Obowiązek odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne pracownika dotyczy każdego pracodawcy. Czasami zdarza się jednak, że takie świadczenia nie są w ogóle odprowadzane lub robi się to w zaniżonych wartościach. W takiej sytuacji pracownik może żądać uregulowania powstałych zaległości, ale czy możemy je uznać za przychód osoby zatrudnionej?
Obowiązkowe składki ubezpieczeniowe
Każda osoba, która zostaje zatrudniona na podstawie umowy o pracę, otrzymuje wynagrodzenie pomniejszone o wysokość odprowadzanych za nią składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, a także zaliczkę na podatek dochodowy. Obowiązek opłacania tych elementów spoczywa każdorazowo na zatrudniającym. Do składek na ubezpieczenia społeczne zaliczamy składkę emerytalną, rentową, chorobową oraz wypadkową.
Pracodawcy powinni opłacać należności publicznoprawne za swojego pracownika zgodnie z odgórnie ustalonymi terminami:
- do 5. dnia następnego miesiąca – jednostki budżetowe i samorządowe zakłady budżetowe;
- do 10. dnia następnego miesiąca – osoby fizyczne opłacające składkę wyłącznie za siebie;
- do 15. dnia następnego miesiąca – pozostali płatnicy.
Jeśli pracodawca nie będzie odprowadzał składek w terminie lub należytej wysokości, pracownik może zgłosić ten fakt bezpośrednio do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, który po przeprowadzeniu odpowiedniego postępowania nakaże zatrudniającemu uregulowanie zaległości (najczęściej wraz z odsetkami i karą za opóźnienie). Kwota odsetek za zwłokę na określony dzień jest obliczana przez przemnożenie kwoty zaległej składki za dany miesiąc przez liczbę dni zwłoki w jej opłaceniu i przez obowiązującą roczną stawkę procentową odsetek za zwłokę oraz podzielenie otrzymanego iloczynu przez 365 × 100. Wyliczona kwota odsetek podlega zaokrągleniu do pełnych złotych (wg zasady matematycznej). Odsetek za zwłokę nie nalicza się, jeśli ich wysokość nie przekracza 1% kwoty minimalnego wynagrodzenia (w roku 2021 kwota ta wynosi 28 zł).
Zaległe składki pracownika
Pracownik, za którego nie odprowadzono składek do ZUS-u w prawidłowej wysokości, na szczęście nie odpowiada za taki stan rzeczy. Płatnikiem jest bowiem podmiot, który go zatrudnia, stąd to on ponosi pełną odpowiedzialność za swoje zaniedbania (bez względu na to, czy były one celowe, czy nie).
Zapłata zaległych składek ubezpieczeniowych powoduje, że saldo ubezpieczonego pracownika ulega wyrównaniu, stąd nie musi on obawiać się, że jego przyszła emerytura lub inne świadczenie z ZUS-u będą w jakikolwiek sposób zagrożone lub że zakład odmówi ich wypłaty. Pojawia się jednak pytanie – czy zaległe składki pracownika zapłacone przez firmę są przychodem pracownika?
Okazuje się, że zaległe składki ubezpieczeniowe, które zostały zapłacone przez firmę, nie stanowią przychodu danego pracownika. Jeśli uznalibyśmy inaczej, to zatrudnieni zostaliby obciążeni podwójnym podatkiem dochodowym, co byłoby sprzeczne z obowiązującymi przepisami. Urzędy skarbowe w dużej mierze twierdziły inaczej, żądając od pracowników zapłaty dodatkowego podatku dochodowego (PIT). Część spraw trafiła jednak do sądów, które orzekały na korzyść osób zatrudnionych, odrzucając twierdzenia urzędów skarbowych. Opóźnienia w płatności składek nie są winą pracowników, lecz pracodawców, którzy powinni pamiętać o terminowym wykonywaniu swoich obowiązków. Nie można tym samym obciążać odpowiedzialnością zatrudnionych, którzy w żadnym stopniu nie są winni w takich sytuacjach. Stanowiłoby to bowiem rażące naruszenie prawa.
Opłacenie przez pracodawcę zaległych składek ZUS za pracownika lub zleceniobiorcę w części, która zgodnie z przepisami powinna być pokryta z wynagrodzenia zatrudnionego od lat budzi wiele wątpliwości. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie w niedawnym wyroku.
Wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z 21 października 2020 roku (sygn. akt I SA/Go 308/20)
Sąd stwierdza, że Wnioskodawca uiszczając w ramach swoich publicznoprawnych obowiązków, jako płatnik, zaległe składki na ubezpieczenie społeczne w części finansowanej przez pracowników (lekarzy) nie dokonuje żadnego przysporzenia majątkowego zwiększającego majątek pracownika (lekarza). Nie można więc przyjąć za organem podatkowym, że wystąpiło źródło przychodu, o jakim mowa w art. 10 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (nieodpłatne świadczenie). W konsekwencji Wnioskodawca nie ma również obowiązku sporządzenia informacji o dochodach na druku PIT -11.
Co robić, gdy urząd skarbowy domaga się zapłaty podatku od zaległych składek?
Od dłuższego czasu większość sądów stoi po stronie pracowników, którzy zostają niesłusznie wzywani przez urzędy skarbowe do zapłaty ponadprogramowego podatku dochodowego od uiszczonych przez pracodawcę zaległych składek ubezpieczeniowych. Na gruncie obowiązujących przepisów takie działanie jest bezprawne i zatrudniony nie powinien płacić z tego tytułu żadnych pieniędzy. Pracodawca również nie jest zobowiązany do opłacania podatku dochodowego za swojego podwładnego.
Obowiązujące przepisy nie przewidują możliwości przeniesienia odpowiedzialność płatnika na osobę ubezpieczoną. Błędy płatnika nie mogą zatem powodować po stronie ubezpieczonego „przysporzenia majątkowego”, gdyż ci nie są zobowiązania do zapłaty zaległej składki na ubezpieczenie społeczne. Co więcej, zgodnie z treścią art. 11 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych przychodami są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartości otrzymanych świadczeń w naturze innych nieodpłatnych świadczeń.
Na temat skutków podatkowych opłaconych przez płatnika zaległych składek na ubezpieczenie społeczne wypowiadał się już Naczelny Sąd Administracyjny m.in. w wyrokach z: 19 marca 2019 roku (II FSK 864/17), 27 października 2015 roku (II FSK 1891/13), 21 marca 2019 roku (II FSK 972/17), 5 kwietnia 2019 roku (II FSK 1311/17), 6 sierpnia 2019 roku (II FSK 2971/17), jak również Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w wyroku z 12 lutego 2020 roku (I SA/Gl 1222/19).
Jeśli urząd skarbowy wbrew prawu będzie wzywał do zapłaty dodatkowego podatku dochodowego, to jednoznacznie należy określić, że pracownik ani pracodawca nie ma takiego obowiązku. Można przy tym powołać się na wspomniane wcześniej wyroki sądowe oraz na treść art. 11 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Jeśli w dalszym ciągu stanowisko skarbówki będzie takie samo, sprawa najpewniej znajdzie swój finał we właściwym wojewódzkim sądzie administracyjnym – pracownik, który będzie przymuszany do zapłaty podatku, w pierwszej kolejności będzie musiał odwołać się od ewentualnej decyzji administracyjnej urzędu skarbowego nakładającej obowiązek zapłaty podatku, a następnie po uzyskaniu odmowy będzie musiał skierować sprawę do WSA poprzez odpowiednią skargę. W swoim stanowisku warto, aby skorzystał z ugruntowanego już orzecznictwa oraz powołał się na tzw. zakaz podwójnego opodatkowania – konsekwencją niepobrania przez płatnika we właściwym czasie składek na ubezpieczenie społeczne z wypłacanych świadczeń jest wypłacenie tych świadczeń w wyższej wysokości i pobranie zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych od całości wypłaconych dochodów, czyli zaliczki w wyższej wysokości niż należna, gdyby płatnik wcześniej prawidłowo uwzględnił składki. Drugi podatek dochodowy jest więc nienależny.
Postępowania tego rodzaju nie są zbyt szybkie, na szczęście jednak w zdecydowanej większości przypadków odbywają się wyłącznie na dokumentach i nie podlegają dodatkowym opłatom. Ze względu na fakt, iż sądu bronią praw pracowników w tym zakresie można z dużą pewnością możemy mówić o wygranej już w I instancji.
Podsumowanie
Obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne pracowników zawsze spoczywa na zatrudniającym, który występuje tutaj w roli płatnika. Dotyczy to także kwestii uregulowania wszelkich zaległości wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Urzędy Skarbowe nie mogą jednak z tego powodu obciążać pracowników koniecznością zapłaty dodatkowego podatku dochodowego (od zaległych składek, które zostały już uregulowane). Tego rodzaju świadczenia nie mogą być bowiem uznane za przychód pracownika, a więc nie powstaje dodatkowy obowiązek rozliczenia się w PIT. Jeśli urząd skarbowy wzywa do zapłaty nienależnego podatku, należy odwołać się od otrzymanej decyzji, a potem ewentualnie skierować sprawę do właściwego wojewódzkiego sądu administracyjnego.
