Przywrócenie terminu na dokonanie czynności procesowej w Kodeksie postępowania cywilnego (kpc) pozwala stronie na naprawienie skutków uchybienia terminu. Wyznaczone terminy przez sąd stanowią wyznacznik dla stron co do momentu, kiedy należy złożyć odpowiednie pismo czy środek zaskarżenia. Ich niezachowanie może pociągać negatywne skutki dla strony, która takiemu terminowi uchybiła. Kodeks postępowania cywilnego przewiduje możliwość przywrócenia terminu na dokonanie czynności procesowej.
Bezskuteczność czynności procesowej z uchybieniem terminu
Oddanie pisma procesowego w polskiej placówce operatora świadczącego pocztowe usługi powszechne na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo w zagranicznej placówce pocztowej operatora świadczącego pocztowe usługi powszechne na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej jest równoznaczne z wniesieniem tego pisma do sądu.
To samo dotyczy złożenia pisma przez żołnierza w dowództwie jednostki wojskowej albo przez osobę pozbawioną wolności w administracji zakładu karnego oraz przez członka załogi polskiego statku morskiego u kapitana statku.
Zgodnie z art. 167 kpc czynność procesowa podjęta przez stronę po upływie terminu jest bezskuteczna.
Zgodnie z zasadą formalizmu postępowania cywilnego, aby czynność procesowa strony mogła wywrzeć zamierzone skutki, musi być dokonana w określonym terminie, a więc w okresie przewidzianym do jej dokonania. Terminy te – jako ustanowione przez przepisy Kodeksu postępowania cywilnego – mają charakter procesowy i ustawowy. Ich upływ powoduje zatem bezwzględną bezskuteczność dokonanej przez stronę czynności procesowej bez względu na to, czy przekroczenie terminu nastąpiło z winy strony, czy też bez takiej winy (art. 167 kpc), oraz rodzi po stronie sądu obowiązek uwzględnienia tego przekroczenia z urzędu i odrzucenia spóźnionego środka procesowego, chyba że wraz z nim zostanie złożony wniosek o przywrócenie terminu do jego wniesienia (art. 168 i następne kpc).
Instytucja przywrócenia terminu dotyczy wyłącznie terminów na dokonanie czynności procesowych (vide: art. 167 kpc). Czynności procesowe to działania podejmowane przez strony w toku procesu, takie jak zgłoszenie wniosków dowodowych, usunięcie braków formalnych pism procesowych czy wniesienie środka zaskarżenia. Nie należy do nich wytoczenie powództwa, tj. czynność inicjująca dopiero postępowanie sądowe.
Kontrola zasadności przywrócenia terminu do złożenia środka zaskarżenia ogranicza się do sytuacji, w których – w okolicznościach sprawy – ma ona do tego pewną (oczywistą) podstawę faktyczną niewymagającą głębszej analizy. Nie dotyczy ona zatem sytuacji, w których podłoże faktyczne jest skomplikowane, wymagające prowadzenia dowodów lub dokonywania pogłębionych ocen, także ocen prawnych. Istota tej kontroli wiąże się bowiem ze szczególnymi uprawnieniami sądu drugiej instancji, wkraczając w niezaskarżalne (a przez to niepodlegające uzasadnieniu) orzeczenie sądu pierwszej instancji, powołanego do rozpoznania wniosku o przywrócenie terminu.
Przywrócenie terminu
Jeżeli strona nie dokonała w terminie czynności procesowej bez swojej winy, sąd na jej wniosek postanowi przywrócenie terminu.
Zgodnie z art. 168 § 1 kpc przywrócenie terminu może nastąpić tylko wtedy, gdy strona nie dokonała w terminie czynności procesowej bez swojej winy. Przeszkoda uzasadniająca przyjęcie uprawdopodobnienia braku winy zachodzi wówczas, gdy dokonanie czynności procesowej było niemożliwe albo nie można było oczekiwać od strony, że w danych okolicznościach zachowa termin procesowy przy uwzględnieniu obiektywnego miernika staranności.
Uchybienie terminowi przez pełnomocnika lub osobę uprawnioną do reprezentowania strony jest traktowane jako uchybienie samej strony, która może żądać jego przywrócenia jedynie wówczas, gdy opóźnienie nie jest zawinione przez te osoby. Przywrócenie uchybionego przez pełnomocnika terminu może zatem nastąpić jedynie wówczas, gdy niedochowanie terminu procesowego było niezawinione przez pełnomocnika procesowego reprezentującego stronę.
Powyższej ocenie nie podlega sytuacja, w której pracownik kancelarii pełnomocnika nadał do sądu kopertę z oczywiście niekompletnym środkiem zaskarżenia. W takich okolicznościach utrwalony jest pogląd, że po pierwsze – wina pełnomocnika jest winą strony w rozumieniu art. 168 § 1 kpc, a zatem skutki wszelkich działań lub zaniechań pełnomocnika obciążają stronę, oraz po drugie – pełnomocnika obciążają zaniechania osób, którymi się posługuje. Obowiązkiem pełnomocnika działającego z należytą starannością jest taki podział zadań w kancelarii, aby poszczególne czynności wykonywały osoby mające odpowiednie dla danej czynności przygotowanie merytoryczne.
Uchybienie terminowi do dokonania oznaczonej czynności procesowej spowodowane nawet lekkim niedbalstwem narusza obiektywny miernik staranności osoby rozważnie dbającej o własne interesy lub uprawnienia i stanowi podstawę oddalenia wniosku o przywrócenie terminu.
Brak winy strony w uchybieniu terminowi podlega ocenie z uwzględnieniem wszystkich okoliczności danej sprawy, w sposób uwzględniający obiektywny miernik staranności, jakiej można wymagać od strony dbającej należycie o swoje interesy. W orzecznictwie przyjmuje się, że występuje on np. w razie choroby strony lub jej pełnomocnika, która uniemożliwia podjęcie działania nie tylko osobiście, lecz także skorzystanie z pomocy innych osób. Choroba zaś strony lub jej pełnomocnika, która nie uniemożliwia podjęcia działania choćby przy pomocy osób trzecich, nie uzasadnia przywrócenia terminu do dokonania czynności procesowej. Okolicznością wykluczającą możliwość uznania, że uchybienie nastąpiło bez winy, jest nawet lekkie niedbalstwo. Wyższej miary staranności należy oczekiwać od profesjonalnego pełnomocnika – adwokata lub radcy prawnego. Wniosku o przywrócenie terminu nie można opierać na tym, że to nie strona, a jej pełnomocnik zaniedbał dokonania czynności procesowej.
Przywrócenie nie jest dopuszczalne, jeżeli uchybienie terminu nie pociąga za sobą ujemnych dla strony skutków procesowych.
Wniosek o przywrócenie terminu
Zgodnie z art. 169 § 1 kpc pismo z wnioskiem o przywrócenie terminu wnosi się do sądu, w którym czynność miała być dokonana, w ciągu tygodnia od czasu ustania przyczyny uchybienia terminu.
W piśmie tym należy uprawdopodobnić okoliczności uzasadniające wniosek.
Uprawdopodobnienie okoliczności, o których mowa w art. 169 § 2 kpc, może nastąpić przy pomocy wszelkich środków dowodowych. Choroba pełnomocnika nie musi zostać każdorazowo wykazana zaświadczeniem o niezdolności do pracy wystawionym zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 10 listopada 2015 roku w sprawie trybu i sposobu orzekania o czasowej niezdolności do pracy, wystawiania zaświadczenia lekarskiego oraz trybu i sposobu sprostowania błędu w zaświadczeniu lekarskim. Ocena, czy określone okoliczności zostały uprawdopodobnione i czy świadczą one o braku winy w terminowym dokonaniu czynności procesowej, należy przy tym do sądu.
Chodzi zatem o przyczynę, która wyklucza zachowanie terminu procesowego, a ocena jej zaistnienia wymaga uwzględnienia obiektywnego miernika staranności, jakiej można wymagać od strony dbającej należycie o swoje interesy.
Badanie wniosku o przywrócenie terminu do dokonania czynności procesowej następuje kolejno w 3 samodzielnych fazach postępowania:
- pierwsza obejmuje badanie braków formalnych wniosku w zakresie zachowania wymogów ogólnych pisma procesowego (art. 126, 128 kpc) oraz szczególnych wymagań, polegających na równoczesnym dokonaniu czynności procesowej, której wniosek dotyczy i złożeniu go (art. 169 § 3 kpc). Możliwe jest w niej podejmowanie czynności naprawczych, a nieuzupełnienie braków w zakreślonym terminie albo niedopełnienie (gdy postępowanie naprawcze jest niedopuszczalne) skutkuje zwrotem wniosku w formie zarządzenia przewodniczącego (art. 130 § 2 kpc, art. 130 § 5 kpc).
- druga dotyczy badania zachowania terminów z art. 169 § 1 i art. 169 § 4 kpc oraz dopuszczalności wniosku (art. 168 § 2, art. 168 § 4, art. 170 kpc), a następstwem naruszenia tych wymogów jest odrzucenie wniosku postanowieniem sądu (art. 171 kpc).
- trzecia dotyczy tego, że sąd może przystąpić do oceny zasadności wniosku i odpowiednio przywrócić termin lub wniosek oddalić (art. 168 § 1 kpc).
Przykład 1.
Pan Jan reprezentował siebie samodzielnie w sądzie w sprawie o zapłatę, gdzie był pozwanym. Sąd uwzględnił powództwo i wydał wyrok 14 października 2024 roku. Tym samym pan Jan przegrał sprawę. Warunkiem złożenia apelacji jest otrzymanie uzasadnienia wyroku po wcześniejszym złożeniu wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia, który powinien być złożony w tym przypadku do 21 października 2024 roku. 16 października 2024 roku pan Jan trafił do szpitala, z którego wyszedł dopiero 22 października 2024 roku, czyli po upływie 7-dniowego terminu na złożenie wniosku o uzasadnienie. Winien w tym przypadku złożyć wniosek o przywrócenie terminu maksymalnie do 29 października 2024 roku, uzasadnić przyczynę niedochowania terminu i załączyć np. kartę wypisu ze szpitala oraz jednocześnie wraz z wnioskiem o przywrócenie terminu złożyć wniosek o uzasadnienie i uiścić stosowną opłatę (100 zł).
Podsumowanie
Przywrócenie terminu jest ważną instytucją postępowania cywilnego. Umożliwia to stronie zajęcie procesowego stanowiska, ewentualnie złożenie środka zaskarżenia niekorzystnego rozstrzygnięcia sądu. Warto jednak pamiętać, że jest instytucją wyjątkową i wymaga bardzo dobrego uzasadnienia co do okoliczności niemożności dokonania czynności w ustawowym terminie.
