Osoby przygotowujące pracę doktorską mogą otrzymywać stypendia zgodnie z unormowaniami Ustawy z dnia 20 lipca 2018 roku – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. z 2021 r. poz. 478 ze zm.). Stypendia te często nie są jedynymi przychodami doktorantów, którzy korzystają m.in. z formy zatrudnienia w ramach umowy zlecenia. W takim przypadku dochodzi do zbiegu tytułów podlegania ubezpieczeniom społecznym w rozumieniu przepisów Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 423 ze zm.). Jak rozliczać zbieg tytułów ubezpieczeń?
Ubezpieczenia społeczne doktorantów
Doktoranci otrzymujący stypendium doktoranckie podlegają:
- obowiązkowo – ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu, w okresie otrzymywania stypendium doktoranckiego;
- dobrowolnie, na swój wniosek – ubezpieczeniu chorobowemu.
Stypendium doktoranckie
Doktorant (czyli osoba pisząca pracę doktorską) nieposiadający stopnia doktora z innej dyscypliny otrzymuje stypendium doktoranckie, z wyjątkiem doktoranta pobierającego wynagrodzenie w wysokości co najmniej 150% wysokości stypendium doktoranckiego z tytułu zatrudnienia w związku z realizacją:
- projektu badawczego, jako beneficjent przedsięwzięcia, programu lub konkursu ogłoszonego przez Narodową Agencję Wymiany Akademickiej, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, Narodowe Centrum Nauki lub międzynarodowego konkursu na realizację projektu badawczego;
- projektu badawczego lub dydaktycznego finansowanego ze środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej lub przez inny podmiot przyznający grant.
Łączny okres otrzymywania stypendium doktoranckiego w szkołach doktorskich nie może przekroczyć 4 lat.
Wysokość miesięcznego stypendium doktoranckiego wynosi co najmniej:
- 37% wynagrodzenia profesora – do miesiąca, w którym została przeprowadzona ocena śródokresowa realizacji indywidualnego planu badawczego doktoranta;
- 57% wynagrodzenia profesora – po miesiącu, w którym została przeprowadzona ocena śródokresowa.
Wysokość stypendium doktoranckiego może być uzależniona od osiągnięć doktoranta.
Doktorant posiadający orzeczenia o niepełnosprawności otrzymuje stypendium doktoranckie w wysokości zwiększonej o 30%. Stypendium doktoranckie wypłaca podmiot prowadzący szkołę doktorską, np. uczelnia.
Składki na ubezpieczenia społeczne
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne doktorantów stanowi kwota otrzymywanego stypendium doktoranckiego. Płatnikiem składek jest podmiot prowadzący szkołę doktorską.
Składki są współfinansowane przez doktoranta (ubezpieczonego) i podmiot prowadzący szkołę doktorską (płatnika) w następującym zakresie:
- składkę na ubezpieczenie emerytalne finansują z własnych środków, w równych częściach, ubezpieczony i płatnik;
- składkę na ubezpieczenia rentowe finansują z własnych środków, w wysokości 1,5% podstawy wymiaru – ubezpieczony i w wysokości 6,5% podstawy wymiaru – płatnik;
- składkę na ubezpieczenie chorobowe finansuje w całości, z własnych środków, sam ubezpieczony;
- składkę na ubezpieczenie wypadkowe finansuje w całości, z własnych środków, płatnik.
Ubezpieczenie zdrowotne
Doktoranci podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu na podstawie przepisów Ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 1285 ze zm.) – poza doktorantami, którzy mają inny tytuł do tego ubezpieczenia albo są zgłoszeni do ubezpieczenia zdrowotnego jako członkowie rodziny. Obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego powstaje z dniem złożenia oświadczenia o niepodleganiu obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego z innego tytułu, nie wcześniej jednak niż z dniem rozpoczęcia pierwszego semestru kształcenia, a wygasa z dniem ukończenia kształcenia w szkole doktorskiej albo skreślenia z listy doktorantów.
Składki na ubezpieczenie zdrowotne
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne doktorantów stanowi kwota odpowiadająca wysokości specjalnego zasiłku opiekuńczego przysługującego na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych. Składkę na to ubezpieczenie uiszcza płatnik, finansuje zaś budżet państwa.
Umowa zlecenie
W myśl przepisów Kodeksu cywilnego (art. 734–751) przez umowę zlecenie przyjmujący zlecenie (zleceniobiorca) zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie (zleceniodawcy). Zlecenie może być wykonywane odpłatnie albo nieodpłatnie. Jeżeli ani z umowy, ani z okoliczności nie wynika, że przyjmujący zlecenie zobowiązał się wykonać je bez wynagrodzenia, za zrealizowanie zlecenia należy się wynagrodzenie. Przepisy o zleceniu stosuje się odpowiednio do umów o świadczenie usług – jeżeli nie zostały one uregulowane innymi przepisami.
Doktorant będący zleceniobiorcą – zbieg tytułów ubezpieczeń
Zbieg tytułów ubezpieczeń występuje wówczas, gdy jedna osoba wykonuje kilka rodzajów działalności, z których każdy z osobna stanowi tytuł ubezpieczenia. W niektórych przypadkach, w razie wystąpienia zbiegu, przepisy wprowadzają obowiązek ubezpieczenia na podstawie wszystkich tytułów, w innych ograniczają go tylko do niektórych z nich.
Doktorant, który jest jednocześnie zleceniobiorcą:
- podlega obowiązkowi ubezpieczeń społecznych z tytułu bycia doktorantem;
- nie podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu bycia doktorantem;
- podlega dobrowolnie ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy zlecenia – jeżeli kwota stypendium doktoranckiego jest równa lub wyższa niż minimalne wynagrodzenie;
- podlega obowiązkowi ubezpieczeń społecznych z tytułu umowy zlecenia – jeżeli kwota stypendium doktoranckiego jest niższa niż minimalne wynagrodzenie;
- podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu umowy zlecenia (por. wyjaśnienia ZUS-u zawarte w poradniku Ubezpieczenia społeczne i zdrowotne doktorantów, www.zus.pl).
Przykład 1.
Doktorant, który wykonuje usługi w ramach zawartej umowy zlecenia, uzyskał wcześniej stopień doktora w innej dyscyplinie, w związku z czym nie otrzymuje stypendium doktoranckiego. Z tytułu bycia doktorantem nie podlega on więc ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Przykład 2.
Doktorant otrzymuje stypendium doktoranckie w kwocie wyższej niż wynagrodzenie minimalne. Jednocześnie wykonuje umowę zlecenie. Podlega zatem obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu bycia doktorantem, zaś z tytułu umowy zlecenia może być zgłoszony do ubezpieczeń społecznych tylko dobrowolnie. Ubezpieczeniu zdrowotnemu podlega jedynie z tytułu umowy zlecenia.
Przykład 3.
Doktorant, będący jednocześnie zleceniobiorcą, otrzymuje stypendium doktoranckie w kwocie niższej niż wynagrodzenie minimalne. W związku z tym podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu bycia doktorantem oraz z tytułu umowy zlecenia. Ubezpieczeniu zdrowotnemu podlega jedynie z tytułu umowy zlecenia.
Zbieg tytułów ubezpieczeń skutkuje koniecznością dokonania przez płatnika składek stosownej analizy w celu ustalenia, jak kształtują się w danym przypadku obowiązki w zakresie opłacania składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne, które mogą różnić się od obowiązków, gdy każdy z tych tytułów występuje z osobna.
