Pojęcie dywidendy wiąże się bezpośrednio z tematyką prawa handlowego. Wspólnicy mają prawo do jej pobrania pod warunkiem spełnienia określonych kryteriów. Czasami zdarza się jednak, że dywidenda zostanie pobrana bezprawnie – co zrobić w takim przypadku? Z artykułu dowiesz się czym jest nienależna dywidenda.
Czym jest dywidenda?
Dywidendą określamy część zysku netto wypracowanego przez dane przedsiębiorstwo – głównie spółki prawa handlowego. Jest ona wypłacana wspólnikom lub osobom posiadającym akcje danej spółki. Co do zasady jest przekazywana uprawnionym osobom proporcjonalnie.
Dywidenda stanowi z reguły świadczenie pieniężne. Ustawodawca pozwala jednak na wypłatę osiągniętego zysku także w formie rzeczowej – np. pod postacią produktów wytwarzanych przez daną spółkę. W praktyce takie rozwiązanie jest stosunkowo rzadko spotykane.
Pamiętajmy jednak, że kwota przeznaczona do podziału między wspólników nie może przekraczać zysku za ostatni rok obrotowy powiększonego o niepodzielone zyski z lat ubiegłych oraz o kwoty przeniesione z utworzonych z zysku kapitałów zapasowego i rezerwowych, które mogą być przeznaczone do podziału. Kwotę tę należy pomniejszyć o niepokryte straty, udziały własne oraz o kwoty, które zgodnie z ustawą lub umową spółki powinny być przekazane z zysku za ostatni rok obrotowy na kapitały zapasowy lub rezerwowe.
Należy odróżnić ogólne prawo do zysku, jakie posiada wspólnik w ramach swoich praw udziałowych, od prawa do zysku, o jakim mowa w art. 191 § 1 ksh. Różnica między tymi prawami sprowadza się do tego, że to ostatnie obejmuje już roszczenie o wypłatę.
Zgromadzenie wspólników mocą własnej uchwały jest władne określić termin spełnienia świadczenia – zapłaty dywidendy. Konsekwencją jest konkluzja, że dopuszczalna jest zmiana ustalonego przez zgromadzenie wspólników terminu wypłaty dywidendy.
Uprawnieni do dywidendy
Zgodnie z treścią art. 193 ksh uprawnionymi do dywidendy za dany rok obrotowy są wspólnicy, którym udziały przysługiwały w dniu powzięcia uchwały o podziale zysku. Umowa spółki może upoważniać zgromadzenie wspólników do określenia dnia, według którego ustala się listę wspólników uprawnionych do dywidendy za dany rok obrotowy (dzień dywidendy).
Dzień dywidendy wyznacza się w ciągu dwóch miesięcy od dnia powzięcia uchwały ws. przeznaczenia zysku spółki do podziału. Jeżeli uchwała nie określa tego dnia, staje się nim dzień powzięcia uchwały o podziale zysku. Dywidendę wypłaca się w dniu określonym w uchwale wspólników. Jeżeli takiego dnia nie określa, dywidenda jest wypłacana niezwłocznie po dniu dywidendy.
Postanowienie SN z 8 maja 2019 roku (sygn. akt V CSK 109/18)
Uprawnionym do dywidendy za dany rok są wspólnicy, którym udziały przysługiwały w dniu powzięcia uchwały o podziale zysku. Jeżeli w dniu powzięcia uchwały poprzedni uprawniony z udziałów nie żyje, to dywidenda przypada jego spadkobiercom w tytułu uczestnictwa w spółce.
Oprócz wspólników lub akcjonariuszy, uprawnionymi do dywidendy są także:
-
obligatariusze – pod warunkiem wpisania przysługującego im prawa do właściwego rejestru;
-
członkowie organów lub ogół pracowników spółki – w zakresie przyznawanych tantiem i nagród z zysku;
-
zastawnicy, użytkownicy lub dzierżawcy – wtedy, gdy udział lub akcja są obciążone prawem zastawu, użytkowaniem lub dzierżawą.
Nienależna dywidenda
Dywidenda nie przysługuje wspólnikom i akcjonariuszom, którzy nie spełniają przesłanek wynikających z treści art. 193 ksh. Przykładowo, jeśli taka osoba posiadała udziały w spółce przez cały rok obrotowy, za który dzieli się zysk, a następnie zbyła je przed dniem powzięcia uchwały o podziale dywidendy, nie nabędzie prawa do osiągniętego zysku netto.
Do dywidendy nie mają także prawa:
-
posiadacze umorzonych udziałów za pomocą tzw. udziałów użytkowych;
-
osoby posiadające świadectwa założycielskie spółki;
-
osoby posiadające tzw. udziały własne w spółce;
-
nabywcy udziałów przysługujących uprzednio samej spółce.
O nienależnej dywidendzie mówimy więc, gdy zostaje ona wypłacona nieuprawnionej osobie lub w zbyt wysokiej kwocie (niezgodnej z podziałem zawartym w uchwale regulującej tę kwestię). Taka sytuacja rodzi oczywiście roszczenie zwrotne, które występuje po stronie samej spółki.
Zgodnie bowiem z treścią art. 198 ksh wspólnik, który wbrew przepisom prawa lub postanowieniom umowy spółki otrzymał wypłatę (odbiorca), obowiązany jest do jej zwrotu. Członkowie organów spółki, którzy ponoszą odpowiedzialność za taką wypłatę, odpowiadają za jej zwrot spółce solidarnie z odbiorcą. Jeżeli zwrotu wypłaty nie można uzyskać od odbiorcy oraz od osób odpowiedzialnych za wypłatę, za ubytek w majątku spółki, który jest wymagany do pełnego pokrycia kapitału zakładowego, odpowiadają wspólnicy w stosunku do swoich udziałów. Kwoty, których nie można ściągnąć od poszczególnych wspólników, rozdziela się między pozostałych w stosunku do udziałów (zobowiązani nie mogą być zwolnieni od odpowiedzialności względem spółki).
W świetle art. 198 ksh niedopuszczalne jest dokonywanie bez podstawy prawnej jakichkolwiek przesunięć majątkowych między wspólnikami a spółką, a wypłatą o której mowa w tym przepisie jest każda wypłata niezgodna z przepisami prawa lub postanowieniami umowy spółki. Ochrona przewidziana w art. 198 ksh ma na celu zapewnienie integralności majątku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, zatem wspólnicy mogą uzyskać ze spółki tylko wypłaty, które są przewidziane w przepisach ksh. Przepis art. 198 § 1 ksh obejmuje swoim zakresem wszelkie sytuacje, w których wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością uzyskał świadczenie pieniężne od spółki, które nie znajduje uzasadnienia w przepisach prawa lub umowie.
Nienależna dywidenda - przedawnienie roszczeń
Obowiązek zwrotu nienależnie pobranej dywidendy nie jest uzależniony od dobrej lub złej wiary wspólnika, który otrzymał nienależne mu świadczenie. Najistotniejszy jest bowiem sam fakt uzyskania takiego świadczenia wbrew uchwale spółki i przepisom Kodeksu spółek handlowych. Co ważne, spółka nie musi tutaj wykazywać powstania po jej stronie szkody – zwrot nienależnie pobranej dywidendy nie ma charakteru odszkodowawczego.
Roszczenia przysługujące spółce z tytułu zapłaty nienależnej dywidendy ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat, licząc od dnia wypłaty, z wyjątkiem roszczeń wobec odbiorcy, który wiedział o bezprawności otrzymanej wypłaty.
W przypadku roszczeń kierowanych wobec odbiorcy, który wiedział o bezprawności otrzymanej wypłaty (działał w złej wierze), przedawnienie jest dłuższe, ponieważ wynosi aż 6 lat. Zasada ta wynika z regulacji art. 118 Kodeksu cywilnego.
Pamiętajmy także, że bieg przedawnienia przerywa się:
-
przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
-
przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje;
-
przez wszczęcie mediacji.
Nienależna dywidenda - podsumowanie
Nienależna dywidenda jest świadczeniem z rocznego zysku netto spółki, które zostało wypłacone nieuprawnionej do tego osobie. Nie ma przy tym żadnego znaczenia, czy odbiorca takiego świadczenia działał w złej lub dobrej wierze – czy wiedział o braku swojego uprawniania do dywidendy. W przypadku pobrania nieuprawnionego świadczenia z zysku spółki należy je niezwłocznie zwrócić do spółki. Roszczenia z tytułu zapłaty nienależnej dywidendy przedawniają się co do zasady z upływem 3 lat od dnia wypłaty, chyba że odbiorca działał w złej wierze – wówczas termin przedawnienia wynosi aż 6 lat.
