Nie tak dawno do polskiego obiegu kontroli transakcji płatniczych wprowadzono zupełnie nowym system monitorujący podejrzane konta bankowe podmiotów prowadzących działalność gospodarczą. Dokonywane przez nich transakcje płatnicze mogą mieć charakter wyłudzenia pieniędzy ze skarbu państwa.
System Teleinformatyczny Izby Rozliczeniowej, czyli STIR, umożliwia szefowi KAS blokadę transakcji oraz rachunku uznanego za podejrzany. Okazuje się, że w orbicie zainteresowania Resortu Finansów będzie znajdować się również możliwość blokady rachunków płatniczych osób fizycznych nieprowadzących żadnej działalności gospodarczej.
Na czym więc polegać ma owa zmiana w nowelizacji dotychczasowych przepisów? Kogo ma dotyczyć? Na co zwrócić szczególną uwagę? Czy blokada kont prywatnych przez fiskusa jest możliwa? Na te i wiele innych pytań odpowiedziano w niniejszej publikacji.
Wprowadzenie systemu STIR
Z początkiem 2018 roku miało miejsce wprowadzenie nowego monitorującego (analizującego transakcje płatnicze) systemu elektronicznego o skrótowej nazwie STIR. System ten ma za zadanie monitorować przelewy dokonywane za
Monitoring przepływów pieniężnych pomiędzy firmami w postaci systemu STIR dostarcza szefowi KAS informacji w zakresie wystąpienia potencjalnych transakcji mających na celu wyłudzenie środków pieniężnych ze zwrotów podatków lub ominięcie obowiązku uregulowania zobowiązania podatkowego. STIR pozwala blokować firmowe rachunki bankowe, rachunki specjalne VAT czy lokaty terminowe.
Omawiany mechanizm miał służyć docelowo w wykryciu nadużyć finansowych o charakterze przestępczym względem budżetu państwa. Jednak jak samo prezentuje Ministerstwo Finansów, liczba blokowanych rachunków przez system STIR rośnie z dość dużą dynamiką.
Ministerstwo Finansów uspokaja, tłumacząc, że uprawnienie blokady rachunku płatniczego podatnika, który został zidentyfikowany jako potencjalnie uczestniczący w przestępstwie skarbowym, podlega kontroli sądowej. Dodaje, że najczęstsze blokady rachunków mają miejsce przy szeroko zakrojonych kontrolach celno-skarbowych.
Jednak czy wszystkie blokady rachunków bankowych są trafne? Mogą bowiem wystąpić uzasadnione przypadki, gdzie zablokowanie kont firmy, która nie występuje w roli żadnego podmiotu wyłudzającego pieniądze od skarbu państwa, spowoduje, że dany podmiot nie będzie mógł ani wypłacić wynagrodzeń, ani zaopatrzyć się w niezbędny towar czy uregulować żadnych zobowiązań. To może grozić paraliżem funkcjonowania tego podmiotu albo doprowadzić do bankructwa. Mimo że dynamika przyrostu zablokowanych kont firmowych jest spora, to jednak liczba rachunków zablokowanych w roku 2018 czy 2019 wobec łącznej liczby wszystkich rachunków firmowych prowadzonych w kraju jest niewielka.
Najpierw wprowadzenie systemu STIR, a potem blokada kont prywatnych?
Ministerstwo Finansów konsultuje projekt nowelizujący ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej oraz niektóre inne ustawy. Za pomocą tej nowelizacji fiskus chce przenieść (rozszerzyć) funkcjonowanie powyższego systemu STIR także na płaszczyźnie rachunków płatniczych należących do osób fizycznych nieprowadzących żadnej działalności gospodarczej.
Resort Finansów wskazuje na konieczność rozszerzenia poczynionych ruchów o możliwość blokady rachunków płatniczych należących do osób nieprowadzących żadnej działalności w obliczu tego, że wiele firm (podmiotów) przelewa środki pochodzące z przestępczych lub podejrzanych procederów na prywatne konta osób nieprowadzących żadnej firmy.
Dodaje, że środki pieniężne z wyłudzeń nierzadko są przelewane na prywatne konto właścicieli firm. Poza tym konta założone na prywatne osoby są także wykorzystywane jako konta słupy odgrywające rolę jedynie odbioru i przekazu środków pieniężnych na kolejne konta bankowe innych osób fizycznych lub firm.
Do tej pory konto osób fizycznych nieprowadzących żadnej działalności gospodarczej mogło być zajęte najczęściej z powodu komorniczego zajęcia egzekucyjnego lub administracyjnego zajęcia egzekucyjnego. To ma się jednak zmienić.
Powyższy projekt nowelizacji ma zawierać zapisy, które dostarczą skarbówce narzędzia umożliwiające identyfikację potencjalnych kont bankowych, lokat terminowych osób fizycznych służących do wyłudzeń podatkowych.
Czynność blokady rachunku płatniczego ma polegać na tym, że zlecenie zatrzymania podejrzanej transakcji na rachunku płatniczym osoby fizycznej ma dokonywać szef KAS. Bank jako podmiot świadczący usługi obsługi rachunku płatniczego danej osoby fizycznej nieprowadzącej działalności będzie zobligowany do nałożenia blokady na to konto zgodnie z poleceniem szefa KAS. To jednak nie wszystko.
Zablokowana transakcja przelewu ma być przekierowana na specjalnie do tego wyznaczone przez skarbówkę konto. Zarekwirowane środki pieniężne mają zostać w ten sposób zabezpieczone, a zablokowane konto uniemożliwiać będzie dokonywanie przelewów przez osobę fizyczną będącą właścicielem konta.
Czas blokady prywatnych rachunków osób fizycznych ma być dłuższy niż blokady rachunków firmowych i wynosić 96 godzin. Jeśli jednak kwota uszczuplenia podatkowego według fiskusa wyniesie powyżej sumy 10 000 euro, to rachunek takiej osoby fizycznej może zostać zablokowany maksymalnie aż na 3 miesiące.
Oprócz tego, tak samo jak to ma miejsce w monitoringu firmowych rachunków płatniczych realizowanym przez banki i inne instytucje, tak i przy badaniu transakcji płatniczych dokonywanych przez osoby fizyczne – banki (i instytucje płatnicze) będą zobligowane do przekazywania informacji o podejrzanych kontach bankowych i wątpliwej natury transakcjach osób fizycznych na żądanie szefa KAS, ale nie tylko.
Zupełną nowością w ramach weryfikacji prywatnych kont bankowych będzie natomiast to, że banki będą miały obowiązek na bazie realizowanego ciągłego monitoringu kont bankowych (i dokonywanych przez osoby fizyczne operacji bankowych) dokonywać identyfikacji podejrzanych (wątpliwych) transakcji płatniczych (konta bankowe osób prywatnych, za pomocą których realizowane będą podejrzane przelewy, będą oznaczane jako konta o potencjalnych znamionach przestępczych. Następnie informacje o nich oraz o innych podejrzanych transakcjach z bieżącego monitoringu bankowego będą w odpowiednich terminach raportowane do szefa KAS).
Rachunki osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, jakie mają podlegać możliwości zablokowania na polecenie szefa KAS, to:
rachunki płatnicze oszczędnościowo-rozliczeniowe,
rachunki lokat terminowych.
Podatnikom pozostaje poczekać i obserwować, tak naprawdę bowiem czas pokaże, w jakim stopniu i w jakim zakresie będą wykorzystywane przez fiskusa nowe narzędzia do kontroli transakcji płatniczych odbywające się na kontach bankowych osób fizycznych nieprowadzących żadnej działalności gospodarczej.
Pozostaje mieć nadzieję, że urzędnicy korzystający z ww. narzędzi będą również podlegali stałej kontroli w taki sposób, aby ograniczyć liczbę możliwych nadużyć w administracji skarbowej, a omawiane narzędzia będą służyć tylko do blokady transakcji o przestępczym charakterze.
Szybkie odblokowanie środków
Ministerstwo Finansów przewiduje, podobnie jak przy funkcjonowaniu systemu STIR wobec firmowych rachunków bankowych, możliwość szybkiego odblokowania zajętego przez szefa KAS konta bankowego.
Osoba z zablokowanym kontem bankowym będzie mogła złożyć wniosek o odblokowanie danego konta, a więc realizować przelewy bankowe, ale tylko gdy przedłoży do urzędu skarbowego kwotę zabezpieczenia opiewającą na ustaloną przez fiskusa sumę uszczuplenia podatkowego.
Konta zagraniczne a blokada kont prywatnych przez szefa KAS
Wiele osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą i nieprowadzących jej lokuje zaoszczędzone środki na zagranicznych lokatach oszczędnościowych. Jeszcze kilka lat temu można było mówić o atrakcyjnej możliwości ulokowania środków za granicą (w krajach UE) oraz panującej tam strefy bezpieczeństwa danych klienta banku. Także polski fiskus nie mógł w żaden sposób zlokalizować, a następnie zablokować lub ściągnąć środków znajdujących się na zagranicznym koncie bankowym lub lokacie oszczędnościowej.
Jednak w ostatnim czasie coraz więcej krajów UE decyduje się na udostępnienie danych właścicieli kont niebędących ich obywatelami przy zapytaniu dokonanym przez organ administracji skarbowej obcego państwa UE. Oczywiście z różnych względów nie w każdym przypadku polski organ administracji skarbowej uzyska stosowne dane.
Wciąż jednym z niezależnych obszarów zapewniających wysoki poziom poufności i bezpieczeństwa konta bankowych oraz lokat strzeżonych w najwyższej mierze przez banki i sądy są państwa nienależące do UE, jak np. Szwajcaria.