Sprzedaż udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością obwarowana jest pewnymi wymogami wskazanymi w Kodeksie spółek handlowych (ksh). Obrót udziałami może być w pewien sposób ograniczony nie tylko poprzez ograniczenia zawarte w samej umowie spółki, lecz także wynikać z okoliczności, gdy na skutek zajęcia udziałów wspólnika np. przez prokuratora czy komornika wspólnik nie będzie miał możliwości, by swobodnie nimi dysponować. Jakie ograniczenia mogą wystąpić przez zajęcie udziałów? Odpowiedź poniżej.
Sprzedaż udziałów w myśl przepisów Kodeksu spółek handlowych
Zgodnie z art. 180 § 1 ksh zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz jego zastawienie powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi.
Forma pisemna z notarialnym poświadczeniem podpisu zachowana jest zarówno wtedy, gdy podpis był złożony w obecności notariusza przy podpisywaniu umowy, jak i wtedy, gdy podpis nie był złożony w obecności notariusza, ale osoba podpisująca dokument uznała przed nim podpis za własnoręczny. Jeżeli do uznania podpisu za własnoręczny doszło przed notariuszem w dacie późniejszej niż data złożenia podpisu na umowie przenoszącej udział, za datę zawarcia umowy uznać należy datę notarialnej legalizacji podpisu.
Natomiast zgodnie z treścią art. 182 § 1 ksh zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz zastawienie udziału umowa spółki może uzależnić od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć.
Umowa spółki z o.o. może zatem ograniczyć zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału nie tylko poprzez uzależnienie takiej czynności prawnej od zgody spółki. Ograniczenie możliwości rozporządzania udziałami w spółce z o.o. może polegać również na ustanowieniu „innego sposobu ograniczenia” w rozporządzaniu udziałami w rozumieniu art. 182 § 1 ksh, w tym prawa pierwokupu albo prawa pierwszeństwa nabycia udziałów.
Ograniczenia w zbywaniu udziałów mogą polegać na wskazaniu określonych kategorii osób, które mogą być nabywcami, np. tylko wspólnicy, osoby posiadające określony zawód, umiejętności, wykształcenie, określone wartości majątkowe, osoby posiadające określone zezwolenia, koncesje. Ograniczenie może stanowić także warunek zamieszkania w danej miejscowości, zapłata określonej ceny nabycia, zezwolenie wszystkich wspólników, zgromadzenia wspólników, zezwolenie ze strony spółki przy wymaganej kwalifikowanej większości głosów itp.
Przykład 1.
Pan Jan zamierza zbyć 20 udziałów, które posiada w ABC Sp. z o.o. W umowie spółki zastrzeżono, że zbycie udziałów może nastąpić wyłącznie na podstawie zgody spółki. Zgody na zbycie udziałów w tym przypadku udziela zarząd spółki. Rozporządzenie udziałami dokonane bez zgody wymaganej przez umowę spółki jest dotknięte bezskutecznością zawieszoną (negotium claudicans).
W przypadku gdy taka zgoda zostanie udzielona po zawarciu umowy sprzedaży, wówczas czynność prawna sprzedaży udziałów będzie w pełni skuteczna.
Zajęcie udziałów w postępowaniu egzekucyjnym a ich zbycie
Zgodnie z art. 910 § 1 pkt 1 Kodeksu postępowania cywilnego (kpc) do egzekucji z praw majątkowych komornik przystąpi przez zajęcie prawa. W tym celu zawiadomi dłużnika, że nie wolno mu rozporządzać, obciążać ani realizować zajętego prawa, jak również nie wolno mu pobierać żadnego świadczenia przysługującego z zajętego prawa.
Według art. 9113 § 1 kpc, zajmując udział wspólnika w spółce handlowej albo prawa wspólnika z tytułu udziału w takiej spółce, którymi wspólnikowi wolno rozporządzać, jak również prawa majątkowe akcjonariusza, komornik powiadomi o zajęciu spółkę oraz zgłosi ten fakt sądowi rejestrowemu.
W zakresie możliwości zbycia udziałów zajętych przez komornika wykształciły się dwa nieco odmienne stanowiska:
- pierwsze wskazuje na niemożność rozporządzania udziałami przez jego właściciela z uwagi na zajęcie udziałów i zakaz wynikający z art. 910 § 1 pkt 1 kpc;
- drugie wskazuje jedynie na sankcję bezskuteczności takiej czynności w stosunku do wierzyciela.
Jak wskazuje Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 23 sierpnia 2012 roku, I ACa 593/12: „Rozporządzenie udziałem w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością zajętym w toku egzekucji dotknięte jest – wbrew literalnemu brzmieniu art. 885 w zw. z art. 902 i 909 kpc – sankcją bezskuteczności, nie zaś nieważności. Po pierwsze, egezekucyjne zajęcie udziałówtaki wniosek wypływa z brzmienia art. 885 kc przepis posługuje się terminem nieważności w stosunku do wierzyciela. Oznacza to a contrario, że w stosunku do osób trzecich rozporządzenie rodzi wszystkie skutki. Taka regulacja charakterystyczna jest dla sankcji bezskuteczności, nie zaś nieważności, której istotą jest działanie erga omnes. Po drugie, brak podstaw dla przypisania rozporządzeniu prawem dokonanemu wbrew zajęciu najdalej idącej sankcji, skoro celem regulacji prawnej jest udzielenie zajęciu ochrony i uproszczenie postępowania i umożliwienie prowadzenie egzekucji bez potrzeby wszczynania skargi paulińskiej”.
Tym samym rozporządzenie zajętym w toku egzekucji udziałem w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością nie jest nieważne (art. 58 § 1 kc). Rodzi jedynie skutek w postaci braku możliwości dysponowania przez nabywcę tymi uprawnieniami związanymi z udziałem, które – na skutek zajęcia – ma prawo wykonywać wierzyciel.
Wyłączenia uprawnień korporacyjnych nie można upatrywać w wynikającym z art. 910 § 1 pkt 1 kpc zakazie realizacji przez dłużnika (wspólnika) zajętego prawa. Taki zakaz dotyczy wyłącznie praw majątkowych, nie natomiast pozostałych wynikających z uczestnictwa w spółce. Uprawnienia wynikające z zajęcia udziałów, które może realizować wierzyciel, nie polegają na wstąpieniu we wszystkie prawa i roszczenia dłużnika (jak to ma miejsce na gruncie art. 887 § 1 zdanie pierwsze kpc). Może wykonywać jedynie takie, które po pierwsze wynikają z zajętego prawa, po drugie mają charakter majątkowy, a po trzecie takie, które są niezbędne do zaspokojenia w drodze egzekucji czy też służą zachowaniu prawa w drodze zabezpieczenia. Dodatkowo zaś wierzyciel może podejmować wszelkie działania niezbędne do zachowania prawa. Dopiero jeżeli zachodzi potrzeba realizacji innych uprawnień, w tym również niemajątkowych, należy zwrócić się do sądu z wnioskiem o ustanowienie zarządcy.
Jak wskazuje Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z 20 marca 2014 roku, I ACa 46/14: „Egzekucyjne zajęcie udziałów w spółce z o.o. (również w trybie postępowania zabezpieczającego) nie rodzi w sobie żadnych negatywnych następstw w zakresie wykonywania przez wspólnika uprawnień korporacyjnych z zajętych udziałów. Dopiero ustanowienie przez sąd zarządcy w trybie art. 9102 § 2 kpc spowodować mogłoby, iż powód utraciłby możność osobistej realizacji uprawnień korporacyjnych z zajętych udziałów, gdyż tylko zarządca – na mocy tego przepisu – posiada pozycję surogacyjną w stosunku do wspólnika – dłużnika, umożliwiającą mu realizację uprawnień korporacyjnych wynikających z zajętych udziałów”.
