Tajemnica przedsiębiorstwa a zakaz konkurencji

Tajemnica przedsiębiorstwa to, w rozumieniu ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, wszelkie informacje obejmujące m.in. know-how i wiedzę przedsiębiorcy, jego dane finansowe, handlowe, techniczne, operacyjne oraz te z zakresu public relations, a także badania, analizy, opracowania i plany dotyczące działalności przedsiębiorcy. Dane te mogą dotyczyć również jego klientów czy partnerów. Są to informacje istotne ze względu na ujemne konsekwencje ich ujawnienia osobom niepowołanym. Zakaz konkurencji rozumiany jest szeroko. Są to działania przejawiające się nie tylko bezpośrednim konkurowaniem z firmą innego przedsiębiorcy, lecz także udostępnianie informacji o innej firmie osobom trzecim.

Tajemnica przedsiębiorstwa - istota ochrony

Dostęp do tajemnicy przedsiębiorstwa przez osoby postronne czy konkurencje mogłoby narazić przedsiębiorcę na szkodę. Jest to nie tylko strata materialna (np. wykorzystanie przez inną firmę dopracowanego projektu, w który przedsiębiorca zainwestował), lecz także utrata planowanych korzyści (np. zrealizowanie projektu przedsiębiorcy przez inną firmę i nieosiągnięcie przez niego planowanego zysku). Ochrona tajemnicy przedsiębiorstwa jest więc uzasadniona ekonomicznym interesem przedsiębiorcy. Dodatkowo zastrzeżeniem tajemnicy przedsiębiorstwa firma zabezpiecza swoją renomę.

Wszelkie wrażliwe dane i informacje prywatne wykorzystane przez opłaconych “hejterów” w internecie czy wyciekłe do konkurencji mogłyby narazić dobre imię firmy. Przedsiębiorca mógłby dochodzić wówczas odszkodowania, jednak jest to proces długotrwały, a  w biznesie liczy się to, co jest tu i teraz.

Należy pamiętać, że informacje poufne, tak samo jak tajemnica przedsiębiorstwa nie muszą dotyczyć stricte sfery biznesowej. Zdarzenia w firmie, zachowania pracowników i ich relacje z udziałem członków zarządu lub osób z nim współpracujących należą do informacji, które poczytuje się za tajemnicę. Wszystkie informacje, które dotyczą przedsiębiorcy i nie są jawnie udostępniane, są informacjami poufnymi. W razie wątpliwości co do rozstrzygania co jest informacją poufną oprócz własnego rozeznania i przyzwoitości, warto odnieść się do zapisów w umowach z drugą stroną.

Tajemnica przedsiębiorstwa - sposoby ochrony

Najpopularniejszymi regulacjami tajemnicy przedsiębiorstwa są regulaminy wewnętrzne, umowy zachowania poufności i klauzule konkurencyjne. Zwykle przy podjęciu pracy wraz z umową pracownik podpisuje regulamin, który wyraźnie określa zasady w firmie - również dotyczące postępowania z informacjami. Coraz częściej spotyka się zapis, że wynagrodzenie stanowi informację poufną i pracownik nie powinien jej ujawniać. Zapisy w regulaminie obligują pracownika do ich stosowania. Poza nimi przedsiębiorcy decydują się na przedkładanie innych form zabezpieczenia tajemnicy przedsiębiorstwa.

Umowa zachowania poufności

Klauzule konkurencyjne, umowy zachowania poufności (NDA) zobowiązują do zachowania w tajemnicy i nieujawniania komukolwiek (pomijając osoby upoważnione) jakichkolwiek informacji poufnych. Często w trakcie wykonywania obowiązków wynikających z umowy różne informacje są dostępne dla pracownika. Należy jednak - niezależnie od formy udostępnienia tych informacji lub ich źródła - zachować je dla siebie. Zdobyte tak informacje mogą być wykorzystywane jedynie w celach realizacji współpracy, np. między pracownikiem a przedsiębiorcą. Przy działalności z osobami trzecimi należy pamiętać o powściągliwości i nieujawnianiu informacji ani ich źródła, zarówno w całości, jak i w części, czy to klientom, czy innym osobom, nie posiadając do tego upoważnienia przedsiębiorcy. Zwykle zakazane jest również kopiowanie, powielanie i tym samym rozpowszechniane nawet fragmentów informacji. Jeżeli natomiast współpraca wymaga wykorzystania takich informacji na potrzeby rozwoju firmy, można je udostępniać za wyraźną zgodą przedsiębiorcy.

Kodeks cywilny przewiduje odpowiedzialność nie tylko za czyny umyślne, lecz także za rażące niedbalstwo. Przez niedbalstwo powinno się rozumieć lekkomyślność, niedopatrzenie. Taką sytuacją w kontekście ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa może być niedochowanie należytej staranności do zabezpieczenia informacji przed dostępem osób trzecich.

Przykład 1.

Pozostawianie monitora z danymi klientów w miejscu widocznym dla innych osób (niestosowanie się do tzw. polityki czystego ekranu).

W przypadku wezwań organów ścigania do udostępnienia danych, które to wezwanie wynika z przepisów prawa, osoba zobowiązana jest natychmiast poinformować przedsiębiorcę. Na podstawie postanowienia prokuratora lub organu karno-skarbowego następuje zwolnienie pracownika z zachowania tajemnicy służbowej. Niemniej powinien on zawsze poinformować przedsiębiorcę o tym fakcie i skonsultować z nim zakres przekazywanych informacji. Może się okazać, że udostępni informację np. z danymi osób fizycznych, których wezwanie zupełnie nie dotyczy.

Przykład 2.

Pismo prokuratury z wezwaniem o udostępnienie danych przedsiębiorcy.

W umowach często zaznacza się, że po zakończeniu współpracy zobowiązuje się pracownika do usunięcia wszystkich informacji poufnych. Dodatkowym zabezpieczeniem dla przedsiębiorcy jest pisemne oświadczenie o wykonaniu wyżej wymienionego zobowiązania. Praktyką jest związanie umową również po okresie ustania współpracy nawet przez kilka lat.

Szczególnie ważne informacje, których ujawnienie mogłoby doprowadzić pracodawcę do szkody, można zabezpieczyć przez klauzulę umowną, w której jedna osoba zobowiązuje się do nieujawnienia infromacji poufnych na temat firmy.

Uchylanie się od podpisania umowy zachowania poufności może skutkować niepodjęciem współpracy lub rozmów przez przedsiębiorcę.

Zakaz konkurencji

Zakaz konkurencji pracownika uregulowany jest w Kodeksie pracy. Obowiązuje zarówno w trakcie trwania stosunku pracy, jak i przez określony czas po jego ustaniu. Zakaz konkurencji, podobnie jak obowiązek zachowania poufności - co do tajemnicy przedsiębiorstwa, ma na celu dbałość o dobro firmy. Działalność, która pokrywałaby się z działalnością pracodawcy, jest uznawana za sprzeczną z jego interesami. Oznacza to, że pracownik nie może pracując w jednej firmie:

• prowadzić własnej firmy w tej samej branży,

• prowadzić firmy przez osobę trzecią,

• zatrudniać się w doradztwie firm osób trzecich.

Zakaz konkurencji wynika z ustawy lub z umowy między pracownikiem a pracodawcą. Ustawowy zakaz konkurencji dotyczy członków zarządów, rad nadzorczych spółek kapitałowych natomiast umowny zostal ujety w Kodeksie pracy i ma postać kontraktu na podstawie osobnej umowy - lub klauzuli w umowie o pracę. Zakaz wynikający z ustawy jest sformułowany przez przepisy Kodeksu pracy i Kodeksu cywilnego o ogólnej klauzuli nakazującej dbanie o dobro pracodawcy. W przypadku umów zlecenia wymaga się należytej staranności przy wykonywaniu zlecenia. Zapis w umowie o zakazie konkurencji czy odrębny kontrakt regulujący te kwestie to dodatkowe zabezpieczenie i często wskazujący dokładnie określoną w kwocie karę umowną za niestosowanie się do niego.

Umowa zakazu konkurencji powinna zawierać:

• okres zobowiązania do niekonkurowania,

• wysokość odszkodowania za przestrzeganie zakazu konkurencji.

Wymogiem ważności takiej umowy jest forma pisemna. Jeśli umowa zostałaby zawarta ustnie, nie obowiązywałaby. Można byłoby jedynie odnosić się do przepisów Kodeksu cywilnego i Kodeksu pracy, szukając w przepisach odpowiedzialności za działanie wbrew dobru pracodawcy lub odpowiedzialności odszkodowawczej.

Konsekwencje niepodpisania regulacji dotyczących tajemnicy przedsiębiorstwa

Pracownik, który nie chce podpisać takiej umowy, musi liczyć się z konsekwencjami: może nie zostać dopuszczony do wykonywania swojej pracy lub cofnięty od niej, co skutkować może rozwiązaniem umowy.

Naruszona tajemnica przedsiębiorstwa

Przedsiębiorca ma prawo do żądania natychmiastowego zaniechania naruszenia i usunięcia jego skutków w określonym w umowie terminie. W razie zlekceważenia zadania i trudności z realizacją przedsiębiorca może żądać zapłaty kary umownej w wysokości określonej w umowie. Jeżeli taka nie zostanie ustalona, możliwe jest dochodzenie odszkodowania na zasadach ogólnych  Kodeksu cywilnego.

Różnica między NDA a klauzulą konkurencyjną

Umowę zachowania poufności (NDA) można podpisać niezależnie od wybranej formy zatrudnienia. Jest często praktykowana nawet przy wstępnych rozmowach dotyczących współpracy między przedsiębiorcami. W toku rozmów i planowania modelu biznesowego przedsiębiorcy przedstawiają różne informacje na temat stanu swojej działalności. Ważne by informacje te w razie niepodjęcia współpracy nie zostały wykorzystane przeciwko przedsiębiorcy. Szczególnie istotnym jest podpisanie takiej umowy przy rozmowach z konkurencyjnym przedsiębiorstwem. Wykorzystanie pomysłów przedsiębiorstwa przez konkurencję może bowiem na długi czas pozbawić możliwości uzyskania stabilnej pozycji na rynku. Umowę zachowania poufności podpisuje się również  z osobami świadczącymi usługi na rzecz przedsiębiorcy, a niebędącymi pracownikami zatrudnionymi na podstawie stosunku pracy (umowa o pracę).

Klauzula konkurencyjna to natomiast zapis w umowie o pracę lub oddzielna umowa, jak wskazuje Kodeks pracy. Ma na celu ochronę pracodawcy przed konkurencyjnym działaniem pracownika poza firmą. Pracodawca wypłaca wówczas stosowne zadośćuczynienie za niepodejmowanie się działalności konkurencyjnej. Praca w nowym miejscu wymagałaby od pracownika wykorzystania przez niego zdobytego doświadczenia u poprzedniego pracodawcy i często realizowałby pomysły z poprzedniej pracy lub właśnie wykorzystywana byłaby tajemnica przedsiębiorstwa.