Kiedy możliwe jest zastosowanie umorzenia należności z ZUS?

Jednym z podstawowych obowiązków wiążących się z prowadzeniem działalności gospodarczej jest opłacanie składki zdrowotnej oraz składek na ubezpieczenie społeczne. Imperatyw ten pozostaje aktualny nawet wówczas gdy działalność nie przynosi przychodu. Brak dochodu, wysokie koszty prowadzenia firmy, a czasem zwykłe zaniedbanie są najczęstszą przyczyną powstania zaległości w opłacaniu składek. Wraz z upływem czasu zadłużenie zwiększa się a przedsiębiorca naraża się na utratę płynności finansowej. Rozwiązaniem może być restrukturyzacja należności z tytułu składek ZUS, a w wyjątkowych okolicznościach nawet ich umorzenie. Sprawdziliśmy, jakie warunki należy spełnić, aby skorzystać z umorzenia należności z ZUS!

Umorzenia należności z ZUS

ZUS może umorzyć składki w całości lub części w przypadku ich całkowitej nieściągalności. Art.28 ust.3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych zawiera zamknięty katalog sytuacji, w których można uznać, iż ma miejsce całkowita nieściągalność należności z tytułu składek. 

Całkowita nieściągalność zachodzi wówczas gdy:

1. dłużnik zmarł nie pozostawiając żadnego majątku lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji na podstawie odrębnych przepisów albo pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia i jednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie ma możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie;
2. sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika lub umorzył postępowanie upadłościowe z przyczyn, o których mowa w art. 13 i art. 361 pkt 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe; 
3. nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności przy jednoczesnym braku majątku, z którego można egzekwować należności, małżonka, następców prawnych, możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa;
4. nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym;
5. wysokość nieopłaconej składki nie przekracza kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym;
6. nie nastąpiło zaspokojenie należności w umorzonym postępowaniu upadłościowym;
7. ogłoszono upadłość, o której mowa w części III w tytule V ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe; 
8. naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy stwierdził brak majątku, z którego można prowadzić egzekucję;
9. jest oczywiste, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekraczających wydatki egzekucyjne

- spełnienie jednej z tych okoliczności daje możliwość umorzenia należności z tytułu składek, nadal jednak jest to uprawnienie a nie prawny obowiązek ich umorzenia.

Rozporządzenie ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z dnia 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne wskazuje, że ZUS może umorzyć należności z tytułu składek, jeżeli zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić tych należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla zobowiązanego i jego rodziny, w szczególności w przypadku:

• gdy opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych;
• poniesienia strat materialnych w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia powodujących, że opłacenie należności z tytułu składek mogłoby pozbawić zobowiązanego możliwości dalszego prowadzenia działalności;
• przewlekłej choroby zobowiązanego lub konieczności sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny, pozbawiającej zobowiązanego możliwości uzyskiwania dochodu umożliwiającego opłacenie należności.

Zarówno trudna sytuacja majątkowa jak i rodzinna ubezpieczonego może uzasadniać umorzenie należności składkowych, także w tym przypadku ZUS podejmuje decyzję uznaniową, biorąc pod uwagę wszelkie czynniki wpływające na sytuację płatnika. 

Podmiotem uprawnionym do złożenia wniosku jest osoba posiadająca interes prawny w umorzeniu należności, niewątpliwie do takiej kategorii należy wymienić płatnika składek, podmiot pełniący rolę płatnika składek w przeszłości, następcę prawnego płatnika, małżonka, który odpowiada z majątku wspólnego za zadłużenie współmałżonka czy w określonych sytuacjach jego pełnomocnika. 

Do wniosku o umorzenie należności przedsiębiorca powinien dołączyć dokumenty obrazujące jego sytuacje majątkową, rodzinną czy zdrowotną. Powinno z nich wynikać, że przedsiębiorca nie jest w stanie realizować swoich wymagalnych zobowiązań. 

W świetle powyższych przesłanek umorzenie należności ma charakter szczególnie wyjątkowy. Od września 2021 r. w wyniku nowelizacji ustawy pojawiła się możliwość umorzenia należności składkowych z mocy prawa, wówczas gdy:

• nastąpiło wyrejestrowanie dopuszcza płatnika składek oraz ubezpieczonych, jeżeli wysokość należności nie przekracza wysokości dziesięciokrotności kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji. 
• dłużnik zmarł, jeżeli wysokość należności nie przekracza wysokości 10% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w kwartale poprzedzającym datę zgonu dłużnika. 

Na skutek umorzenia należności składkowych okres za który składki zostały umorzone nie może zostać uwzględniony przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty. Jest to więc rozwiązanie ostateczne, przed jego wyborem przedsiębiorca powinien rozważyć możliwość skorzystania z odroczenia terminu płatności należności lub rozłożenia ich na raty. 

Postępowanie ZUS w przedmiocie umorzenia należności rozpatrywane jest w dwóch instancjach. Prawomocna decyzja o odmowie umorzenia należności może zostać zaskarżona do Wojewódzkie Sądu.

Odroczenie terminu płatności i rozłożenie ich na raty

ZUS odracza termin płatności należności składkowych lub rozkłada ich płatność na raty po uprzednim wniosku złożonym przez płatnika składek na skutek oceny możliwości płatniczych dłużnika oraz stanu finansów ubezpieczeń społecznych. Podstawą restrukturyzacji zobowiązań jest umowa pomiędzy płatnikiem a organem, obejmująca bezsporne zobowiązanie płatnika. W ramach umowy przedsiębiorca deklaruje w jakim systemie ratalnym, w jakiej wysokości i z jaką częstotliwością będzie w stanie spłacać zobowiązanie. Od dnia zawarcia umowy zaprzestaje się naliczania odsetek. Jednak jeżeli dłużnik spóźni się z płatnością chociaż jednej raty pozostała kwota staje się natychmiast wymagalna wraz z odsetkami za zwłokę ustalonymi w oparciu o regulacje ordynacji podatkowej. Zawarcie umowy ma wpływ na bieg przedawnienia należności z tytułu składek. Z chwilą zawarcia umowy bieg terminu nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu. 

W związku z restrukturyzacją zobowiązania ZUS na zasadach i w oparciu o przepisy ustawy Ordynacja Podatkowa ustala opłatę prolongacyjną. Art. 57 ustawy Ordynacja Podatkowa stanowi, że opłata prolongacyjna naliczana jest od kwoty podatku lub zaległości podatkowej, a jej wysokość jest równa obniżonej stawce odsetek za zwłokę. W przypadku wydania decyzji o rozłożeniu na raty zapłaty podatku lub zaległości podatkowej opłata prolongacyjna jest naliczana odrębnie od każdej raty przypadającej do zapłaty. Natomiast w odniesieniu do płatności, której termin został odroczony opłata jest naliczana do dnia upływu odroczonego terminu płatności.

Umorzenia należności z ZUS a pomoc de minimis

Rozłożenie na raty należności z tytułu składek, odroczenie terminu płatności oraz umorzenie należności z tytułu składek stanowią formę pomocy publicznej udzielaną przedsiębiorcy przez państwo. Może być ona uznana za pomoc de minimis, mieć charakter restrukturyzacyjny w rozumieniu ustawy Prawo restrukturyzacyjne z dnia 15 maja 2015 r. lub zmierzać do naprawy szkód spowodowanych klęskami żywiołowymi lub innymi nadzwyczajnymi zdarzeniami. We wniosku o przyznanie świadczenia przedsiębiorca powinien wskazać o jaki rodzaj pomocy publicznej się ubiega. Uzyskana pomoc de minimis w ciągu trzech lat podatkowych, łącznie z pomocą o którą przedsiębiorca wnioskuje, nie może przekroczyć kwoty 200 000 euro, kwoty te są mniejsze w przypadku gdy przedmiot działalności dotyczy sektora drogowego transportu towarów (100 tys. euro), rybołówstwa i akwakultury (30 tys. euro) i rolnictwa (15 tys. zł). 

Podstawa prawna

• Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych z dnia 13 października 1998 r. (Dz.U. z 2022 r. poz. 1009 t.j.).

• Rozporządzenie ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z dnia 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (Dz.U. Nr 141, poz. 1365).

• Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja Podatkowa (Dz.U. z 2021 r. poz. 1540 t.j.).

• Rozporządzenie z dnia 22 sierpnia 2005 r. Ministra Finansów w sprawie naliczania odsetek za zwłokę oraz opłaty prolongacyjnej, a także zakresu informacji, które muszą być zawarte w rachunkach (Dz.U. z 2021 r. poz. 703 t.j).

Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.

Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.