Jak prawidłowo liczyć przedawnienie i jakie są najważniejsze terminy?

Gdy czas mija, a należności nie są opłacone, może dojść do przedawnienia. Ustalenie jego terminu nie jest proste, bo nie obowiązuje jeden, uniwersalny dla wszystkich umów termin, w którym ma miejsce przedawnienie. Dodatkowo sprawę komplikuje to, że przedawnienie może zostać zawieszone. Dlatego nie należy się spieszyć z niszczeniem umów i dokumentów potwierdzających ich wykonanie. W jaki sposób liczyć przedawnienie? 

Co to jest przedawnienie?

Przedawnienie nastepuje po upływie terminów określonych w przepisach. Inne są zasady i skutki przedawnienia podatków i składek ZUS, a inne roszczeń (np. prawa żądania zapłaty) wynikających z umów. W pierwszej kolejności przedstawimy zasady przedawnienia wynikające z prawa cywilnego, czyli m.in. przedawnienie roszczeń z umów.

Najważniejszy skutek przedawnienia polega na tym, że dłużnik może „zasłonić się” nim i z tego powodu odmówić zapłaty (czy wykonania innego obowiązku wynikającego z umowy).

Przedawniony dług istnieje nadal (nie jest umarzany), ale w jego wyegzekwowaniu nie pomoże sąd ani komornik – jeśli dłużnik podniesie w sądzie zarzut przedawnienia. Przy sporach między przedsiębiorcami sąd nie uwzględnia przedawnienia z umów z urzędu – zrobi to tylko wtedy, gdy dłużnik podniesie zarzut przedawnienia (art. 117 § 2 Kodeksu cywilnego). Lepiej od 9 lipca 2018 r. mają konsumenci. Jeśli upłynął już termin przedawnienia, to nie można domagać się od konsumentów w sądzie zapłaty przedawnionych długów. Tylko w wyjątkowych przypadkach, gdy wymagają tego względy słuszności, sąd może nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia wobec konsumenta.

Przykład 1.

Jan Nowak prowadzący hurtownię X sprzedał towar Pawłowi Kowalskiemu prowadzącemu sklep Y.  Kupujący nie zapłacił. Roszczenie sprzedającego o zapłatę z tytułu sprzedaży dokonanej w ramach jego działalności przedawnia się z upływem dwóch lat (art. 554 Kodeksu cywilnego).

Sprzedający przez dwa lata zwlekał z oddaniem sprawy do sądu. W końcu zdecydował się złożyć pozew, ale już po upływie terminu przedawnienia. Jeśli dłużnik nie podniesie w sądzie zarzutu przedawnienia, to sprzedający wygra sprawę. Ale jeśli taki zarzut zostanie przez dłużnika podniesiony, to sąd oddali pozew z powodu przedawnienia.Gdyby sprzedający żądał zapłaty od konsumenta, to sąd musiałby uwzględnić przedawnienie nawet wtedy, gdyby konsument się w sądzie na przedawnienie nie powołał.

Najważniejsze terminy przedawnienia

Ogólna zasada jest taka, że przedawnienie wynosi sześc lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata (art. 118 kc). Terminy te mają zastosowanie wtedy, gdy żaden inny przepis (w Kodeksie cywilnym lub innej ustawie) nie przewiduje innego (dłuższego lub krótszego) terminu. 

Problem w tym, że istnieje bardzo dużo przepisów szczególnych, które te ogólne terminy zmieniają. To oznacza, że aby prawidłowo odpowiedzieć na pytanie, jakie jest przedawnienie dla konkretnej umowy, należy:

• ustalić, z jaką umową mamy do czynienia (np. o dzieło, najem, roboty budowlane, sprzedaż w zakresie przedsiębiorstwa; nie decyduje nazwa umowy, lecz jej treść);
• sprawdzić, czy dla konkretnej umowy przepisy przewidują szczególny termin przedawnienia.

Najważniejsze terminy przedawnienia:

• 6 lat – ogólny termin przedawnienia, ma zastosowanie wtedy, gdy żaden przepis szczególny nie przewiduje innego terminu (art. 118 kc);
• 6 lat – termin przedawnienia roszczeń stwierdzonych orzeczeniem sądu; odsetki w wyroku należne „na przyszłość” przedawniają się w terminie 3 lat (art. 125 § 1 kc);
• 3 lata – termin przedawnienia odsetek (art. 118 kc);
• 3 lata – ogólny termin przedawnienia roszczeń wynikających z działalności gospodarczej, przysługujących przedsiębiorcom wobec ich klientów (art. 118 kc); jest od niego dużo wyjątków!;
• 2 lata - roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, roszczenia rzemieślników z takiego tytułu oraz roszczenia prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych (art. 554 kc);
• 2 lata - roszczenia sprzedawcy z tytułu sprzedaży energii dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy (art. 555 w zw. z art. 554 kc);
• 2 lata – roszczenia z umowy o dzieło (art. 646 kc);
• 2 lata – roszczenia o wynagrodzenie i zwrot wydatków z umowy zlecenia i z umowy o świadczenie usług, przysługujące osobom, które stale lub w zakresie działalności przedsiębiorstwa trudnią się czynnościami danego rodzaju (art. 751 kc);
• 2 lata - roszczenia wynikające ze stosunku rachunku bankowego, z wyjątkiem roszczeń o zwrot wkładów oszczędnościowych (art. 731 kc);
• 2 lata - roszczenia powstałe w zakresie działalności przedsiębiorstw hotelowych z tytułu należności za dostarczone mieszkanie, utrzymanie i usługi oraz z tytułu wydatków poniesionych na rzecz osób, które korzystają z usług takich przedsiębiorstw;  przepis ma odpowiednie zastosowanie również do przedsiębiorstw gastronomicznych (art. 851 kc);
• 2 lata - wzajemne roszczenia producenta i kontraktującego produkty rolne, licząc od dnia spełnienia świadczenia przez producenta, a jeżeli świadczenie producenta nie zostało spełnione - od dnia, w którym powinno było być spełnione; jeżeli świadczenie producenta było spełniane częściami, przedawnienie biegnie od dnia, w którym zostało spełnione ostatnie świadczenie częściowe (art. 624 kc);
• 1 rok - roszczenia wynajmującego przeciwko najemcy o naprawienie szkody z powodu uszkodzenia lub pogorszenia rzeczy, jak również roszczenia najemcy przeciwko wynajmującemu o zwrot nakładów na rzecz albo o zwrot nadpłaconego czynszu; termin liczy się od dnia zwrotu rzeczy (art. 677 kc).
• 1 rok – roszczenia z Prawa przewozowego (art. 77), z tytułu:

• utraty przesyłki - od dnia, w którym uprawniony mógł uznać przesyłkę za utraconą;
• ubytku, uszkodzenia lub zwłoki w dostarczeniu - od dnia wydania przesyłki;
• szkód niedających się z zewnątrz zauważyć - od dnia protokolarnego ustalenia szkody;
• zapłaty lub zwrotu należności - od dnia zapłaty, a gdy jej nie było - od dnia, w którym powinna była nastąpić;
• niedoboru lub nadwyżki przy likwidacji przesyłek - od dnia dokonania likwidacji;
• innych zdarzeń prawnych - od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne.

(bieg terminu przedawnienia tych roszczeń zawiesza się na okres od dnia wniesienia reklamacji lub wezwania do zapłaty do dnia udzielenia odpowiedzi na reklamację lub wezwania do zapłaty i zwrócenia załączonych dokumentów, najwyżej jednak na trzy miesiące);

• 6 miesięcy – roszczenia przysługujące przewoźnikowi przeciwko innym przewoźnikom w przypadku powierzenia wykonania przewozu innemu przewoźnikowi lub przewozu wykonywanemu wspólnie przez kilku przewoźników; termin liczy się od dnia, w którym przewoźnik naprawił szkodę, albo od dnia, w którym wytoczono przeciwko niemu powództwo (art. 78 Prawa przewozowego);
• 2 miesiące - roszczenia z tytułu zwłoki w przewozie, która nie spowodowała ubytku lub uszkodzenia przesyłki; termin liczy się od dnia wydania przesyłki (art. 77 ust. 1 Prawa przewozowego).

Od kiedy i do kiedy liczyć przedawnienie umów?

Żeby prawidłowo obliczyć termin przedawnienia, trzeba wiedzieć, od kiedy i do kiedy ten termin liczyć.

Przy roszczeniach z umów ogólną zasadą jest, że bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne, czyli w praktyce w ostatnim dniu na wykonanie obowiązku (np. dokonanie zapłaty). Od 9 lipca 2018 r. inaczej niż wcześniej liczy się koniec terminu przedawnienia. Obecnie obowiazuje zasada, że koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata.

Przykład 2.

Zapłata za kupiony towar miała zostać dokonana w terminie do 15 lipca 2018 r. Dwuletni termin przedawnienia należy liczyć od 15 lipca 2018 r. Przedawnienie upłynie na koniec 31 grudnia 2020 r.

Inne zasady obowiązują m.in. przy obliczaniu początku terminu przedawnienia z umów o dzieło. Roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem dwóch lat od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane - od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane (art. 646 kc).

Przykład 3.

Krzysztof Biały prowadzący Zakład Stolarski zawarł umowę na wykonanie drewnianych mebli z Piotrem Czarnym. Strony umówiły się, że dzieło (meble) zostanie oddane 1 marca 2018 r., natomiast zapłata nastąpi w terminie 14 dni od dnia oddania dzieła, czyli do 15 marca 2018 r. Ponieważ mamy do czynienia z umową o dzieło, termin przedawnienia roszczenia o zapłatę należy liczyć od 1 marca (dzień oddania dzieła), a nie od 15 marca (umówiony dzień zapłaty, dzień wymagalności roszczenia o zapłatę). Ponieważ od 9 lipca 2018 r. koniec terminu przedawnienia  przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, ma to znaczenie wtedy, gdy oddanie dzieła miało miejsce "w starym roku", a zapłata miała nastąpić "w nowym roku". 

Przerwanie terminu przedawnienia

Żeby ustalić, czy faktycznie doszło do przedawnienia, nie wystarczy tylko policzyć czas od wymagalności długu i sprawdzić, czy termin już upłynął. W międzyczasie mogło bowiem dojść do przerwania terminu przedawnienia. Skutek jest taki, że po każdym przerwaniu termin trzeba liczyć na nowo, od początku.

Przerwanie przedawnienia powoduje np. złożenie w sądzie wniosku o zawezwanie do próby ugodowej, złożenie pozwu, wszczęcie mediacji. Również uznanie roszczenia przez dłużnika spowoduje przerwanie przedawnienia. 

Przykład 4.

Upłynął już termin zapłaty za sprzedany towar. Przedawnienie nastąpi po dwóch latach. Po otrzymaniu wezwania do zapłaty, kupujący odpisał, że prosi o rozłożenie długu na raty. Taka prośba jest traktowana jako uznanie długu przerywające przedawnienie. Ponieważ sprzedający otrzymał tę prośbę 15 lipca 2018 r., to nowy, dwuletni termin przedawnienia należy liczyć od 15 lipca 2018 r. 

Zakaz zmiany terminów w umowie

W umowie nie można zmieniać terminów przedawnienia (skracać ich ani wydłużać).

Nie można też zrzec się korzystania z zarzutu przedawnienia przed upływem terminu przedawnienia. Takie zrzeczenie się będzie nieważne. Dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy termin przedawnienia już upłynął (art. 117 § 2 i 119 kc).

Czy mogę już wyrzucić umowy?

To, że upłynął termin przedawnienia wobec kontrahentów, nie oznacza, że umowa już się nie przyda i można ją wrzucić do niszczarki. Lepiej umowy zarchiwizować. Dlaczego?

• umowa może być potrzebna w przypadku kontroli z urzędu skarbowego; termin przedawnienia podatków (5 lat – piszemy o tym w dalszej części) jest dłuższy niż termin przedawnienia roszczeń z działalności gospodarczej; dlatego nie należy się pozbywać umów co najmniej przez pięć lat, licząc od końca roku, w którym złożono deklarację podatkową obejmującą daną umowę;
• mogło w międzyczasie dojść do przerwania terminu przedawnienia wobec kontrahentów i roszczenia z umowy jeszcze się nie przedawniły;
• mógł jeszcze nie upłynąć termin odpowiedzialności z tytułu gwarancji lub rękojmi wynikający z umowy.

Przedawnienie podatków

Przedawnienie stosuje się inaczej do  podatków i składek ZUS. Inaczej liczy się terminy, inne są też skutki przedawnienia.

Zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku (art. 70 § 1 Ordynacji podatkowej).

Czasami ten termin jest dłuższy. Chodzi o przypadki zawieszenia terminu przedawnienia (np. gdy wniesiono skargę do sądu administracyjnego na decyzję dotyczącą podatku) albo przerwania przedawnienia (np. w wyniku wszczęcia egzekucji podatku, o której podatnik został zawiadomiony).

Skutki przedawnienia podatków są bardzo korzystne dla podatników:

·   zobowiązanie podatkowe przestaje istnieć - wygasa z mocy prawa (art. 59 § 1 pkt 9 Ordynacji podatkowej)

·   organ podatkowy nie może już skutecznie domagać się od podatnika zapłaty podatku

Przedawnienie składek ZUS

Składki ZUS również przedawniają się z upływem 5 lat. Termin liczy się od dnia, w którym należności z tytułu składek stały się wymagalne (art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Przedawnionych składek ZUS nie może już wyegzekwować na drodze postępowania egzekucyjnego, bo zobowiązanie do ich zapłaty wygasło.

Podobnie jak w przypadku podatków, również przedawnienie składek ZUS może zostać zawieszone (czyli termin nie biegnie  w okresie zawieszenia). Jedną z przyczyn zawieszenia jest wydanie przez ZUS decyzji ustalającej obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym, podstawę wymiaru składek lub obowiązek opłacania składek na te ubezpieczenia. Wówczas bieg terminu przedawnienia ulega zawieszeniu od dnia wszczęcia postępowania do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna (art. 24 ust. 5f ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych)

 Do końca 2011 r. okres przedawnienia składek ZUS wynosił 10 lat, od 1 stycznia 2012 r.  termin wynosi 5 lat.