Staż pracy - czym jest i co się do niego wlicza?

Pracownikowi, który świadczy pracę na rzecz pracodawcy oprócz wynagrodzenia, przysługują uprawnienia pracownicze zależne między innymi od stażu pracy. Skoro staż pracy ma tak istotne znaczenie, wiele pytań, zarówno pracodawców, jak i pracowników dotyczy tego, co wlicza się do stażu pracy. Czy jest to tylko praca świadczona na podstawie umowy o pracę czy również działalność rolnicza?  A co z działalnością gospodarczą? Niniejszy artykuł postara się odpowiedzieć na te pytania.

Co to jest staż pracy?

Staż pracy jest to łączny okres zatrudnienia, do którego wlicza się wszystkie okresy świadczenia pracy, bez względu na przerwy w zatrudnieniu udokumentowane świadectwami pracy. Jednak w sytuacji, gdy pracownik nie jest w stanie przedstawić świadectwa pracy, bo np. zakład pracy już nie istnieje dowodem, który pracodawca powinien uznać jako potwierdzenie stażu pracy, jest:

• zaświadczenie z ZUS, z którego wynika, że pracownik był zgłoszony do ubezpieczeń jako osoba wykonująca pracę i były za niego opłacane składki;

• prawomocny wyrok sądu nakazujący pracodawcy wydać świadectwo pracy, o ile ten tego nie zrobił, w którym sąd wskazuje, w jakim okresie pracownik był zatrudniony na podstawie umowy o pracę.

Są także sytuacje, gdy pracownik nie świadczył pracy, a jednak okres ten wlicza się do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Są to sytuacje, gdy:

• pracownik został przywrócony do pracy przez sąd i zostało mu przyznane wynagrodzenie za okres pozostawania bez pracy. Warunkiem jest tutaj zgłoszenie przez pracownika gotowości do podjęcia pracy w ciągu 7 dni od wyroku sądu. W takim przypadku cały okres od zwolnienia pracownika do momentu jego przywrócenia przez sąd wlicza się do stażu pracy;

• pracownikowi został skrócony okres wypowiedzenia np. z 3 miesięcy do jednego miesiąca i za ten okres wypłacono mu odszkodowanie. Wówczas do stażu pracy wlicza się 3 miesiące, a nie jeden miesiąc. W tej sytuacji wypowiedzenie umowy o pracę musi dotyczyć przyczyn leżących po stronie pracodawcy –  np. likwidacja stanowiska pracy z powodów ekonomicznych.

Staż pracy – jakie uprawnienia przysługują pracownikowi?

Uprawnienia pracownicze, które przysługują pracownikowi w zależności os stażu pracy to:

• prawo do urlopu wypoczynkowego,
• urlop wychowawczy,
• prawo do emerytury,
• prawo do odpowiedniej wysokości odprawy,
• odpowiednio długi okres wypowiedzenia umowy o pracę,
• dodatek stażowy czy nagroda jubileuszowa.

Staż pracy – czy wlicza się do niego działalność gospodarcza?

Niestety nie. Nadal nie zmieniono w tej kwestii przepisów i nadal nie ma podstawy prawnej, która pozwalałaby wliczyć okresy prowadzenia działalności gospodarczej do stażu pracy, od którego zależy np. prawo do urlopu wypoczynkowego. Oznacza to, że osoba, która nawet kilkadziesiąt lat prowadziła swoją firmę, gdy zdecyduje się na pracę na etacie, jest traktowana jako osoba podejmująca pracę po raz pierwszy i ma np. prawo do urlopu dopiero po przepracowaniu miesiąca, podczas gdy osoba, która przepracowała choćby tydzień na umowę o pracę, prawo do urlopu nabywa od pierwszego dnia swojego zatrudnienia. Na tę niesprawiedliwość wiele razy zwracano uwagę Ministerstwu Pracy, ale do tej pory nie uczyniono żadnych kroków, aby zmienić ten stan rzeczy.

W 2010 roku w odpowiedzi na interpelację posła w sprawie zaliczenia okresów prowadzenia działalności do stażu pracy ówczesna Minister Pracy i Polityki Socjalnej Pani Jolanta Fedak uzasadniała, że „pracownicy i osoby prowadzące działalność gospodarczą należą do różnych kategorii podmiotów i dozwolone jest, w świetle zasady równości, ich odmienne traktowanie przez prawo, co przejawia się m.in. uznaniem, że okres prowadzenia działalności gospodarczej nie jest okresem pracowniczego zatrudnienia, a także że okres zatrudnienia w ramach stosunku pracy nie jest okresem prowadzenia działalności gospodarczej” (odpowiedź na Interpelację nr 14081 do Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie zaliczania okresu prowadzenia działalności gospodarczej do stażu pracy i urlopu wypoczynkowego).

Tak więc okresy prowadzenia działalności gospodarczej, podobnie jak okresy świadczenia usług na podstawie umowy zlecenia czy umowy o dzieło, w obecnym stanie prawnym nie wpływają ani na wymiar urlopu wypoczynkowego, ani na prawo do dodatku stażowego czy nagrody jubileuszowej.

Jedynie przepisy Ustawy o pracownikach samorządowych wymieniają prowadzenie działalności gospodarczej jako okres wliczany do okresu wymaganego stażu, który należy posiadać, aby ubiegać się na dane stanowisko w samorządzie.

Staż pracy – czy praca w gospodarstwie rolnym jest do niego wliczana?

W przypadku osób prowadzących działalność rolniczą okres jej prowadzenia wlicza się do stażu pracy w zakresie, który reguluje art.1 ustawy  z dnia 20 lipca 1990 roku o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy. Z przepisu tego wynika, że jeżeli przepisy prawa, postanowienia układu zbiorowego albo regulamin wynagradzania obowiązujący w zakładzie pracy przewidują, że do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze, wlicza się staż pracy z innych zakładów pracy, wówczas do stażu pracy należy wliczyć:

• okresy prowadzenia indywidualnego gospodarstwa rolnego lub pracy w gospodarstwie prowadzonym przez współmałżonka,

• przypadające przed 1 stycznia 1983 roku okresy pracy po ukończeniu 16. roku życia w gospodarstwie rolnym prowadzonym przez rodziców lub teściów poprzedzające objęcie  tego gospodarstwa i prowadzenie go osobiście, lub wraz ze współmałżonkiem,

• przypadające po 31 grudnia 1982 roku okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika – od 1 stycznia 1991 roku pojęcie domownika definiuje ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników, która za domownika uważa osobę, która stale pracuje w gospodarstwie rolnym, ale praca ta nie musi stanowić głównego źródła jej utrzymania. Dlatego też przy ustalaniu, czy okres pracy danej osoby w charakterze domownika można zaliczyć do stażu pracy, należy zwrócić uwagę, jakiego okresu dotyczy ta praca i jaka obowiązywała wówczas definicja pojęcia domownika, bowiem przed 1 stycznia 1991 roku warunkiem uzyskania statusu domownika było, aby praca ta stanowiła główne źródło dochodów.

Aby udokumentować okres pracy w gospodarstwie rolnym, należy przedłożyć w zakładzie pracy odpowiednie zaświadczenie z urzędu gminy. Jeżeli ten organ nie dysponuje dokumentami pozwalającymi na wystawienie takiego zaświadczenia, okres pracy w gospodarstwie rolnym może być potwierdzony przez co najmniej dwóch świadków, którzy w tym okresie mieszkali na terenie, gdzie znajdowało się gospodarstwo rolne.

Oprócz okresów zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w gospodarstwie rolnym do stażu pracy mającego wpływ na uzyskanie prawa do nagrody jubileuszowej czy dodatku stażowego wlicza się:

• okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych, stypendium podczas stażu z PUP;

• czas służby wojskowej;

• okres studiów doktoranckich, jednak nie więcej niż 4 lata, pod warunkiem uzyskania stopnia naukowego doktora.