Jednym z ważniejszych elementów transakcji pomiędzy podmiotami powiązanymi jest określenie metody kalkulacji ceny. Sama metoda kalkulacji ceny w transakcji z podmiotem powiązanym musi być czytelna dla kontrolującego i łatwa do zastosowania w praktyce.
Istotnym ograniczeniem swobody działania władz skarbowych jest brak możliwości swobodnego szacowania dochodów w przypadku ustalenia istnienia i wykorzystywania powiązań między podmiotami. Szacowanie może się odbywać z zastosowaniem następujących metod:
porównywalnej ceny niekontrolowanej,
ceny odsprzedaży,
rozsądnej marży („koszt plus”).
zysku transakcyjnego
W przypadku kontroli urzędnicy muszą kierować się regulacjami rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 10 września 2009 r. w sprawie sposobu i trybu określania dochodów osób prawnych w drodze oszacowania oraz sposobu i trybu eliminowania podwójnego opodatkowania osób prawnych w przypadku korekty zysków podmiotów powiązanych (Dz.U. nr 160, poz. 1268) 5, a w szczególności - metodami szacowania cen zdefiniowanymi w tym rozporządzeniu. Ponieważ wspomniany akt prawny skierowany jest do kontrolujących, warto, by i przyjęta metoda była im znana. Pomoże to uniknąć nieporozumień i ułatwi wzajemne zrozumienie między podatnikiem a władzami skarbowymi.
Jeżeli zastosowanie wymienionych metod nie jest możliwe, urząd skarbowy powinien zastosować metody zysku transakcyjnego.
Metoda porównywalnej ceny niekontrolowanej
Polega ona na porównaniu ceny ustalonej w transakcjach między podmiotami powiązanymi z ceną stosowaną w porównywalnych transakcjach przez podmioty niezależne i na tej podstawie określenie wartości rynkowej przedmiotu transakcji zawartej pomiędzy podmiotami powiązanymi.
Transakcje z podmiotami niepowiązanymi stanowiącymi podstawę do porównania powinny:
dotyczyć produktów, usług lub innych świadczeń tego samego rodzaju,
dotyczyć transakcji o porównywalnej wartości,
być zawierana na tym samym etapie łańcucha dystrybucji oraz
być zawierana na podobnych warunkach, jak wyceniane transakcje z podmiotami powiązanymi.
Metoda ta może przybrać formę:
wewnętrznego porównania cen – przyjmuje się, że przedsiębiorstwa powiązane dokonują sprzedaży tego samego towaru lub świadczą taką samą usługę w porównywalnych warunkach na rzecz podmiotu powiązanego i na rzecz podmiotu niezależnego albo też nabywa taki sam towar lub usługę od podmiotu powiązanego i niezależnego. W takim przypadku cena stosowana w obrotach z przedsiębiorstwami niezależnymi jest jednocześnie punktem odniesienia przy badaniu stosowanych wobec podmiotów powiązanych.
zewnętrznego porównania cen – polega na porównaniu ceny stosowanej z podmiotami powiązanymi z ceną uzgodnioną pomiędzy przedsiębiorstwami niepowiązanymi tej samej branży w obrotach tymi samymi towarami lub usługami.
W przypadkach, kiedy możliwe jest zastosowanie metody porównywalnej ceny niekontrolowanej, stosuje się ją w pierwszej kolejności, chyba że zastosowanie innej metody pozwoli ustalić ceny w transakcjach na poziomie bardziej zbliżonym do wartości rynkowej przedmiotu takiej transakcji i umożliwi dokładniejsze określenie dochodów podatnika.
Metoda kalkulacji ceny a metoda ceny odsprzedaży
Polega na obniżeniu ceny określonej w transakcji danego podmiotu z podmiotem niezależnym dotyczącej dóbr lub usług nabytych uprzednio przez dany podmiot od podmiotu z nim, powiązanego o marżę ceny odsprzedaży. Tak ustalona cena może być uważana za cenę rynkową w transakcjach danego podmiotu z podmiotem z nim powiązanym.
Marża odsprzedaży powinna pozwolić na pokrycie wydatków bezpośrednich i pośrednio związanych z transakcją, które poniósł podmiot. Marża powinna być obliczona w taki sposób, aby stanowiła odpowiednie wynagrodzenie za ryzyko, pełnione funkcje i zaangażowane aktywa. Powinna zapewnić odpowiednią dla tego typu transakcji stopę zysku, ustaloną przy uwzględnieniu zakresu funkcji pełnionych przez poszczególne podmioty biorące udział w danej transakcji.
Marża ceny odsprzedaży nie obejmuje wydatków stanowiących równowartość ceny przedmiotu transakcji oraz kosztów ogólnych zarządu, to jest kosztów działania jednostki.
Jednocześnie marżę ceny odsprzedaży ustala się poprzez odniesienie do poziomu marży, jaką ten sam podmiot stosuje w porównywalnych transakcjach zawieranych z podmiotami niezależnymi lub marży w porównywalnych transakcjach przez podmioty powiązane.
Przy określaniu wysokości marży ceny odprzedaży uwzględnia się w szczególności:
czynniki związane z upływem czasu pomiędzy pierwotnym zakupem a odprzedażą, w tym dotyczące zmian na rynku w zakresie kosztów, kursów walut, inflacji,
zmiany stanu i stopnia zużycia rzeczy lub praw będących przedmiotem transakcji, w tym będące wynikiem postępu technicznego w danej dziedzinie,
wyłączne prawo odsprzedawcy do sprzedaży określonych rzeczy lub praw, mogące wpływać na decyzję o zmianie marży.
Metoda rozsądnej marży („koszt plus”)
Metoda ta polega na ustaleniu ceny sprzedaży na poziomie odpowiadającym sumie kosztów bezpośrednio związanych z nabyciem od podmiotu niezależnego lub z wytworzeniem we własnym zakresie przedmiotów transakcji i odpowiedniego zysku wynikającego z warunków rynkowych i funkcji wykonywanych przez strony transakcji oraz kosztów pośrednich, z wyłączeniem kosztu ogólnego zarządu to jest kosztów działania jednostki jako całości oraz kosztów zarządzania tą jednostką.
Marżę ustala się poprzez odniesienie do poziomu marży, jaka jest stosowana przez podmiot transakcjach porównywalnych z podmiotami niezależnymi, lub przez porównanie marży, jaka jest stosowana w porównywalnych transakcjach przez podmioty niezależne.
Metoda kalkulacji ceny a metoda zysku transakcyjnego
W przypadku, gdy nie można określić dochodów za pomocą metod określonych powyżej, stosuje się metody zysku transakcyjnego, polegające na określeniu dochodów na podstawie zysku, jakiego racjonalnie mógłby oczekiwać dany podmiot uczestniczący w transakcji.
Przepisy dopuszczają możliwość zastosowania dwóch następujących metod zysku transakcyjnego:
a. metoda podziału zysków
Polega na określeniu właściwego podziału zysku między podmiotami powiązanymi uzyskanego ze sprzedaży towarów lub usług podmiotom zależnym i wytworzonych uprzednio wspólnie przez przedsiębiorstwa powiązane zgodnego z zasadami podziału zysku, jaki ustaliłyby we wzajemnych stosunkach podmioty niezależne. Innymi słowa polega ona określeniu łącznych zysków, jakie w związku z daną transakcją osiągnęły podmioty niezależne.
Określenie podziału zysków, jakich spodziewałyby się niezależne podmioty z tytułu uczestnictwa w transakcji, dokonuje się za pomocą jednej z dwóch metod:
analizy rezydualnej, która dzieli sumę zysków uzyskanych w związku z daną transakcją (transakcjami) przez podmioty powiązane uczestniczące w tej transakcji (transakcjach) w dwóch etapach; w pierwszym etapie każdemu uczestnikowi transakcji przypisuje się minimalny zysk, jaki osiągają podmioty niezależne w tego rodzaju transakcjach; w drugim etapie wszelkie pozostałe po podziale w pierwszym etapie zyski dzielone są pomiędzy podmioty powiązane uczestniczące w danej transakcji zgodnie z zasadami, jakie ustaliłyby podmioty niezależne uczestniczące w takiej transakcji; jeżeli suma osiągniętych przez podmioty powiązane zysków jest niższa niż suma zysków przypisanych w pierwszym etapie, to zyski przypisane podlegają zmniejszeniu; korekta dokonywana w etapie drugim uwzględnia pełnione przez strony funkcje ekonomiczne
analizy udziału, która dzieli między podmiotami powiązanymi połączony zysk z transakcji, której przedmiotem są dobra wytworzone lub ulepszone przez te podmioty, w oparciu o względną wartość działań podjętych przez każdy z powiązanych podmiotów, uwzględniając pełnione przez strony funkcje ekonomiczne.
b. metoda marży transakcyjnej netto
Metoda marży transakcyjnej netto polega na badaniu marży zysku netto, jaką uzyskuje podmiot transakcjach transakcji lub transakcjach z innym podmiotem powiązanym, i określeniu jej na poziomie marży, jaką uzyskuje ten sam podmiot w transakcjach z podmiotami niezależnymi, lub do marży uzyskiwanej w porównywalnych transakcjach przez podmioty niezależne.
Marżę tę liczy się poprzez odliczenie od przychodu kosztów poniesionych dla osiągnięcia przychodów, w tym także kosztów ogólnych zarządu.
Opisane powyżej metody są bezwzględnie obowiązujące dla organów podatkowych. Przepisy ustawy o CIT preferują metody tradycyjne przed metodami zysku transakcyjnego. Dlatego, dobierając metodę dla wyceny transakcji, organy podatkowe powinny kolejno analizować następujące metody i przechodzić do następnej wyłącznie w sytuacji, gdy nie ma możliwości zastosowania poprzedniej.
