Czym jest system operacyjny?
System operacyjny (OS) to najbardziej podstawowe oprogramowanie, które - mówiąc w skrócie - komunikuje użytkownika z procesorem i resztą podzespołów. Pozwala też na uruchamianie innych aplikacji oraz obsługę plików. Dawniej, gdy koncepcja systemu operacyjnego jeszcze się nie narodziła, obsługa komputera była bardzo żmudnym zajęciem, wymagającym od użytkownika powtarzania wielu czynności przy każdym uruchomieniu sprzętu czy pojedynczego programu. Dlatego też zdecydowano, by pewien stały zestaw poleceń, służących właśnie do komunikacji użytkownika ze sprzętem, umieścić w pamięci maszyny.
Prawdziwym praojcem dziesiątków systemów operacyjnych jest UNIX, który został stworzony w Bell Labs w 1969. Mimo upływu niemal połowy stulecia wciąż stanowi podstawę i inspirację dla twórców oprogramowania. Rodzina OS-ów uniksopodobnych jest liczna - w jej gronie można wymienić między innymi Linuksa (wraz z szeregiem dystrybucji), OS X od Apple czy Oracle Solaris przeznaczony do profesjonalnych zastosowań.
Dla przeciętnego użytkownika jedną z najważniejszych części systemu operacyjnego (a z pewnością najbardziej widoczną) jest interfejs graficzny - czyli te wszystkie ikonki, paski i suwaki, jakie służą do komunikowania się ze sprzętem. Trzeba pamiętać, że tak wygodne rozwiązanie, bez którego większość ludzi nie wyobraża sobie obsługi komputera, pojawiło się dopiero w latach 70. za sprawą XEROX Alto - eksperymentalnej maszyny stworzonej przez PARC, laboratorium badawcze koncernu XEROX. Do rozpowszechnienia się tego standardu przyczynił się wytwór firmy Apple, debiutujący w 1984 roku legendarny Macintosh, którego system operacyjny System 1 zawierał przyjazny użytkownikowi interfejs graficzny.
Tekstowe sterowanie komputerem - za pomocą wpisywanych w terminal komend - stało się tylko możliwą do wyboru opcją. Swoją zawrotną karierę Microsoft rozpoczął od kupienia ze śmieszne pieniądze systemu operacyjnego z tekstowym interfejsem, udoskonalonego i sprzedawanego później pod nazwą MS-DOS. W pierwszych Windowsach DOS pełnił ważną rolę, by później stać się jedynie dodatkiem dla profesjonalistów i szalupą ratunkową w razie awarii.
System operacyjny - przykłady
Windows - system operacyjny świata
Zestawienie systemów operacyjnych wypada zacząć od absolutnego lidera w tej dziedzinie, czyli Windowsa, którego wersje zasiedlają ponad 80% komputerów na świecie. Okienka dominują na pecetach, można je spotkać także na serwerach, choć to już dużo rzadszy widok. Pierwsze dystrybucje były w zasadzie graficznymi nakładkami na wspomniany wcześniej MS-DOS, dopiero później Windows zyskał miano systemu operacyjnego z prawdziwego zdarzenia.
Aby wyjaśnić lepiej fenomen Okienek, warto odwołać się do mechanizmu kuli śniegowej. Wystarczyło, że jeden system operacyjny - Windows 3.0 - zdobył szerszą popularność, by zaczęło powstawać coraz więcej zgodnego z nim oprogramowania (w tym przytłaczająca większość gier). A im więcej kompatybilnych aplikacji, tym więcej chętnych na zakup OS-a. Do sukcesu produktu Microsoftu przyczyniły się także dobre decyzje biznesowe - takie jak stworzenie własnego pakietu biurowego MS Office (trzeba pamiętać, że w latach 80. komputery wykorzystywano głównie do pracy) czy możliwość instalacji Windowsów na wszystkich pecetach zgodnych ze standardem IBM.
Ten ostatni wybór był (i jest) przeciwieństwem ścieżki, jaką podążyła konkurencyjna firma Apple, która swój zamknięty system operacyjny traktuje jako nieodłączną część sprzedawanych przez siebie komputerów. Notowania Windowsa podbiły też sprytne manewry, uważane dziś za praktyki monopolistyczne i karane przez amerykańskie sądy oraz Komisję Europejską. Chodzi tu o zintegrowanie firmowej przeglądarki internetowej (Internet Explorer) i odtwarzacza multimedialnego (Windows Media Player) z własnymi systemami.
Dziś Microsoft usiłuje za wszelką cenę sprzedawać więcej kopii swojego najnowszego dzieła, Windowsa 8. Ten efektowny acz niezbyt wygodny system operacyjny wciąż przegrywa ze starszym bratem, noszącym numerek 7. Nic dziwnego - korporacja z Redmond “przestrzeliła”, tworząc oprogramowanie przystosowane bardziej do urządzeń z ekranami dotykowymi (tabletów, smartfonów) niż desktopów. To osobliwa strategia, zważywszy na to, że Microsoft od zawsze budował swoją pozycję na segmencie klasycznych komputerów domowych i biurowych, w których sterowanie dotykiem raczej się nie sprawdza. Gwoździem do trumny było pozbycie się słynnego menu start, co wywołało masowe niezadowolenie użytkowników z całego świata - przyzwyczajonych do tego rozwiązania i nierozumiejących, dlaczego ktoś miałby kasować tak przydatne elementy. Według zapowiedzi Microsoftu funkcja ta powróci w kolejnej aktualizacji systemu operacyjnego. Mimo wszystko wciąż najlepszym wyborem dla wszystkich jest Windows 7.
OS X czyli jabłkowy system operacyjny
Jak już wspomniano wcześniej, Apple - w przeciwieństwie do Microsoftu - zdecydowało się na sprzedaż swojego oprogramowania w zestawie z produkowanym przez siebie sprzętem. Taka strategia wynikła ze specyficznego poglądu legendarnego współzałożyciela korporacji, Steve’a Jobsa. Jego zdaniem użytkownik powinien otrzymać wysokiej jakości zamkniętą całość - czyli komputer + system operacyjny - którą może od razu uruchomić, bez czasochłonnej (i wg niego szkodliwej) konfiguracji. Jobs był perfekcjonistą silnie przywiązanym do swoich dzieł. Na myśl o tym, że ktoś będzie rozkręcał komputery Apple i zmieniał kod oprogramowania, robiło mu się niedobrze.
Historia rozwoju własnego systemu operacyjnego Apple rozpoczęła się, gdy w 1979 roku Jobs zawarł umowę ze wspomnianą wcześniej korporacją XEROX i nabył licencję na stworzoną przez nią koncepcję graficznego interfejsu użytkownika (ang. GUI). System 1, który zadebiutował wraz z kultowym Macintoshem w 1984 r., nie był jednak wyłącznie kopią wcześniejszych rozwiązań - programiści dodali własne pomysły, takie jak m.in. znaną do dziś możliwość przeciągania i opuszczania obiektów pomiędzy folderami czy system obsługi plików Finder. Sporo świeżości oprogramowaniu, które zmieniło nazwę na Mac OS, dały koncepcje z projektu NeXTStep - systemu operacyjnego tworzonego przez wyrzuconego z Apple Steve’a Jobsa. W późniejszych wersjach pojawił się dock, charakterystyczny pasek z ikonkami gotowych do uruchomienia aplikacji. Niedawno Apple zapowiedziało premierę swojego najnowszego systemu operacyjnego - OS X 10.10 Yosemite.
Wiele twarzy Linuksa
Korporacyjny świat zawsze miał wielu wrogów, szczególnie w gronie anarchistycznie nastawionych indywidualistów. Sporo takich ludzi można spotkać wśród informatyków (patrz: działania haktywistów). Nic dziwnego więc, że nie wszystkim spodobała się dominacja komercyjnych systemów operacyjnych od Apple, IBM czy Microsoftu. W 1991 roku nastąpił przełom - fiński informatyk Linus Torvalds opublikował jądro (najważniejszą część) swojego autorskiego systemu opartego na Uniksie. I co najważniejsze - udostępnił je na zasadach wolnego i otwartego oprogramowania. W ten sposób rozpoczęła się prawdziwa rewolucja.
Programiści z całego świata zaczęli udoskonalać dzieło Torvaldsa, a także modyfikować je pod własne potrzeby. Z jednego pnia - jądra Linuksa - zaczęły wyrastać liczne gałęzie, czyli dystrybucje, będące w zasadzie osobnymi systemami operacyjnymi. Wyjątkowa elastyczność oprogramowania sprawiła, że powstały (i ciągle powstają) specjalistyczne odmiany Linuksa, przeznaczone do konkretnych działań lub urządzeń. Można tu wymienić m.in.:
- Ubuntu - system operacyjny dla klasycznych desktopów, alternatywa dla Windowsów,
- Edubuntu - stworzony dla oświaty, spotykany w wielu szkołach i uczelniach,
- Lubuntu - “lekki” system operacyjny, idealny dla mało wydajnych netbooków,
- Knoppix - OS typu live, czyli możliwy do uruchomienia wprost z dyskietki, CD lub pendrive’a,
- SteamOS - projektowany system operacyjny przeznaczony do tzw. Steam Machines, czyli komputerów pod gry z platformy Steam,
- Debian - obecny na wielu serwerach, podstawa dla innych dystrybucji.
Tutaj trzeba jeszcze dodać wzmiankę o systemach operacyjnych stworzonych na bazie Linuksa (a niebędących jego dystrybucjami) - najlepszym przykładem jest komórkowo-tabletowy Android, o którym piszemy w dalszej części tekstu.
Wśród zalet Linuksa zwolennicy wymieniają także możliwość zmiany środowiska graficznego, czyli ogólnego wyglądu oprogramowania. Mimo to Linux nigdy nie podbił sektora komputerów osobistych, zawładnął jednak serwerami, superkomputerami i stacjami roboczymi do profesjonalnych zastosowań.
Systemy operacyjne w chmurze
Ostatnie lata to dynamiczny rozwój technologii cloud computingu. W chmury powoli przenoszą się także systemy operacyjne, czego przykładem jest tworzony przez Google ChromeOS, będący w zasadzie rozbudowaną przeglądarką internetową, dającą dostęp do firmowych usług z powodzeniem zastępujących tradycyjne “stacjonarne” aplikacje, a nawet podzespoły (Google Drive). Ten system operacyjny instalowany jest na dedykowanych mu tanich i wydajnych laptopach. Jego funkcjonalność bez internetu okazuje się niewielka, dlatego też trudno wróżyć mu sukces w krajach, w których dostęp do sieci jest wciąż ograniczony. Wśród podobnych rozwiązań trzeba wymienić między innymi ChromiumOS, Cloudo czy GlideOS.
OS/2 - system operacyjny, który przegrał
Co ciekawe, w gronie powstałych systemów operacyjnych można znaleźć projekty, które mimo swoich możliwości nigdy nie zdobyły szerszej popularności. Mowa tu chociażby o OS/2 od IBM, który przepadł w rywalizacji z Windowsami, choć początkowo był współtworzony przez Microsoft. Bill Gates wolał postawić na własne rozwiązanie (Windows 3.0), sprzedawane w zestawie z nowymi komputerami. OS/2 w wersji Warp 4.0 dziś można znaleźć głównie w bankomatach, biletomatach lub na komputerach informatycznych maniaków. Mimo wszystko doczekał się “potomka” w postaci rozwijanego systemu operacyjnego eComStation. Jako główną przyczynę upadku OS/2 trzeba wskazać kiepski marketing IBM-u.
Mobilny system operacyjny
Urządzenia przenośne - tablety i smartfony - również doczekały się swoich własnych OS-ów. Wśród mobilnych systemów operacyjnych triumfy święci rozwijany przez Google Android, oparty na Linuksie. Niestety, wyraźnie prowadzi on też w zestawieniach najczęściej atakowanego przez hakerów i wirusy oprogramowania - tu winna jest otwartość, będąca zarazem największym atutem Androida. Ten system operacyjny można spotkać na urządzeniach wielu marek, w przeciwieństwie do iOS czy BlackBerry OS. O popularności wytworu Google świadczy to, że niedawno zagościł on na telefonach Nokii, fińskiej marki należącej do Microsoftu, dotąd wykorzystujących głównie Windows Phone.
Poniżej prezentujemy krótkie zestawienie popularnych mobilnych systemów operacyjnych:
| System operacyjny | Opis |
| Android | Oparty na Linuksie, dostępny na smarfonach i tabletach wielu firm. |
| iOS | Zamknięte i przez to bezpieczne oprogramowanie Apple, dostępne jedynie na urządzeniach od tej marki - iPhone’ach i iPadach. W planach jest większa jego szersza integracja z desktopowym OS X. |
| Windows Phone | Rozwijany równolegle z Windowsem 8, wykorzystuje ten sam interfejs kafelkowy. Pozwala na szeroką integrację z komputerami działającymi pod Windowsem. Dostępny głównie w Nokiach, choć spotkać go można też na smartfonach LG, HTC czy Samsunga. |
| Symbian | Popularny, choć już wypierany z rynku system stworzony przez konsorcjum Nokii, Siemensa, Motoroli i Sony Ericsson. Spotykany zwykle w starszych modelach telefonów. |
| FirefoxOS | System operacyjny autorstwa Mozilii, odpowiedzialnej za popularną przeglądarkę Firefox, na której też bazuje. Nie odniósł na razie rynkowego sukcesu - głównie ze względu na kiepskie recencje obsługiwanych modeli (m.in Alcatel oraz ZTE). |
| Tizen | Oparty na Linuksie mobilny system operacyjny, rozwijany m.in. przez Linux Fundation, Intela i Samsunga. Przed tym OS-em otwiera się obiecująca przyszłość - niedawno Samsung ogłosił, że chce być mniej zależny od Androida i zaczyna powoli przenosić się na Tizena. Poparciem tej deklaracji była instalacja Tizena na najnowszym smartwatchu (skomputeryzowanym zegarku) tej marki. |
| BlackBerry 10 | Charakterystyczne telefony kanadyjskiego BlackBerry jako swój target obrały przede wszystkim zamożnych klientów ze świata biznesu i polityki. Jeszcze kilka lat temu smartfony tej marki cieszyły się sporą popularnością dzięki bezpieczeństwu oraz wygodzie użytkowania, dziś wyraźnie przegrywają walkę z iPhone’ami. W konsekwencji udziały w rynku traci też firmowy system Blackberry 10, domyślnie zainstalowany na każdym urządzeniu firmy. |
| Domyślne systemy | Spory udział w rynku utrzymują ciągle firmowe systemy operacyjne, obecne na starszych telefonach - “niesmartfonach”. |
Jaki system operacyjny wybrać?
Możliwości systemu operacyjnego są mocno ograniczone przez polityki koncernów stawiających na integrację własnego oprogramowania z własnym sprzętem. Wydaje się, że największą wolność mamy w kategorii komputerów osobistych (oprócz wyrobów Apple z domyślnie zainstalowanym OS X). Tutaj można albo postawić na bardzo popularny i zgodny z większością standardów Windows (najlepiej w wersji 7), albo na dostosowaną pod indywidualne potrzeby darmową (!) dystrybucję Linuksa. Oba rozwiązania doskonale sprawdzą się na komputerach biurowych. Można rozważyć jeszcze zakup urządzeń all-in-one z ChromeOS - tutaj jednak konieczny jest stały i dobry dostęp do internetu. Firmom szukających rozwiązań do profesjonalnych zastosowań (serwery, mainframe) trzeba polecić specjalistyczne dystrybucje Linuksa, Oracle Solaris bądź NetWare od Novella.
W kategorii urządzeń mobilnych (tablety, smartfony, smartwatche) jesteśmy w zasadzie skazani na określony system operacyjny. Wybierając model, dostajemy w pakiecie zainstalowany na nim OS. W zasadzie najłatwiej natrafić na Androida, który dostępny jest na telefonach większości marek - oprócz Apple i BlackBerry, korzystających z własnych systemów operacyjnych. Jeszcze mniejszy wybór jest wśród tabletów - tutaj w praktyce mamy wybór pomiędzy Androidem a Windowsem 8.
