Jak wygląda w praktyce przeciwdziałanie praniu pieniędzy?

13 lipca 2018 r. zaczęła obowiązywać ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (za wyjątkiem przepisów rozdziału 6 oraz art. 194–195 ustawy, które wejdą w życie dopiero 13 października 2018 r.), która implementuje do polskiego systemu prawnego przepisy IV Dyrektywy AML tj. Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/849 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Celem tej ustawy jest zwiększenie efektywności systemów zapobiegania terroryzmowi i przeciwdziałanie praniu pieniędzy.

Definicja prania pieniędzy

Definicja „prania pieniędzy” – przepis art. 299 § 1 Kodeksu karnego

Kto środki płatnicze, instrumenty finansowe, papiery wartościowe, wartości dewizowe, prawa majątkowe lub inne mienie ruchome lub nieruchomości, pochodzące z korzyści związanych z popełnieniem czynu zabronionego, przyjmuje, przekazuje lub wywozi za granicę, pomaga do przenoszenia ich własności lub posiadania albo podejmuje inne czynności, które mogą udaremnić lub znacznie utrudnić stwierdzenie ich przestępnego pochodzenia lub miejsca umieszczenia, ich wykrycie, zajęcie albo orzeczenie przepadku, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Zwiększenie bezpieczeństwa finansowego wiąże się dla przedsiębiorców z nowymi obowiązkami.

Przeciwdziałanie praniu pieniędzy

W myśl nowej ustawy m.in. banki, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe, biura usług płatniczych, agencje rozliczeniowe, przedsiębiorstwa prowadzące działalność w ramach rynków regulowanych, przedsiębiorstwa prowadzące kantory wymiany walut, agencje ubezpieczeniowe, pośrednicy nieruchomości, adwokaci, radcowie prawni, notariusze, doradcy podatkowi, biegli rewidenci, operatorzy pocztowi, przedsiębiorcy prowadzący działalność w zakresie gier losowych i hazardowych, instytucje pożyczkowe, przedsiębiorcy oferujący usługi wirtualnego biura, a także wszyscy przedsiębiorcy, którzy dokonują lub przyjmują transakcje w gotówce opiewające na kwotę co najmniej 10 000,00 euro, są tzw. instytucjami obowiązanymi. Szczegółowe wyliczenie podmiotów, których dotyczy nowe przepisy, zawiera przepis art. 2 ustawy. Z uwagi na wspomniany powyżej warunek dotyczący kwoty 10 000,00 euro można przyjąć, iż obowiązki wynikające z nowej ustawy będą dotyczyły większości przedsiębiorców, niemal każdemu przedsiębiorcy może się bowiem zdarzyć przyjęcie w gotówce takiej kwoty. Jedna transakcja może sprawić, że przedsiębiorca stanie się instytucją obowiązaną i będzie musiał wprowadzić w swoim przedsiębiorstwie wymagane przepisami prawa regulacje.

Zadania przewidziane w ustawie wykonują Minister Finansów oraz Generalny Inspektor Informacji Finansowej. Podstawowe zadania będzie wykonywał GIIF – organ ten będzie się zajmował m.in. analizowaniem informacji finansowych w zakresie obowiązków objętych ustawą, sprawowaniem kontroli nad przestrzeganiem przepisów, wydawaniem decyzji administracyjnych oraz nakładaniem kar finansowych.

Środki bezpieczeństwa finansowego

Instytucje obowiązane, które wskazano powyżej, zostały zobowiązane do stosowania względem swoich klientów środków bezpieczeństwa finansowego, które wskazano w artykule ustawy przywołanym poniżej (patrz: ramka). Instytucje te mają obowiązek rozpoznawania ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu oraz oceny ryzyka wystąpienia takich zjawisk, przy uwzględnieniu rodzaju transakcji, rodzaju produktu, czasu i celu trwania stosunków gospodarczych oraz wysokości środków, którymi dysponuje klient.

Co obowiązki te oznaczają dla przedsiębiorców w praktyce? Najważniejsze obowiązki wynikające z nowej ustawy to:

1. obowiązek wyznaczenia kadry kierowniczej celem wykonywania obowiązków wynikających z ustawy (będzie to pracownik zajmujący kierownicze stanowisko, zaś w przypadku spółek będzie to dodatkowa osoba – członek zarządu albo członek innego organu zarządzającego spółką);

2. wprowadzenie wewnętrznych systemów, metodyk i regulacji wdrażających środki bezpieczeństwa finansowego opisane powyżej;

3. raportowanie danych Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej (m.in. danych o transakcjach przekraczających kwotę 15 000,00 euro).

Wewnętrzna procedura instytucji obowiązanej podstawowym obowiązkiem przedsiębiorców

Dla przedsiębiorców kluczowe znaczenie będzie miał obowiązek dotyczący wprowadzenia wewnętrznej regulacji wypełniającej przepisy ustawy, nazywanej „wewnętrzną procedurą instytucji obowiązanej”. Wewnętrzna procedura musi określać:

• konkretne czynności, jakie przedsiębiorca podejmuje w celu ograniczenia ryzyka związanego z praniem pieniędzy oraz finansowaniem terroryzmu;

• warunki i zasady stosowania środków bezpieczeństwa finansowego;

• zasady rozpoznawania i oceny ryzyka;

• konkretne środki stosowane w związku z prowadzonymi stosunkami gospodarczymi lub transakcjami okazjonalnymi;

• zasady przechowywania dokumentacji;

• zasady przekazywania danych o transakcjach Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej;

• zasady kontroli wewnętrznej i nadzoru zgodności działalności przedsiębiorstwa z przepisami ustawy.

Instytucje obowiązane mają ponadto obowiązek opracowania wewnętrznych procedur, które umożliwią pracownikom przedsiębiorcy anonimowe zgłaszanie naruszeń przepisów dotyczących przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowania terroryzmu.

Ustawa przewiduje również (art. 117 i n. ustawy) stosowanie wzmożonych środków bezpieczeństwa w postaci np. zamrażania wartości majątkowych względem określonej kategorii podmiotów, wskazanych szczegółowo przez Generalnego Inspektora Informacji Finansowej.

Przedsiębiorcy muszą pamiętać, że celem ustawy jest pozyskiwanie danych o potencjalnie niebezpiecznych transakcjach, które to działanie ma nastąpić przez zwiększenie kontroli nad dokonywanymi operacjami finansowymi m.in. poprzez identyfikację i weryfikację tożsamości kontrahentów oraz analizę dokonywanych przez nich transakcji. Regulacje, które wprowadzi przedsiębiorca celem wypełnienia obowiązków wynikających z nowej ustawy, muszą być jednocześnie zgodne z obowiązującymi od tego roku przepisami w zakresie ochrony danych osobowych (RODO). Dostosowanie przepisów tych dwóch regulacji z pewnością nie będzie łatwym zadaniem.

Różne rodzaje kar

Generalny Inspektor Informacji Finansowej ma prawo do kontrolowania instytucji obowiązanych, również w trybie tzw. kontroli doraźnej, nieprzewidzianej w rocznym planie kontroli. Przedsiębiorca, który jest instytucją obowiązaną w rozumieniu przywołanych powyżej przepisów i nie zastosował się do wymogów regulacji nowej ustawy, naraża się na szeroko zakrojoną odpowiedzialność za popełnione uchybienia.

Ustawa przewiduje dwa rodzaje odpowiedzialności:

1. odpowiedzialność administracyjną, która grozi zastosowaniem kar administracyjnych (publikacja informacji o nieprawidłowościach w działaniu instytucji obowiązanej, nakaz zaprzestania określonych czynności, cofnięcie koncesji lub zezwolenia, zakaz pełnienia obowiązków na stanowisku kierowniczym, kara pieniężna nawet do 1 000 000,00 euro);

2. odpowiedzialność karną, która grozi zastosowaniem kary grzywny albo kary pozbawienia wolności w wymiarze od 3 miesięcy do 5 lat.

Z uwagi na tak szeroki katalog kar i realną możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności każdy przedsiębiorca winien rozważyć dostosowanie działań swojego przedsiębiorstwa do wymogów nowej ustawy. Jak wspomniano powyżej, zaledwie jedna transakcja może sprawić, że przedsiębiorca stanie się instytucją obowiązaną i będzie podlegał reżimowi nowych przepisów. Z tego względu zatem warto w każdym przypadku przygotować stosowne regulaminy i procedury.