Usługi świadczone przez prawników opodatkowane są 23% stawką podatku VAT. Często pojawiają się jednak wątpliwości, gdy od strony przegrywającej proces zostaną zasądzone koszty zastępstwa procesowego. Jak należy traktować takie koszty na gruncie ustawy o VAT?
Koszty zastępstwa procesowego
Koszty zastępstwa procesowego zostały określone w dwóch rozporządzeniach ministra sprawiedliwości:
-
rozporządzeniu w sprawie opłat za czynności adwokackie,
-
rozporządzeniu w sprawie opłat za czynności radców prawnych.
Oba rozporządzenia ustalają minimalne koszty zastępstwa procesowego, czyli minimalne stawki, jakie strona przegrywająca proces ma obowiązek zwrócić swojemu przeciwnikowi procesowemu. Stawki mogą zostać podniesione przez sąd, w przypadku gdy dana sprawa jest bardziej skomplikowana, jednak nie więcej niż do ich sześciokrotności.
Opodatkowanie kosztów zastępstwa procesowego z urzędu i z wyboru
Przy sprawach z urzędu sąd zasądza koszty zastępstwa procesowego opodatkowane VAT, a prawnik wystawia fakturę z tym podatkiem na zlecającego usługę – sąd.
Opodatkowanie kosztów zastępstwa procesowego podatkiem VAT w sprawach z wyboru jest bardziej skomplikowane i zależy m.in. od umowy zawartej z prawnikiem i tego, kto ostatecznie otrzyma zasądzoną kwotę.
Koszty zastępstwa procesowego w sprawach z wyboru - opodatkowanie w VAT
Informacje na temat opodatkowania kosztów zastępstwa procesowego w sprawach z wyboru znajdziemy w innych rozporządzeniach ministra sprawiedliwości, w których określone zostały opłaty za czynności radców prawnych, adwokatów oraz wynagrodzenie za czynności doradców podatkowych.
Jeżeli sąd zasądzi zwrot kosztów procesu od strony przegrywającej, a środki pieniężne zostaną przekazane na rachunek pełnomocnika procesowego, to – co do zasady – wskazana kwota podlega opodatkowaniu podatkiem VAT, ponieważ zasądzone koszty zastępstwa procesowego są usługą świadczoną na rzecz klienta – pełnomocnik wystawia wówczas na niego fakturę.
Koszty zastępstwa procesowego – kwota netto czy brutto?
Przyjęta praktyka wskazuje, że jeżeli w umowie nie zawarto odmiennych uregulowań odnoszących się bezpośrednio do wysokości wynagrodzenia z tytułu kosztów zastępstwa procesowego, wynagrodzenie z tego tytułu należy potraktować jako kwotę brutto, czyli zawierającą podatek VAT. Takie stanowisko potwierdzone zostało w interpretacji indywidualnej wydanej przez Dyrektora Izby Skarbowej w Łodzi z 10 marca 2016 roku, IPTPP1/4512-597/15-4/MW.
Przykład 1.
Pan Jan jest adwokatem, czynnym podatnikiem VAT. W umowie zawartej z klientem na świadczenie usług prawnych ustalone zostało wynagrodzenie ryczałtowe w stałej kwocie powiększone o VAT, nie ma natomiast odmiennych uregulowań odnoszących się bezpośrednio do wysokości wynagrodzenia z tytułu kosztów zastępstwa procesowego. Zwrot kosztów zastępstwa następuje po wystawieniu faktury na klienta. Adwokat, fakturując zwrot kosztów zastępstwa procesowego w kwocie zasądzonej przez sąd, traktuje zatem zasądzoną kwotę jako kwotę brutto.
Trzeba jednak mieć na uwadze, że potraktowanie kwoty kosztów zastępstwa procesowego jako kwoty brutto nie zostało wskazane w przepisach wprost, co sprawia, że organy podatkowe prezentują w tej kwestii różne stanowiska. Warto zatem rozważyć wystąpienie z wnioskiem o wydanie interpretacji indywidualnej, dzięki czemu zyskamy pewność, że w razie ewentualnej kontroli traktowanie zasądzonej kwoty kosztów zastępstwa procesowego jako kwoty brutto nie zostanie zakwestionowane przez urzędników.
Zasądzone przez sąd koszty zastępstwa procesowego a brak obowiązku naliczenia VAT
W przypadku gdy zwrot kosztów zastępstwa procesowego jest przekazywany bezpośrednio jednej ze stron, czynność taka nie podlega opodatkowaniu VAT. Wynika to z faktu, że strona otrzymująca środki pieniężne nie zawiera z drugą stroną żadnej odpłatnej umowy, a zatem nie dochodzi do zaistnienia stosunku prawnego określonego umową między stronami.
W indywidualnej interpretacji Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 22 maja 2018 roku, 0112-KDIL1-2.4012.174.2018.1.PG, dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie opodatkowania zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, spółka prowadząca działalność gospodarczą w zakresie windykacji należności nabywa od wierzycieli pierwotnych wierzytelności dłużników celem ich odzyskania. Zgodnie z zawieranymi z wierzycielami pierwotnymi umowami następuje przelew wierzytelności pieniężnych. W przypadku braku możliwości odzyskania nabytych wierzytelności na drodze polubownej, spółka wszczyna postępowania sądowe wobec dłużników i ponosi koszty zastępstwa procesowego w postaci wynagrodzenia reprezentującego go profesjonalnego pełnomocnika. Radca prawny reprezentuje spółkę w trakcie postępowania sądowego, za co pobiera stosowne wynagrodzenie, wystawiając fakturę VAT. W wydawanych na skutek wniesionych pozwów orzeczeniach sądy orzekają natomiast o zwrocie kosztów zastępstwa procesowego oraz o ich wysokości, obciążając nimi pozwanego, który przegrał sprawę. Wnioskodawca zadał pytanie, czy otrzymany przez spółkę od dłużnika, a zasądzony przez sąd zwrot kosztów zastępstwa procesowego podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.
Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej stwierdził, co następuje:
„[…] czynność podlega opodatkowaniu jedynie wówczas, gdy wykonywana jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta tej czynności. Przy czym związek pomiędzy otrzymywaną płatnością a świadczeniem na rzecz dokonującego płatności musi mieć charakter bezpośredni i na tyle wyraźny, aby można powiedzieć, że płatność następuje w zamian za to świadczenie”.
„[…] kwota zwrotu kosztów postępowania sądowego zasądzona wyrokiem sądu nie jest w żaden sposób związana z uzyskaniem świadczenia wzajemnego. Tym samym należy uznać, że w tym konkretnym przypadku Spółka, otrzymując od dłużnika kwotę zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, nie świadczy na rzecz dłużnika usług w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy, tak więc czynność ta nie podlega opodatkowaniu”.
Podsumowując, możemy stwierdzić, że o ewentualnym naliczeniu podatku od towarów i usług do kosztów zastępstwa procesowego decydują zapisy zawarte w umowie.
