Każda osoba zatrudniona w ramach umowy o pracę lub umowy zlecenie oraz osoba prowadząca działalność gospodarczą podlega obowiązkowym ubezpieczeniom w ZUS. Jednak zdarza się, że ZUS przy okazji kontroli podważa obowiązek ubezpieczeniowy danej osoby lub też ustala go. Podważenie podlegania ubezpieczeniom następuje np. kiedy tuż po rozpoczęciu stosunku pracy nowy pracownik udaje się na długie zwolnienie lekarskie. Więcej przykładów znajdziesz w artykule.
Podważenie podlegania ubezpieczeniom w przypadku osób zatrudnionych w ramach umowy o pracę
Pracownik zatrudniony w ramach umowy o pracę podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu, wypadkowemu i zdrowotnemu od dnia rozpoczęcia pracy do dnia ustania stosunku pracy. W ramach zatrudnienia, oprócz spełnienia formalnych warunków, m.in. podpisania umowy, zgłoszenia do ubezpieczeń w ZUS-ie czy wypłaty wynagrodzenia, konieczne jest wykonywanie obowiązków w ramach tego zatrudnienia na rzecz pracodawcy. Czynności wykonywane w ramach umowy o pracę muszą być wykonywane pod kierownictwem pracodawcy i za wynagrodzeniem. Niespełnienie obu tych warunków może skutkować zakwestionowaniem podlegania ubezpieczeniom, ponieważ ZUS może uznać, że umowa została zawarta dla pozoru (art. 83 § 1 Kodeksu cywilnego) lub w celu obejścia prawa (art. 58 § 1 Kodeksu cywilnego).
Podważenie podlegania ubezpieczeniom - najczęstsze przypadki:
-
zawarcie umowy o pracę z kobietą w ciąży w okresie bezpośrednio poprzedzającym termin porodu lub w okresie poprzedzającym stwierdzenie niezdolności do pracy z powodu dolegliwości ciążowych - ZUS może stwierdzić, że umowa została zawarta w celu nabycia prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych;
Przykład 1.
Firma X 1.06.2017 r. zatrudniła pracownicę w ramach umowy o pracę. Pracownica ta 3.07.2017 r. dostarczyła pracodawcy zwolnienie lekarskie z powodu dolegliwości w ciąży. W takiej sytuacji ZUS może uznać zawarcie tej umowy za pozorne i pozbawić pracownicę prawa do świadczeń z tytułu ubezpieczeń społecznych.
-
zawarcie umowy z pracownikiem, który po zawarciu umowy udał się na urlop wychowawczy;
Przykład 2.
Pan Jan w ramach prowadzonej działalności gospodarczej zatrudnił swoją synową w ramach umowy o pracę od 1.03.2017 r. 10.04.2017 r. synowa dostarczyła wniosek o urlop wychowawczy, który został zaakceptowany. W przypadku kontroli z ZUS-u może nastąpić podważenie podlegania ubezpieczeniom.
| Uwaga! ZUS szczególnie często kontroluje umowy osób zatrudnionych u członków swojej rodziny. |
-
zawarcie umowy o pracę z pracownikiem, który w najbliższym czasie po zawarciu umowy udał się na długie zwolnienie lekarskie;
Przykład 3.
Pani Alicja 1.02.2017 r. podjęła zatrudnienie w ramach umowy o pracę w firmie Y. Po upłynięciu 30 dni pani Alicja dostarczyła pracodawcy zwolnienie lekarskie na 4 tygodnie. Kontrola z ZUS-u może w takim przypadku zakwestionować zawarcie umowy o pracę i pozbawić panią Alicję zasiłku chorobowego (w razie przedłużenia zwolnienia lekarskiego).
-
zawarcie umowy o pracę z pracownikiem, który tuż po jej zawarciu zgłosił wypadek w pracy - rodzi to podejrzenie, że zawarcie umowy nastąpiło po wystąpieniu wypadku;
Przykład 4.
W firmie Z doszło do wypadku 12.06.2017 r. Pracownik, który uległ wypadkowi, nie miał podpisanej umowy o pracę, w związku z czym pracodawca następnego dnia podpisał z pracownikiem umowę o pracę i dzień później zgłosił wypadek przy pracy. Pracownicy ZUS-u mogą zarzucić pracodawcy, że umowa została zawarta w celu wyłudzenia odszkodowania i zasiłku z ubezpieczenia wypadkowego.
-
zawarcie umowy z pracownikiem, któremu brakuje zatrudnienia do uzyskania świadczeń emerytalno-rentowych.
W każdym z tych przypadków ZUS może stwierdzić, że umowa została zawarta w celu nabycia prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych, jeśli uzna, że mimo spełnienia formalnych warunków, praca nie była świadczona.
Konsekwencją uznania przez ZUS, że umowa o pracę została zawarta dla pozorów, jest wyłączenie zatrudnionej osoby z ubezpieczeń społecznych, a nawet zwrot wypłaconych zasiłków wraz z odsetkami.
| Uwaga! ZUS może również podważyć wysokość wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. |
W przypadku uznania przez ZUS, że wynagrodzenie jest zbyt wygórowane, wydawana jest decyzja z określeniem niższej kwoty będącej podstawą wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Kwota ta najczęściej jest adekwatna do wysokości wynagrodzenia pozostałych pracowników zatrudnionych na podobnych stanowiskach.
Przykład 5.
Pani Anna jest zatrudniona w firmie A od 4.01.2017 r. 1.06.2018 r. przedstawiła pracodawcy zaświadczenie potwierdzające ciążę. Pracodawca, chcą pójść jej na rękę, podwyższył jej wynagrodzenie o 2000 zł brutto. ZUS może podważyć podwyższenie wynagrodzenia jako wyłudzenie w przyszłości wyższego zasiłku chorobowego i zasiłku macierzyńskiego.
Jak obronić się przed ZUS-em?
Podważenie podlegania ubezpieczeniom nie musi skutkować zakwestionowaniem podlegania ubezpieczeniom. Aby tego uniknąć, pracownikom ZUS-u trzeba udowodnić, że pracownik, zawierając umowę o pracę, miał wolę świadczenia pracy, natomiast pracodawca chciał tę pracę przyjmować oraz że ta praca faktycznie była wykonywana. Dla potwierdzenia należy przedstawić dowody, którymi mogą być:
-
zeznania świadków,
-
monitoring,
-
dokumenty potwierdzające wykonywanie pracy, np. wystawione faktury,
-
listy obecności.
| Uwaga! Pozorność umowy o pracę występuje również w sytuacji, gdy praca faktycznie jest świadczona, ale na innej podstawie niż umowa o pracę. |
W ciągu miesiąca od wydania przez ZUS decyzji, pracodawca i pracownik muszą złożyć odwołanie do sądu okręgowego za pośrednictwem ZUS-u.
Jeśli podważenie podlegania ubezpieczeniom zostanie ustanowione również przez sąd, konieczne będzie wyrejestrowanie z ubezpieczeń danej osoby z dniem dokonanego wcześniej zgłoszenia oraz zwrócenie wypłaconych świadczeń wraz z odsetkami. Konieczne będzie również dokonanie korekt deklaracji rozliczeniowych DRA.
Umowa o dzieło a podleganie ubezpieczeniom społecznym
Co do zasady wykonawca dzieła nie podlega ubezpieczeniom społecznym, chyba że dzieło wykonywane jest na rzecz firmy, z którą wykonawca ma podpisaną umowę o pracę. W związku z tym, że z reguły za wykonawcę nie trzeba płacić składek, jest to korzystniejsza finansowo umowa niż umowa zlecenie. Z tytułu umowy zlecenie opłacana jest zawsze składka na ubezpieczenie zdrowotne, a do tego zazwyczaj obowiązkiem jest opłacanie również składek na ubezpieczenie społeczne.
Wiele firm wybiera korzystniejszą dla siebie formę i zamiast umowy zlecenie wybiera umowę o dzieło. Na podstawie np. przedmiotu umowy, pracownicy ZUS mogą uznać, że umowa o dzieło została zawarta dla pozoru lub w celu obejścia prawa. Wówczas zawarta umowa jest nieważna i zostaje przekształcona w umowę zlecenie. Konsekwencją jest objęcie zleceniobiorcy obowiązkiem ubezpieczeń, a więc konieczne będzie zgłoszenie takiej osoby do ZUS-u oraz opłacenie za nią składek wraz z odsetkami.
Prowadzenie działalności gospodarczej a podleganie ubezpieczeniom społecznym
Osoba prowadząca działalność gospodarczą od dnia rozpoczęcia działalności podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu i zdrowotnemu. Składka chorobowa jest dobrowolna.
W celu uniknięcia obowiązku opłacania składek z działalności, osoby prowadzące działalność gospodarczą często podejmują fikcyjne zatrudnienie w ramach umowy o pracę wykonywanej na terenie innego kraju należącego do Unii Europejskiej. W razie kontroli, jeśli ZUS uzna, że zatrudnienie w ramach umowy o pracę jest fikcyjne, narzuci przedsiębiorcy obowiązek ubezpieczeń z tytułu prowadzonej działalności oraz zapłaty zaległych składek ZUS.
Zatrudniając pracownika, czy to na umowę o pracę, czy też umowę o dzieło, aby uniknąć nieprzyjemnych i niekiedy bardzo kosztownych konsekwencji, należy przemyśleć, czy to zatrudnienie nie wzbudzi podejrzeń Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Zasada ta dotyczy również osób podejmujących działalność gospodarczą.
