzią na pytanie, które przepisy – dotychczasowe czy nowe – należy stosować do „długów zaległych”, a więc takich, które powstały i nie przedawniły się przed wejściem w życie ustawy nowelizującej, a więc przed 9 lipca 2018 r.

Art. 5 ust. 1 ustawy nowelizującej stanowi, że do roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych („długów zaległych”) stosuje się od dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej przepisy nowe.

Art. 5 ust. 2 ustawy nowelizującej precyzuje szereg zasad szczegółowych dotyczących stosowania przepisów ustawy nowelizującej do długów zaległych w przypadku gdy termin przedawnienia zobowiązania uległ skróceniu. Przepis ten stanowi, że: Jeżeli zgodnie z ustawą zmienianą w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Jeżeli jednak przedawnienie, którego bieg terminu rozpoczął się przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, nastąpiłoby przy uwzględnieniu dotychczasowego terminu przedawnienia wcześniej, to przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu.

Z art. 5 ust. 1 i 2 ustawy nowelizującej wynika zatem, że w przypadku gdy:

termin przedawnienia roszczeń nie uległ skróceniu w wyniku wejścia w życie ustawy nowelizującej, a więc wynosi on przykładowo nadal 3 lata (w takim terminie przedawniają się np. roszczenia przedsiębiorców wynikające z działalności gospodarczej), bieg terminu przedawnienia rozpoczął się przed wejściem w życie ustawy nowelizującej;

Przykład 1.

Przedsiębiorca udzielił drugiemu przedsiębiorcy pożyczki w kwocie 20 000 zł z terminem zwrotu do 30 maja 2018 r. Pożyczka nie została zwrócona w umówionym terminie, co oznacza, że 30 maja roszczenie stało się wymagalne i od tego dnia należałoby liczyć 3-letni termin przedawnienia roszczenia. Wobec faktu, że 9 lipca 2018 r. roszczenie o zwrot pożyczki nie było jeszcze przedawnione, to do przedawnienia znajdzie zastosowanie ustawa znowelizowana, a więc roszczenie ulegnie przedawnieniu 31 grudnia 2021 r. (z uwagi na nowe zasady określania końca terminu przedawnienia), a nie 30 maja 2021 r., jakby to miało miejsce na dotychczasowych zasadach.

jeżeli zgodnie z ustawą nowelizującą, termin przedawnienia roszczeń jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy (przykładowo może to dotyczyć skrócenia 10-letniego „ogólnego” terminu do 6 lat);

Przykład 2.

Osoba fizyczna niebędąca przedsiębiorcą udzieliła innej osobie pożyczki w kwocie 20 000 zł z terminem zwrotu do 30 maja 2018 r. Pożyczka nie została zwrócona w umówionym terminie, co oznacza, że 30 maja roszczenie stało się wymagalne, a więc według przepisów dotychczasowych od tego dnia należałoby liczyć 10-letni termin przedawnienia (wówczas upłynąłby on 30 maja 2028 r.). Z uwagi jednak na to, że 9 lipca 2018 r. roszczenie o zwrot pożyczki nie było jeszcze przedawnione, to do przedawnienia znajdzie zastosowanie ustawa znowelizowana, co oznacza skrócenie terminu przedawnienia do 6 lat, którego bieg rozpocznie się zgodne z art. 5 ust. 2 zd. 2 ustawy nowelizującej 9 lipca 2018 r., a zakończy się ostatniego dnia roku kalendarzowego, w którym upłynie 6 lat od rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia, a więc będzie to 31 grudnia 2024 r.

jeżeli zgodnie z ustawą nowelizującą, termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, a przedawnienie, którego bieg terminu rozpoczął się przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, nastąpiłoby przy uwzględnieniu dotychczasowego terminu przedawnienia wcześniej, to przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu.

Przykład 3.

Osoba fizyczna niebędąca przedsiębiorcą udzieliła innej osobie pożyczki w kwocie 20 000 zł z terminem zwrotu do 30 maja 2012 r. Pożyczka nie została zwrócona w umówionym terminie, co oznacza, że 30 maja 2012 r. roszczenie stało się wymagalne, a więc według przepisów dotychczasowych od tego dnia należałoby liczyć 10-letni termin przedawnienia (wówczas upłynąłby on 30 maja 2022 r.). Z uwagi jednak na to, że 9 lipca 2018 r. roszczenie o zwrot pożyczki nie było jeszcze przedawnione, to do przedawnienia roszczeń znajdzie zastosowanie ustawa nowelizująca, co oznacza skrócenie terminu przedawnienia do 6 lat, przy czym biorąc pod uwagę, jak wyżej wskazano, że 6-letni termin przedawnienia rozpoczęty 9 lipca 2018 r. zakończyłby się dopiero 31 grudnia 2024 r., zastosowanie znajdzie art. 5 ust. 2 zd. 3 ustawy nowelizującej, przewidujący uwzględnienie terminu przedawnienia liczonego zgodnie z dawnymi przepisami, jeśli termin ten upływa szybciej niż termin wyliczony zgodnie z nowymi regułami.

W przypadku zaś gdy upływ terminu nastąpił przed 9 lipca 2018 r., zasady określone ustawą nowelizującą nie znajdą w ogóle zastosowania do tego rodzaju roszczenia. Z kolei gdy dług powstał po 9 lipca 2018 r., wierzyciel ustali termin przedawnienia na podstawie nowych przepisów, z pominięciem niżej omawianych przepisów przejściowych dotyczących „długów zaległych”.

Polecamy:

Korekta rocznej składki zdrowotnej - najważniejsze informacje