Od większości czynności prawnych w Polsce trzeba zapłacić podatek. Od zakupu auta, od darowizny, od spadku, od spółki, od pożyczki, od ustanowienia hipoteki, i można by tak wymieniać jeszcze długo. Przy wyliczaniu obciążenia prawo daje podatnikowi „swobodę”, gdyż to on ustala podstawę opodatkowania. Najczęściej jest to kwota wskazana w umowie. Często jednak strony umów nieco „modyfikują” cenę, aby podatek był jak najniższy. Wtedy może zgłosić się do podatnika urząd skarbowy z żądaniem wykazania, z czego dokładnie wynika właśnie taka wartość przedmiotu umowy. Jakie zatem dokumenty należy przedstawić na dowód ceny rynkowej, aby zadowolić fiskusa?
Jak rozumieć pojęcie „cena rynkowa”?
Cena rynkowa to wartość, jaką można uzyskać w obrocie między osobami niepowiązanymi (niebędącymi rodziną, przyjaciółmi itd.), uwzględniając stan i stopień zużycia rzeczy oraz czas i miejsce obrotu. Ujmując to prościej – cena rynkowa to odzwierciedlenie tego, ile kupujący jest w stanie zapłacić, a sprzedający zaakceptować w danym momencie na wolnym kapitalistycznym rynku.
Ustalenie faktycznej ceny rynkowej nie jest takie proste. Jest ona bowiem bardzo dynamiczna, może zmieniać się nawet kilka razy w ciągu dnia. Oczywiście są takie rzeczy, jak np. nieruchomości, których wartość jest bardziej stabilna. Nie zmienia to jednak faktu, że cena ustalona na konkretny dzień może być już nieaktualna w dniu następnym. Wynika to z tego, że cena rynkowa powstaje w wyniku zderzenia się sił popytu i podaży, a te są zależne od wielu czynników, również tych niespodziewanych (np. wybuch wojny, trzęsienie ziemi, susza, powódź itd.).
Jak ustala się wartość ceny rynkowej?
Trochę światła na omawianą sprawę rzuca ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych. W wielu przepisach posługuje się ona zwrotem ceny rynkowej. Zgodnie z nią jest to wartość pieniężna stosowana w obrocie rzeczami lub prawami tego samego rodzaju i gatunku. Określana przez podatnika cena powinna uwzględniać w szczególności:
- stan, w jakim znajduje się rzecz lub prawo;
- stopień zużycia;
- czas i miejsce uzyskania przez podatnika świadczenia.
Jak wskazuje się w piśmiennictwie, ustawa o PIT przy określaniu ceny rynkowej nakazuje uwzględniać czas i miejsce uzyskania przez podatnika przychodu, co w wymiarze praktycznym pozwala na określenie ceny rynkowej, także w sytuacji, gdy w dniu osiągnięcia przychodu przez podatnika i w miejscowości, w której miało to miejsce, nie było obrotu rzeczami lub prawami stanowiącymi przychód w naturze. Podatnik może więc przy określaniu ceny rynkowej posiłkować się cenami, które występowały w obrocie w innych miejscowościach i w innym czasie (por. Marciniuk 2017, wyd. 18/Janusz Marciniuk, art. 11 PDOFizU).
Kiedy konieczny może być dowód ceny rynkowej?
Ustalenie ceny rynkowej najczęściej jest konieczne w postępowaniach podatkowych. Organy skarbowe mają bowiem prawo weryfikować wartości, na podstawie których podatnik wyliczył daninę publiczną, jeśli uzna, że została przyjęta w sposób odbiegający od realiów rynkowych. W takiej sytuacji może wezwać podatnika, aby ten przedstawił dowód ceny rynkowej, a także powołać biegłego rzeczoznawcę, aby ten dokonał wyceny.
Kiedy zatem organ może wezwać podatnika? Cóż – w każdym przypadku, w którym uzna, że podatek został wyliczony na podstawie błędnie wycenionej wartości świadczenia. Takich spraw jest wiele, czy to sprzedaż, darowizna, spadek, czy też wniesienie prywatnego składnika majątku do działalności gospodarczej oraz jego późniejsze wycofanie. Wszystko to jest obciążone podatkiem, którego wysokość może zostać zanegowana przez urząd skarbowy. Dla podatnika oznacza to konieczność zgromadzenia odpowiedniego materiału dowodowego, który w razie kontroli pozwoli potwierdzić poprawność przyjętych kwot.
Najczęściej spotykane sytuacje, w których podatnik, w szczególności przedsiębiorca, powinien uzbroić się w dowody potwierdzające cenę rynkową, to:
- sprzedaż składnika majątku – np. maszyny czy środka trwałego;
- darowizna – od określonych kwot, w zależności od stopnia pokrewieństwa, należy zgłaszać darowizny do urzędu, a także opłacać podatek;
- wniesienie prywatnego majątku do działalności gospodarczej – np. samochodu osobowego, nieruchomości czy też sprzętu komputerowego;
- wycofanie składnika z działalności – działając w drugą stronę, czyli przy przekazaniu majątku firmy na cele prywatne przedsiębiorcy, fiskus również może mieć obiekcje;
- wniesienie aportu jako wkładu do spółki – jest to wkład niepieniężny o wartości majątkowej, który wspólnik wnosi do spółki w zamian za objęcie udziałów lub akcji; wniesienie aportu bezwzględnie wymaga jego wyceny.
W każdym z powyższych przypadków brak rzetelnego udokumentowania wartości rzeczy może skutkować zakwestionowaniem transakcji przez organ podatkowy. W takim wypadku może on wezwać podatnika do złożenia wyjaśnień, naliczyć odsetki, a także nałożyć na niego dodatkowe zobowiązanie podatkowe.
Dowód ceny rynkowej – co może go stanowić?
Podatnik samodzielnie ustala podstawę opodatkowania. Konieczność udowodnienia fiskusowi, że wyliczenia są poprawne, pojawia się dopiero w razie kontroli. Jeśli jednak już urząd skarbowy weźmie się za podatnika, zapewne pojawi się pytanie: jakie dokumenty na dowód ceny rynkowej będą wystarczające, aby obronić się przed zarzutem jej zaniżenia lub zawyżenia? W praktyce można wyróżnić kilka kategorii materiałów dowodowych, dzięki którym podatnik odbije argumenty organu.
Faktury i rachunki z obrotu rynkowego
Najbardziej oczywistym dowodem będą faktury dokumentujące zakup lub sprzedaż danej rzeczy lub podobnych towarów. Mogą one pochodzić zarówno z transakcji zawieranych przez samego podatnika, jak i przez inne podmioty. Ważne, aby dokumenty te spełniały wszystkie wymagania stawiane przez prawo podatkowe fakturom oraz innym rachunkom sprzedażowym.
Oferty sprzedaży i ogłoszenia
Aktualnie, w dobie powszechnej cyfryzacji, na istotności cały czas zyskują oferty sprzedaży zamieszczane w serwisach internetowych, takich jak portale ogłoszeniowe, aukcyjne, branżowe. Zestawienie kilku ofert dotyczących podobnego towaru lub usługi pozwala udowodnić, w jakich widełkach cenowych kształtuje się wartość danego składnika. Jeżeli nie odbiega drastycznie od wskazywanych wartości, można uznać, że cena jest rynkowa w określonym czasie i miejscu.
Umowy sprzedaży podobnych towarów lub usług
Nie tylko podobne oferty mogą stanowić punkt odniesienie przy ustalaniu wartości rynkowej, mogą to być również umowy sprzedaży podobnych towarów lub usług. Jeżeli w danym czasie zawarto na rynku transakcje porównywalne, dokumenty to potwierdzające mogą stanowić dowód ceny rynkowej. Może to być np. pisemna umowa sprzedaży samochodu czy akt notarialny sprzedaży nieruchomości.
Operaty szacunkowe rzeczoznawców
Zdaje się, że najbardziej wiarygodnym dowodem ceny rynkowej danej rzeczy, w szczególności nieruchomości, będzie operat szacunkowy. Wiąże się on jednak z koniecznością zapłacenia rzeczoznawcy majątkowemu za sporządzenie takiego dokumentu, dlatego też jest to dowód najdroższy w pozyskaniu. Mimo tego, że wiąże się z dodatkowymi kosztami, w razie sporu z organem podatkowym stanowi on dowód o wysokiej wartości procesowej.
Opinie ekspertów
Poza licencjonowanymi rzeczoznawcami majątkowymi można posłużyć się także opiniami ekspertów branżowych – np. przy wycenie maszyn specjalistycznych, dzieł sztuki czy pojazdów zabytkowych. Ich ekspertyzy nie będą miały takiej mocy dowodowej jak operaty szacunkowe, jednakże z całą pewnością w dalszym ciągu stanowią solidny dowód ceny rynkowej.
Cenniki producentów i dystrybutorów
Aktualne katalogi i cenniki mogą również stanowić wartościowe dowody. W przypadku sprzętu elektronicznego czy maszyn przemysłowych producenci i oficjalni dystrybutorzy publikują ceny katalogowe nowych rzeczy. Na ich podstawie, uwzględniając stopień zużycia, można oszacować wartość rynkową przedmiotu.
Raporty branżowe i analizy rynkowe
W przypadku niektórych towarów czy usług pomocne mogą się okazać raporty branżowe i analizy rynkowe. Firmy analityczne i stowarzyszenia branżowe publikują raporty na temat trendów cenowych. Dla organu podatkowego mogą one być dowodem na obiektywne ukształtowanie wartości rynkowej. Trzeba pamiętać, że w postępowaniu podatkowym dowodem jest wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy.
Jak dobrać dowód ceny rynkowej do danego składnika majątkowego?
W zależności od składnika majątku czy też prawa może być nam potrzebny inny dowód ceny rynkowej. Inaczej organ będzie patrzył na dokumentację potwierdzającą wartość nieruchomości niż na prawo autorskie czy usługę prac budowlanych. Sprawdźmy zatem, jak dostosować dowód ceny rynkowej do konkretnego towaru lub świadczenia.
Nieruchomości
W przypadku nieruchomości najistotniejszym dowodem, jaki możemy pozyskać, jest operat szacunkowy sporządzony przez rzeczoznawcę majątkowego. Uzupełniająco warto zgromadzić akty notarialne sprzedaży podobnych nieruchomości w okolicy oraz oferty sprzedaży dostępne na portalach internetowych.
Samochody i maszyny
W przypadku pojazdów i maszyn (np. budowlanych, rolniczych) dużą rolę odgrywają ogłoszenia internetowe. Jeżeli mowa jest o rzeczach nowych, wówczas pomocne będą także katalogi branżowe i cenniki producentów. Zastosowanie znajdą również raporty o średnich cenach publikowane przez firmy leasingowe oraz ubezpieczeniowe.
Sprzęt elektroniczny
W przypadku sprzętu elektronicznego jego wartość najlepiej odzwierciedlają aktualne cenniki producentów oraz oferty sprzedaży w sklepach internetowych. Jeśli towar jest już używany, można posiłkować się ogłoszeniami wystawionymi na portalach aukcyjnych.
Wartości niematerialne
Wycena know-how, patentów czy praw autorskich jest już bardziej skomplikowana. Ciężko bowiem znaleźć w internecie np. podobne umowy sprzedaży praw autorskich. W tego typu przypadkach najczęściej konieczna jest opinia specjalisty lub raport z firmy doradczej.
