Podatnicy bardzo często wybierają jako formę prowadzenia działalności gospodarczej spółkę cywilną. Spółka cywilna w celu rozwoju często dokonuje inwestycji. W niektórych przypadkach inwestycje są nietrafione. Wówczas spółka zazwyczaj, aby uniknąć dalszych wydatków, dokonuje zaniechania inwestycji. Jak wygląda rozliczenie kosztów zaniechanej inwestycji w spółce cywilnej?
Spółka cywilna - podstawowe informacje
Na wstępie przypomnijmy, że zasady działania spółek cywilnych regulują przepisy ustawy – Kodeks cywilny (kc).
Zgodnie z art. 860 § 1 kc przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów.
Wkład wspólnika może polegać na wniesieniu do spółki własności lub innych praw albo na świadczeniu usług (patrz art. 861 § 1 kc). W odniesieniu do spółek osobowych nie ma więc wątpliwości co do tego, że wkład wspólnika może mieć postać własnych usług.
Umowa spółki cywilnej zakłada więc ścisłą współpracę o charakterze kooperacyjnym polegającą nie na wymianie dóbr, lecz na podejmowaniu uzgodnionych zorganizowanych działań dla osiągnięcia wspólnego dla stron celu gospodarczego. Pochodną tego zobowiązania jest obowiązek wniesienia wkładu.
Spółka cywilna nie ma osobowości prawnej, nie może być również uznana za jednostkę organizacyjną określoną w art. 33 kc. Cel spółki cywilnej jest realizowany za pomocą majątku, który jest wspólnym majątkiem wspólników. Jego cechy – niemożność rozporządzania udziałem i zaspakajania z udziału oraz niemożność podziału majątku w czasie trwania spółki – nadaje charakter współwłasności łącznej. W czasie trwania spółki wspólnik nie może domagać się podziału wspólnego majątku wspólników. Ponadto w czasie trwania spółki wierzyciel wspólnika nie może żądać zaspokojenia z jego udziału we wspólnym majątku wspólników ani z udziału w poszczególnych składnikach tego majątku.
Przepis art. 864 kc stanowi o solidarnej odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki cywilnej, które wynikają z jej działalności, natomiast odpowiedzialność na jego podstawie ponoszą zarówno aktualni, jak i byli wspólnicy spółki cywilnej, przy czym w stosunku do tych ostatnich istotne jest ustalenie, że w okresie powstania zobowiązania byli oni wspólnikami spółki cywilnej. Dla ustalenia kręgu podmiotów odpowiedzialnych z tytułu zobowiązań spółki w sytuacji, gdy źródłem zobowiązania jest umowa, istotne jest to, czy dany podmiot był wspólnikiem spółki w okresie powstania zobowiązania – ewentualnie, czy przystąpił do spółki już po powstaniu tego zobowiązania.
W przypadku braku odmiennej umowy lub uchwały wspólników każdy z nich jest umocowany do reprezentowania spółki w takich granicach, w jakich jest uprawniony do prowadzenia jej spraw.
Ustawowo każdy wspólnik jest uprawniony do równego udziału w zyskach i w tym samym stosunku uczestniczy w stratach, bez względu na rodzaj i wartość wkładu. W umowie spółki można inaczej ustalić stosunek udziału wspólników w zyskach i stratach. Co bardzo istotne, można nawet zwolnić niektórych wspólników od udziału w stratach. Natomiast nie można wyłączyć wspólnika z udziału w zyskach. Co do zasady ustalony w umowie stosunek udziału wspólnika w zyskach odnosi się w razie wątpliwości także do udziału w stratach.
W myśl natomiast art. 871 § 1 kc wspólnikowi występującemu ze spółki zwraca się w naturze rzeczy, które wniósł do niej do używania, oraz wypłaca się w pieniądzu wartość jego wkładu oznaczoną w umowie spółki, a w braku takiego oznaczenia – wartość, którą wkład ten miał w chwili wniesienia. Nie ulega zwrotowi wartość wkładu polegającego na świadczeniu usług albo na używaniu przez spółkę rzeczy należących do wspólnika.
Ponadto, wypłaca się występującemu wspólnikowi w pieniądzu taką część wartości wspólnego majątku pozostałego po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspólników, jaka odpowiada stosunkowi, w którym występujący wspólnik uczestniczył w zyskach spółki. W przypadku wystąpienia ze spółki cywilnej wspólnikowi przysługuje zatem prawo do zwrotu wartości wkładu oraz wartości majątku wypracowanego przez spółkę w części przypadającej na tego wspólnika.
Rozliczenie podatkowe spółki cywilnej
W myśl art. 8 ust. 1 przychody z udziału w spółce niebędącej osobą prawną, ze wspólnej własności, wspólnego przedsięwzięcia, wspólnego posiadania lub wspólnego użytkowania rzeczy lub praw majątkowych, u każdego podatnika określa się proporcjonalnie do jego prawa do udziału w zysku (udziału) oraz, z zastrzeżeniem ust. 1a, łączy się z pozostałymi przychodami ze źródeł, z których dochód podlega opodatkowaniu według skali, o której mowa w art. 27 ust. 1. W przypadku braku przeciwnego dowodu przyjmuje się, że prawa do udziału w zysku (udziału) są równe.
W przypadku przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej lub działów specjalnych produkcji rolnej osiąganych przez podatników opodatkowanych podatkiem liniowym rozliczamy je bez dodawania innych przychodów z innych źródeł
Powyższe zasady stosuje się odpowiednio do rozliczania kosztów uzyskania przychodów, wydatków niestanowiących kosztów uzyskania przychodów i strat oraz ulg podatkowych związanych z prowadzoną działalnością w formie spółki niebędącej osobą prawną.
Rozliczenie kosztów zaniechanej inwestycji w spółce cywilnej
W przypadku źródła przychodów, jakim jest pozarolnicza działalność gospodarcza, należy przyjąć, że kosztami uzyskania przychodów są wszelkie racjonalnie i gospodarczo uzasadnione wydatki związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, których celem jest osiągnięcie przychodów, zabezpieczenie lub zachowanie źródła przychodów.
W myśl art. 22 ust. 5e ustawy o PIT koszty zaniechanych inwestycji są potrącalne w dacie ich zbycia lub likwidacji.
Zatem na podstawie cytowanego powyżej przepisu wydatki związane z planowaną inwestycją mogą być także kosztami uzyskania przychodów w dwóch sytuacjach:
- zbycia niedokończonej inwestycji – w takim przypadku poniesione koszty posłużą osiągnięciu przychodu ze zbycia inwestycji, a zatem wystąpi bezpośredni związek przyczynowo-skutkowy;
- zlikwidowania zaniechanej inwestycji.
Ustawodawca nie wprowadził do przepisów podatkowych definicji pojęcia „likwidacja inwestycji”, dlatego też, dokonując interpretacji przepisów dotyczących likwidacji, należy posłużyć się wykładnią językową tego pojęcia. Zgodnie z definicją zawartą w Słowniku Języka Polskiego PWN „zlikwidować” oznacza „powodować, że coś przestaje istnieć lub traci ważność, usuwać, pozbywać się czegoś”.
W związku z tym zlikwidowanie inwestycji należy co do zasady traktować dosłownie, tzn. tylko fizyczna likwidacja inwestycji (np. jej rozbiórka, złomowanie, zniszczenie) umożliwi uznanie poniesionych na nią wydatków za koszty uzyskania przychodów. Z czynności tej sporządza się protokół fizycznej likwidacji, który oznacza zakończenie procesu likwidacji środka trwałego. Natomiast w odniesieniu do nakładów określonych jako intelektualne i niematerialne, które mogą być zawarte w dokumentacjach, analizach, ekspertyzach, opiniach itd., nieracjonalna byłaby ich fizyczna likwidacja, również ze względów dowodowych, zniszczenie nośników, na których są one przechowywane, pozbawiłoby bowiem podatnika możliwości udowodnienia rzeczywistego poniesienia kosztu w celu osiągnięcia przychodów. W takim przypadku wystarczające do uznania kosztów zaniechanej inwestycji jest podjęcie decyzji o zaniechaniu inwestycji. Zatem do uznania za koszty podatkowe strat wynikających z zaniechanych inwestycji konieczne jest spełnienie warunku podjęcia decyzji o trwałym i definitywnym odstąpieniu od dalszego prowadzenia zadania inwestycyjnego, a także niewykorzystywanie efektów nakładów poniesionych na zaniechaną inwestycję w przyszłości.
Przykład 1.
Wspólnicy spółki cywilnej w 2008 roku nabyli grunt. W 2010 roku postanowili wybudować na nim biuro spółki. Wspólnicy ponieśli wydatki związane z inwestycją. W 2021 roku postanowili o przerwaniu inwestycji ze względu na brak środków finansowych i jednocześnie o wyburzeniu zaczętej inwestycji. Czy wydatki na zakończoną inwestycję wspólnicy mogą zaliczyć do KUP?
W takim przypadku nic nie stoi na przeszkodzie, aby wydatki na inwestycję zaliczyć w koszty uzyskania przychodu. W analizowanej sytuacji doszło do przerwania inwestycji i jej zburzenia. W takim przypadku nastąpiła likwidacja inwestycji i można zgodnie z wyżej cytowanymi przepisami zaliczyć ją do kosztów uzyskania przychodów wspólników spółki cywilnej.
Podsumowując, koszty zaniechanych inwestycji w spółce cywilnej wspólnicy mogą zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów.
