Zakłady aktywności zawodowej

Osoby z niepełnosprawnościami nie mogą być wykluczane z aktywności zawodowej. Dlatego też tworzone są specjalne formy pomocy w podejmowaniu przez nie zatrudnienia. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych określa nie tylko uprawnienia osób z niepełnosprawnościami, wsparcie dla zatrudniających ich pracodawców, ale również reguluje zasady tworzenia szczególnych zakładów pracy dla tych osób, a jednym z nich są zakłady aktywności zawodowej.

Zakłady aktywności zawodowej - kto może je utworzyć?

Organizatorem, który może otworzyć zakład aktywności zawodowej, mogą być następujące podmioty:

gmina;
powiat;
fundacja;
stowarzyszenie;
inna organizacja społeczna, której statutowym zadaniem jest rehabilitacja zawodowa i społeczna osób z niepełnosprawnościami.

Wskazane wyżej podmioty mają również możliwość uzyskania statusu Zakładu Aktywności Zawodowej dla wyodrębnionej organizacyjnie i finansowo jednostki.

Zobacz też:

Utworzenie zakładu aktywności zawodowej

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17 lipca 2012 roku w sprawie zakładów aktywności zawodowej określa szczegółowy sposób, tryb i warunki tworzenia, finansowania i działania zakładów aktywności zawodowej, czas pracy i rehabilitacji osób zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności oraz sposób tworzenia i wykorzystywania zakładowego funduszu aktywności. Ułatwienia związane z funkcjonowaniem zakładów aktywności zawodowej przewidziane zostały w projekcie Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej zmieniającego rozporządzenie w sprawie zakładów aktywności zawodowej z dnia 8 września 2023 roku.

Obecnie organizator zakładu aktywności zawodowej, aby pozyskać dofinansowanie kosztów utworzenia i działania zakładu, w tym również kosztów działalności wytwórczej lub usługowej, składa we właściwej jednostce organizacyjnej samorządu województwa wniosek o dofinansowanie ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

Wniosek o przyznanie takiego dofinansowania musi zawierać następujące elementy: nazwę i siedzibę organizatora, status prawny i podstawę działania organizatora, statut organizatora, adres i dokument potwierdzający tytuł prawny do obiektu lub lokalu przeznaczonego na zakład, proponowaną liczbę pracowników z niepełnosprawnościami wraz z określeniem stopnia i rodzaju ich niepełnosprawności, plan i rodzaj działalności wytwórczej lub usługowej oraz zakres planowanej rehabilitacji zawodowej i społecznej pracowników z niepełnosprawnościami, proponowaną wysokość miesięcznego wynagrodzenia pracowników z niepełnosprawnościami zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności i umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, u których stwierdzono autyzm, upośledzenie umysłowe lub chorobę psychiczną, w tym osób, w stosunku do których rada programowa zajęła stanowisko uzasadniające podjęcie zatrudnienia i kontynuowanie rehabilitacji zawodowej w warunkach pracy chronionej wyrażoną jako procentowy wskaźnik minimalnego wynagrodzenia za pracę określonego w przepisach o minimalnym wynagrodzeniu, proponowaną obsadę etatową zakładu, z wyszczególnieniem liczby stanowisk i wymaganych kwalifikacji pracowników wchodzących w skład personelu kierowniczego, administracyjnego, rehabilitacyjnego i obsługowego, preliminarz kosztów utworzenia zakładu, z uwzględnieniem podziału na poszczególne rodzaje kosztów, z kalkulacją lub innym uzasadnieniem przyjętych kosztów, preliminarz kosztów działania zakładu, z podziałem na poszczególne rodzaje kosztów, z kalkulacją lub innym uzasadnieniem przyjętych kosztów, plan pomieszczeń zakładu oraz projekt dostosowania obiektów i lokali do potrzeb prowadzonej działalności wytwórczej lub usługowej w zakładzie oraz ich dostosowania do potrzeb i możliwości pracowników z niepełnosprawnościami wynikających z ich niepełnosprawności, projekt regulaminu zakładu oraz regulaminu zakładowego funduszu aktywności.

W przypadku wprowadzenia zmian zawartych w projekcie rozporządzenia preliminarz kosztów działania zakładu z podziałem na poszczególne rodzaje kosztów z kalkulacją lub innym uzasadnieniem przyjętych kosztów nie będzie wymaganym elementem wniosku o dofinansowanie. Element ten zostanie zastąpiony koniecznością wskazania informacji o kosztach działania zakładu z podziałem na planowane źródła finansowania, z kalkulacją lub innym uzasadnieniem przyjętych kosztów. Zaproponowane zmiany mają na celu uniknięcie wielokrotnych zmian w preliminarzu, a zakład aktywności zawodowej po zmianach będzie musiał wykazać wydatki ponoszone ze środków PFRON i nie będzie mógł ich wydawać poza katalogiem określonym w rozporządzeniu.

Po przekazaniu kompletnego wniosku o dofinansowanie zakładu aktywności zawodowej właściwa jednostka organizacyjna samorządu województwa przedkłada go staroście, który w ciągu 14 dni wydaje opinię o potrzebie utworzenia zakładu. Uzyskanie pozytywnej opinii starosty powoduje, że właściwa jednostka organizacyjna samorządu województwa rozpatruje wniosek pod względem prawidłowości planowanych kosztów utworzenia i działania zakładu.

Po 30 dniach od dnia otrzymania opinii starosty właściwa jednostka organizacyjna samorządu województwa powiadamia organizatora o sposobie rozpatrzenia wniosku, a w przypadku jego pozytywnego rozpatrzenia w terminie 30 dni od dnia powiadomienia organizatora prowadzi z nim negocjacje dotyczące warunków umowy o dofinansowanie ze środków PFRON kosztów utworzenia i działania zakładu.

Umowa o dofinansowanie ze środków PFRON kosztów utworzenia i działania zakładu

Negocjacje wieńczy zawarcie umowy, w której w szczególności określone zostają wysokość, termin oraz sposób przekazania środków z PFRON, przeznaczonych na utworzenie zakładu, z podziałem na poszczególne rodzaje kosztów, wysokość, termin oraz sposób przekazywania środków z PFRON przeznaczonych na działanie zakładu do końca danego roku kalendarzowego, z podziałem na poszczególne rodzaje kosztów, formularze informacji o wydatkowanych środkach z PFRON oraz środkach uzyskanych z innych źródeł, warunki renegocjacji umowy, termin zawarcia umowy ubezpieczenia wyposażenia i środków trwałych dofinansowywanych ze środków Funduszu.

Planowane zmiany miałyby także dotyczyć elementów umowy, gdyż określana dotąd wysokość, termin oraz sposób przekazywania środków przez PFRON przeznaczonych na działanie zakładu do końca danego roku kalendarzowego, z podziałem na poszczególne rodzaje kosztów, miałaby zostać zastąpiona określeniem wysokości, terminu oraz sposobu przekazywania środków z PFRON przeznaczonych na działanie zakładu do końca danego roku kalendarzowego.

Aneksy do umowy o dofinansowanie ze środków PFRON kosztów utworzenia i działania zakładu

Każdego roku w terminie nie później niż do 30 listopada w formie aneksu do umowy określana jest wysokość środków z PFRON na działanie zakładu w roku następnym, z uwzględnieniem podziału na poszczególne rodzaje kosztów dofinansowywanych ze środków z PFRON.

Po zmianach strony we wskazanym terminie w formie aneksu do umowy będą określać liczbę osób z niepełnosprawnościami zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, które będą zatrudnione w zakładzie oraz wysokość środków z PFRON na działanie zakładu w roku następnym.

Planowane wyeliminowanie preliminarza kosztów działania zakładu aktywności zawodowej

Dotychczas rozporządzenie stanowiło, że preliminarz kosztów działania zakładu na rok następny organizator składa we właściwej jednostce organizacyjnej samorządu województwa do 30 września roku poprzedzającego rok, którego preliminarz dotyczy.

W związku z planowanymi zmianami i wyeliminowaniem preliminarza kosztów obowiązek ten miałby być zastąpiony innym, a mianowicie wedle zamierzeń organizator zakładu aktywności zawodowej corocznie do 30 września będzie musiał przedstawiać właściwej jednostce organizacyjnej samorządu województwa informację obejmującą liczbę osób z niepełnosprawnościami zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, które będą zatrudnione w kolejnym roku kalendarzowym w zakładzie oraz przewidywane koszty działania zakładu w kolejnym roku kalendarzowym, z podziałem na źródła finansowania.

Koszty zakładu aktywności zawodowej

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17 lipca 2012 roku w sprawie zakładów aktywności zawodowej określa katalog kosztów zakładu aktywności zawodowej, którymi mogą być:

wynagrodzenia osób z niepełnosprawnościami zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, do wysokości 100% minimalnego wynagrodzenia, proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy określonego w umowie o pracę powiększone o dodatek za staż pracy;
wynagrodzenia personelu zakładu;
dodatkowe wynagrodzenia roczne, odprawy emerytalne i pośmiertne oraz nagrody jubileuszowe;
należne od pracodawcy składki na ubezpieczenia społeczne, składki na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, naliczane od wynagrodzeń osób z niepełnosprawnościami zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności i personelu zakładu lub od dodatkowego wynagrodzenia rocznego oraz składki na Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy naliczone od wynagrodzeń personelu zakładu lub od dodatkowego wynagrodzenia rocznego, wypłacanego osobom niezaliczonym do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności;
wpłaty podstawowe oraz wpłaty dodatkowe do pracowniczych planów kapitałowych finansowanych przez zakład;
materiały, energia, usługi materialne i usługi niematerialne;
transport i dowóz pracowników z niepełnosprawnościami;
szkolenia osób z niepełnosprawnościami zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności związane z przygotowaniem ich do pracy na otwartym rynku pracy lub z prowadzoną działalnością wytwórczą lub usługową zakładu;
szkolenia personelu zakładu;
odpisy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych lub wypłaty świadczeń urlopowych, dokonywane na podstawie odrębnych przepisów;
wymiana zamortyzowanych maszyn, urządzeń i wyposażenia niezbędnych do prowadzenia produkcji lub świadczenia usług;
wymiana maszyn i urządzeń w związku ze zmianą profilu działalności zakładu lub z wprowadzaniem ulepszeń technicznych lub technologicznych;
inne niezbędne do realizacji rehabilitacji, obsługi i prowadzenia działalności wytwórczej lub usługowej.

Wedle planowanych zmian do katalogu powyższych kosztów mają zostać dodane odprawy rentowe. Dotychczas budziło to wątpliwości, choć pracodawca jest zobowiązany do wypłaty odprawy w przypadku rozwiązania stosunku pracy w związku z przejściem pracownika zarówno na emeryturę, jak i na rentę.

Koszty działalności wytwórczej lub usługowej realizowanej przez osoby z niepełnosprawnościami zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności finansowane ze sprzedaży wyrobów lub usług

W rozporządzeniu wskazano, co zalicza się do kosztów działalności wytwórczej lub usługowej zakładu realizowanej przez osoby z niepełnosprawnościami zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności finansowanych ze sprzedaży wyrobów lub usług.

Koszty te stanowią: wynagrodzenia osób z niepełnosprawnościami zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, obliczanego na podstawie ustalonego w procesie negocjacji procentowego wskaźnika minimalnego wynagrodzenia, powiększone o dodatek za staż pracy, określony w przepisach o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, nagrody i premie dla osób z niepełnosprawnościami zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, w wysokości do 30% wskazanego wcześniej miesięcznego wynagrodzenia, należne od pracodawcy składki na ubezpieczenia społeczne, składki na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, naliczane od kwot wymienionych wcześniej, wpłat podstawowych oraz wpłat dodatkowych do pracowniczych planów kapitałowych finansowanych przez zakład, od wynagrodzenia osób z niepełnosprawnościami zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności wskazanego wcześniej, materiałów, energii, usług materialnych i usług niematerialnych, niezbędnych do prowadzenia działalności wytwórczej lub usługowej, naprawy maszyn i urządzeń oraz koniecznej wymiany części maszyn i urządzeń niezbędnych do prowadzenia produkcji lub świadczenia usług.

W przypadku wejścia w życie rozwiązań przedstawionych w projekcie rozporządzenia zmieniającym rozporządzenie w sprawie zakładów aktywności zawodowej katalog tych kosztów zostanie poszerzony i zmodyfikowany. Do wskazanych wyżej kosztów kwalifikowane miałyby być dodatkowo koszty remontów pomieszczeń i budynków służących do prowadzenia działalności wytwórczej lub usługowej oraz inne niezbędne do prowadzenia działalności wytwórczej lub usługowej. Poza tym przewidziano zaliczenie do tych kosztów koszt zakupu maszyn i urządzeń niezbędnych do prowadzenia działalności wytwórczej lub usługowej. W miejsce kosztu obejmującego materiały, energię, usługi materialne i usługi niematerialne, niezbędne do prowadzenia działalności wytwórczej lub usługowej, planowane jest wprowadzenie zmiany wskazujące, że kosztem tym będą materiały, energia, usługi materialne i usługi niematerialne niesfinansowane ze środków PFRON.

Przykład 1.

Czy fundacja prowadząca zakład aktywności zawodowej może zaliczyć do kosztów działalności wytwórczej lub usługowej zakładu realizowanej przez osoby z niepełnosprawnościami zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności finansowanych ze sprzedaży wyrobów lub usług koszty zakupu maszyn do produkcji, które są konieczne do prowadzenia działalności wytwórczej? Aktualnie przepisy nie dają wprost takiej możliwości. Dotychczasowe brzmienie rozporządzenia pozwala jedynie na naprawę i wymianę części maszyn i urządzeń i nie wymienia możliwości zakupu tych przedmiotów. Jednak w przypadku, gdyby proponowany projekt rozporządzenia zmieniającego rozporządzenie w sprawie zakładów aktywności zawodowej wszedł w życie, będzie to możliwe.

Podsumowanie

Podsumowując, proponowane zmiany wydają się korzystne i pozwalające dostosować działalność zakładów aktywności zawodowej do aktualnej rzeczywistości, ponieważ od momentu wprowadzenia rozporządzenia, czyli przez prawie 12 lat, znacząco zmieniły się warunki gospodarcze. Dodatkowo zmiany pozwolą wyeliminować pojawiające się wątpliwości interpretacyjne niektórych zapisów, co potwierdza także uzasadnienie projektu rozporządzenia. Oprócz tego większa elastyczność w gospodarowaniu środkami pozwoli rozwijać działalność, ale również pomoże poprawić warunki pracy.

Polecamy:

Jak zaksięgować bilet za przejazd PKP?