Przedawnienie składek ZUS - czym jest?

Osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą jest płatnikiem składek na ubezpieczenia społeczne. Wiąże się to z obowiązkiem opłacania składek obowiązkowych: emerytalnej, rentowej, wypadkowej, zdrowotnej, a niekiedy także składek na Fundusz Pracy natomiast w przypadku zatrudniania pracowników może on być zobowiązany do opłacania składek na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz Fundusz Emerytur Pomostowych. 

Przedsiębiorca dobrowolnie może opłacać składkę na ubezpieczenie chorobowe. Obowiązki te wiążą się z koniecznością zachowania terminów określonych w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych.  Płatnik składek w zależności od swojego statusu, powinien opłacać składki nie później niż:

1. do 5 dnia następnego miesiąca - dla jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych;
2. do 15 dnia następnego miesiąca - dla płatników składek posiadających osobowość prawną;
3. do 20 dnia następnego miesiąca - dla pozostałych płatników składek.

W terminach tych składki powinny zostać zaksięgowane na koncie bankowym ZUS. W odniesieniu do składek opłaconych przelewem wpłata zostanie uznana

W przypadku nieopłacenia składek w terminie lub opłacenia ich w zaniżonej wysokości, przedsiębiorca musi liczyć się z koniecznością doliczenia do ich wartości należnych odsetek ponadto Zakład może wymierzyć płatnikowi składek dodatkową opłatę do wysokości 100% nieopłaconych składek. 

Przedawnienie składek ZUS

Należności z tytułu składek tj. składki oraz odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, koszty upomnienia i dodatkowa opłata, nieopłacone w terminie podlegają potrąceniu ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych wypłacanych przez Zakład lub ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji a od 1 stycznia 2022 r. także w trybie egzekucji sądowej.

Instytucja przedawnienia należności z tytułu składek została uregulowana w art. 24 ust. 4-6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. 

W obecnym stanie prawnym na podstawie ustawy z dnia 16 września 2011 r. o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców z dniem 1 stycznia 2012 r. termin przedawnienia należności z tytułu składek uległ skróceniu z 10 do 5 lat. Jego bieg zaczyna się od dnia , w którym składki stały się wymagalne. Ustawa nowelizująca określa w jakich okolicznościach właściwym będzie pięcioletni termin przedawnienia, a w jakich należności z tytułu składek społecznych przedawnią się z upływem 10 lat. Według przepisów przejściowych do przedawnienia należności z tytułu składek, którego bieg rozpoczął się przed dniem 1 stycznia 2012 r., stosuje się przepisy w brzmieniu nadanym tą ustawą, z tym że 5-letni bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia 1 stycznia 2012 r. Natomiast jeżeli przedawnienie rozpoczęte przed dniem 1 stycznia 2012 r. nastąpiłoby zgodnie z przepisami dotychczasowymi wcześniej - przedawnienie składek ZUS następuje z upływem tego wcześniejszego terminu.

Przykład 1.

Pani Janina prowadziła działalność gospodarczą i w 2009 roku nie regulowała składek na ubezpieczenia społeczne. Czy uległy one przedawnieniu? W związku z tym, że w odniesieniu do należności z 2009 r. bieg przedawnienia rozpoczął się przed 2012 r i wówczas nie uległy one jeszcze przedawnieniu to 5 letni termin przedawnienia w odniesieniu do składek za 2009 r. rozpoczyna bieg 1 stycznia 2012 r. Należności z 2009 r. na „starych” zasadach uległyby przedawnieniu w 2019 r., natomiast według nowych zasad 1 stycznia 2017 r. Przedawnienie następuje z upływem wcześniejszego terminu. 

Przerwanie i zawieszenie biegu przedawnienia

Sam upływ terminu nie decyduje o tym, że faktycznie doszło do przedawnienia należności. Termin przedawnienia należności z tytułu składek - w zależności od sytuacji wskazanych w ustawie - może ulec przerwaniu bądź zawieszeniu. 

Przerwanie biegu przedawnienia na kanwie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych następuje w przypadku ogłoszenia upadłości. Termin na przedawnienie składek ZUS biegnie na nowo od dnia następującego po dniu uprawomocnienia się postanowienia o ukończeniu postępowania upadłościowego lub jego umorzeniu. Natomiast jeżeli ogłoszenie upadłości, nastąpiło przed rozpoczęciem biegu terminu przedawnienia, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia następującego po dniu uprawomocnienia się postanowienia o zakończeniu lub umorzeniu postępowania upadłościowego.

Zawieszenie terminu przedawnienia następuje:

1. w przypadku zawarcia umowy w przedmiocie rozłożenia należności z tytułu składek na raty - od dnia zawarcia tej umowy do dnia terminu płatności odroczonej należności z tytułu składek lub ostatniej raty;
2. od pierwszego dnia miesiąca, w którym nastąpiło rozpoczęcie potrąceń ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych wypłacanych przez Zakład lub podjęcie pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony, do ostatniego dnia miesiąca, w którym zakończono potrącenia, lub do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego. Za pierwszą czynność zmierzającą do wyegzekwowania należności należy uznać pisemne upomnienie skierowane do dłużnika, a także doręczenie odpisów tytułów wykonawczych, bądź doręczenie zawiadomienia o wszczęciu postępowania egzekucyjnego;
3. jeżeli wydanie decyzji jest uzależnione od rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego przez inny organ lub sąd. Zawieszenie biegu terminu przedawnienia trwa do dnia, w którym decyzja innego organu stała się ostateczna lub orzeczenie sądu uprawomocniło się, nie dłużej jednak niż przez 2 lata;
4. od dnia wszczęcia przez Zakład postępowania w sprawie wydania decyzji ustalającej obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym, podstawę wymiaru składek lub obowiązek opłacania składek na te ubezpieczenia do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna;
5. od dnia objęcia restrukturyzacją należności z tytułu składek, o których mowa w art. 160 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. - Prawo restrukturyzacyjne (Dz. U. z 2021 r. poz. 1588), do dnia zapłaty ostatniej raty w przypadku rozłożenia na raty lub do dnia zapłaty w przypadku odroczenia terminu płatności;
6. w przypadku śmierci spadkodawcy - od dnia śmierci spadkodawcy do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia, nie dłużej jednak niż do dnia, w którym upłynęły 2 lata od śmierci spadkodawcy.

Uzasadnieniem dla odrębnego uregulowania w art. 24 ust. 5d ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych kwestii przedawnienia odpowiedzialności osoby trzeciej, jest charakter tej odpowiedzialności tj. jej subsydiarność oraz konstytutywny charakter decyzji ustalającej tę odpowiedzialność. Przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie regulują kwestii przerwania, czy zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązań z tytułu składek wynikających z decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej, bowiem odnoszą się one jedynie do zachowań płatnika składek a nie osób trzecich.

Czy zawsze składki ulegają przedawnieniu?

Zgodnie z ustawą przedawnieniu nie ulegają należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką lub zastawem, jednakże po upływie terminu przedawnienia należności te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę liczonych do dnia przedawnienia. Postanowienie to budzi zastrzeżenia judykatury, która coraz częściej stoi na stanowisku, że nie ma przeszkód aby ustalić, że należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką uległy przedawnieniu. Pogląd ten podziela również Sąd Apelacyjny w Katowicach, który w wyroku z dnia 29 września 2015 r. (sygn. III AUa 2392/13) uznał, że ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości nie wyklucza przedawnienia zobowiązania zabezpieczonego hipoteką, co oznacza, że termin przedawnienia należności składkowych biegnie na zasadach ogólnych oraz że przepis art. 24 ust. 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych należy ocenić jako niezgodny z art. 64 ust. 2 Konstytucji RP, co skutkuje niemożnością jego zastosowania. Art. 24 ust. 5 różnicuje sytuację płatników dotyczącą możliwości przedawnienia składek z uwagi na ustanowienie hipoteki jako zabezpieczenia zaległości składkowych. Z chwilą ustanowienia takiej hipoteki następuje wyłączenie możliwości przedawnienia zobowiązań składkowych, a to oznacza, że będą one mogły być egzekwowane przez nieograniczony czas. Taka sytuacja narusza wprost art. 84 Konstytucji przewidujący, że “każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie”, jak i art. 64 ust. 2 Konstytucji, zgodnie z którym “własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej. Wątpliwości pojawiają się na kanwie wyroku Trybunału Konstytucyjnego, który rozstrzygał zgodność z Konstytucją tożsamą treść normatywną przepisu w postaci art.70 § 6 ustawy Ordynacja Podatkowa, orzekając że jest ona niezgodna z Konstytucją. 

W takich okolicznościach to czy faktycznie doszło do przedawnienia decyduje sąd orzekający. Jak podkreśla się w orzecznictwie sądów administracyjnych, obowiązkiem sądów jest dokonywanie kompleksowej interpretacji prawa, uwzględniającej nie tylko czysto językowe brzmienie danej jednostki redakcyjnej aktu normatywnego, ale również jego wykładnię systemową i celowościową. W ramach takiej wykładni konieczne jest też zadbanie o to, by rozumienie przepisu było zgodne z hierarchicznie wyższymi aktami prawnymi, w tym przepisami rangi konstytucyjnej. W piśmiennictwie i orzecznictwie przyjmuje się również, że oczywistość niezgodności przepisu z Konstytucją oraz z uprzednią wypowiedzią Trybunału stanowią wystarczające przesłanki do odmowy przez sąd zastosowania przepisów ustawy. Stąd też orzecznictwo skłania się do przyjęcia, że należności składkowe zabezpieczone hipoteką ulegają przedawnieniu, stanowisko to aprobuje Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 30 lipca 2020 r. sygn. I GSK 707/20.

Gdy ZUS dochodzi przedawnionych składek

Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Pu upływie tego terminu nie można dochodzić zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi. Ochrona ta nie obejmuje płatników składek, co oznacza, że ZUS pomimo, że roszczenie uległo przedawnienia może dochodzić zapłaty należności składkowych. Sprowadza się to do tego, że ZUS wydaje decyzję zobowiązującą do opłacenia składek. Aby skutecznie uchylić się od opłacenia przedawnionych składek, płatnik w odwołaniu od decyzji powinien podnieść zarzut ich przedawnienia. 

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U z 2021 r. poz. 2105 t.j.).
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. 2021 poz. 2459 t.j.).

Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.

Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.