Służebność przesyłu na rzecz firmy telekomunikacyjnej – czy trzeba odprowadzić podatek?

Właściciele nieruchomości, przez które przechodzą linie telekomunikacyjne, zawierają z operatorami umowy w sprawie ustanowienia służebności przesyłu. Tego rodzaju umowy mają charakter odpłatny, co z kolei rodzi pytanie o kwestie podatkowe. Czy wynagrodzenie otrzymane za służebność przesyłu jest przychodem podlegającym opodatkowaniu?

Czym jest służebność przesyłu?

Zanim przejdziemy do kwestii podatkowych, wyjaśnijmy, na czym polega służebność przesyłu. 

Regulacje dotyczące konstrukcji prawnej służebności przesyłu odnajdziemy w Kodeksie cywilnym. Jak stanowi art. 305¹ kc: „nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (służebność przesyłu)”.

Urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1 kc, to urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne.

Warto również przywołać treść art. 305² kc, który podaje, że: „jeżeli właściciel nieruchomości odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna dla właściwego korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1, przedsiębiorca może żądać jej ustanowienia za odpowiednim wynagrodzeniem. Jeżeli przedsiębiorca odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna do korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1, właściciel nieruchomości może żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności przesyłu”.

Z przywołanych przepisów wynika zatem, że służebność przesyłu jest ustanawiana na rzecz przedsiębiorcy, który zobowiązany jest wypłacić właścicielowi nieruchomości obciążonej odpowiednie wynagrodzenie. W tym zakresie konieczne jest zawarcie umowy o ustanowienie służebności.

Służebność przesyłu jest kwalifikowana jako ograniczone prawo rzeczowe, na podstawie którego przedsiębiorcy mogą uzyskać tytuł prawny do cudzych nieruchomości w celu zainstalowania różnych urządzeń przesyłowych.

Służebność przesyłu na gruncie podatku PIT

Nie ulega wątpliwości, że otrzymane wynagrodzenie stanowi dla właściciela nieruchomości przysporzenie majątkowe, które na gruncie podatku dochodowego kwalifikuje się jako przychód podatkowy.

Rozpatrując tę kwestię na gruncie podatku PIT, trzeba określić, z jakim źródłem przychodu mamy do czynienia. W zakresie obszernego katalogu opisanego w art. 10 ust. 1 ustawy PIT, wynagrodzenie z umowy o ustanowienie służebności przesyłu należy zaliczyć do innych źródeł przychodu, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy PIT.

Definicja przychodów z innych źródeł zawarta w art. 20 ust. 1 ustawy PIT ma charakter otwarty, co powoduje, że do tej kategorii możemy zaliczyć każdy przypadek, kiedy u podatnika wystąpią realne korzyści majątkowe. Obejmuje to również przychód z tytułu służebności przesyłu.

Najważniejszy w perspektywie naszych rozważań jest jednak art. 21 ust. 1 pkt 120a ustawy PIT. Przepis ten stanowi, że: „wolne od podatku jest wynagrodzenie otrzymane za ustanowienie służebności przesyłu w rozumieniu przepisów prawa cywilnego”.

W konsekwencji, choć wynagrodzenie otrzymane na podstawie umowy o ustanowienie służebności przesyłu jest przychodem z innych źródeł, to jednak korzysta ono ze zwolnienia podatkowego. Właściciel nieruchomości nie odprowadza podatku od wynagrodzenia i nie ma obowiązku wykazywania takiego przychodu w rocznej deklaracji podatkowej.

Przykład 1.

Osoba fizyczna zawarła z przedsiębiorstwem telekomunikacyjnym umowę o ustanowienie służebności przesyłu. Na jej nieruchomości zainstalowano urządzenie przesyłowe. Zgodnie z treścią umowy miesięczne wynagrodzenie określono na poziomie 500 zł. Podatnik nie musi odprowadzać podatku od tej kwoty oraz nie wykazuje wartości wynagrodzenia w deklaracji PIT.

Służebność przesyłu na gruncie podatku VAT

Przejdźmy teraz do podatku od towarów i usług. 

Jak podaje art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy VAT, za odpłatne świadczenie usług podlegające opodatkowaniu uważa się również zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji. W zakresie tej definicji mieści się służebność przesyłu, ponieważ właściciel nieruchomości obciążonej musi tolerować obecność urządzeń przesyłowych na swojej nieruchomości. Dodatkowo, jak już wskazaliśmy, służebność przesyłu odbywa się za wynagrodzeniem.

Na pierwszy rzut oka może się wydawać, że ustanowienie służebności gruntowej podlega opodatkowaniu podatkiem VAT. Trzeba jednak zauważyć, że aby podatek ten wystąpił, czynność musi być wykonywana przez podatnika w rozumieniu ustawy VAT. Natomiast analiza definicji zawartej w art. 15 ust. 1 ustawy VAT prowadzi do wniosku, że podatnikiem jest wyłącznie podmiot prowadzący działalność gospodarczą.

Czynności niewykonywane w warunkach działalności gospodarczej, a więc dotyczące zarządu majątkiem prywatnym, nie podlegają pod zakres ustawy o podatku od towarów i usług. Ta bowiem dotyczy wyłącznie profesjonalistów prowadzących samodzielną działalność gospodarczą bez względu na cel lub rezultat takiej działalności.

To powoduje, że jeżeli nieruchomość nie jest w żaden sposób związana z działalnością gospodarczą, to ustanowienie na niej służebności przesyłu jest zwykłym wykonywaniem prawa zarządu majątkiem osobistym i nie podlega regulacjom ustawy VAT.

Przykład 2.

Osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą zawarła z przedsiębiorstwem telekomunikacyjnym umowę o ustanowienie służebności przesyłu na jej prywatnym gruncie. Grunt ten nie jest wykorzystywany w prowadzonej działalności i stanowi część majątku osobistego podatnika. W tych okolicznościach mamy do czynienia z odpłatnym świadczeniem usług, które jednak nie podlega opodatkowaniu podatkiem VAT, ponieważ dotyczy ono prywatnego, a nie firmowego majątku podatnika.

Takie też stanowisko zajął Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 19 lutego 2015 r., I FSK 276/14, gdzie w uzasadnieniu prawnym wskazano, że choć odpłatne ustanowienie w drodze umowy służebności przesyłu mieści się w pojęciu świadczenia usługi, w rozumieniu art. 8 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług, to jednak do jej opodatkowania niezbędne jest, aby podmiot świadczący taką usługę działał w charakterze podatnika podatku od towarów i usług, o którym mowa w art. 15 ust. 1 i ust. 2 powołanej ustawy, w odniesieniu do tej właśnie czynności opodatkowanej.

W zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych jest to przychód z innych źródeł, który jednak korzysta ze zwolnienia podatkowego na mocy art. 21 ust. 1 pkt 120a ustawy PIT.

W zakresie podatku od towarów i usług kluczowe staje się określenie, czy służebność przesyłu jest ustanawiana przez osobę prywatną, czy też przez podatnika prowadzącego działalność gospodarczą. W pierwszym przypadku ustawa VAT nie znajdzie w ogóle zastosowania, ponieważ nie obejmuje ona swoim zakresem czynności dotyczących składników majątku osobistego. W drugim przypadku pojawi się konieczność opodatkowania odpłatnego świadczenia usługi, o której mowa w art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy VAT.