Ubezpieczenia społeczne obejmują ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe oraz wypadkowe. Pracownik podlega tym ubezpieczeniom od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku. Obowiązek płacenia składek na ubezpieczenia społeczne jest zależne od rodzaju zawartej umowy z pracownikiem. Istnieje możliwość zatrudnienia pracownika u kilku pracodawców jednocześnie lub podpisania z pracownikiem kilku różnych umów. Wtedy powstaje tzw. zbieg tytułów do ubezpieczenia.
Zawarcie umowy o pracę i umowy zlecenia z jednym pracodawcą
Pracodawca zatrudniający pracownika w oparciu o stosunek pracy, może dodatkowo podpisać z tym pracownikiem umowę zlecenie. W takim przypadku pracownik podlega ubezpieczeniom społecznym tylko na podstawie umowy o pracę. Pracownik zatrudniony na umowę zlecenie nie musi być zgłaszany do ZUS. Podstawę wymiaru składek stanowi przychód uzyskiwany łącznie z umowy o pracę i umowy zlecenia.
Inaczej jest, gdy pracownik ten dodatkowo prowadzi własną działalność gospodarczą. W tym przypadku pracownik podlega ubezpieczeniom z tytułu umowy o pracę oraz z tytułu umowy zlecenia. Obowiązek ubezpieczeń społecznych z działalności zależy wyłącznie od wysokości podstawy wymiaru składek w przeliczeniu na miesiąc. W przypadku, gdy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne ze stosunku pracy i umowy zlecenia, w przeliczeniu na okres miesiąca, jest niższa od minimalnego wynagrodzenia, z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej ubezpieczenia społeczne są obowiązkowe. Jeżeli podstawa ta jest równa minimalnemu wynagrodzeniu lub wyższa, z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej ubezpieczenia społeczne są dobrowolne.
Jeżeli umowa zlecenie jest zawarta z własnym pracodawcą przez osobę posiadającą prawo do emerytury lub renty, to jest traktowana jako umowa o pracę w zakresie ubezpieczeń społecznych. Oznacza to, że osoba, która ma ustalone prawo do emerytury, renty i wykonuje pracę na rzecz własnego pracodawcy w ramach umowy zlecenia, obowiązkowo podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu stosunku pracy i umowy zlecenia.
Zawarcie umowy o pracę i umowy o dzieło z jednym pracodawcą
Gdy pracownik zatrudniony na podstawie umowy o pracę, zawiera z pracodawcą umowę o dzieło, obowiązkowo podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy o pracę. Przychód uzyskany z umowy o dzieło jest traktowany tak samo, jak przychód uzyskany z umowy o pracę.
Gdy pracownik ten prowadzi również własną działalność gospodarczą, obowiązkowo podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy o pracę i umowy o dzieło. Obowiązek ubezpieczeń zależy od wysokości podstawy wymiaru składek za kres miesięczny. Gdy podstawa wymiaru składek z tytułu umowy o pracę i umowy o dzieło, w przeliczeniu na okres miesiąca, jest niższa od minimalnego wynagrodzenia, ubezpieczenia z tytułu prowadzonej działalności są obowiązkowe. Gdy podstawa ta jest równa minimalnemu wynagrodzeniu lub wyższa, z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej ubezpieczenie emerytalne i rentowe jest dobrowolne.
Umowa zlecenie i urlop macierzyński lub wychowawczy
Osoba, która wykonuje umowę zlecenia i pobiera jednocześnie zasiłek macierzyński, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania zasiłku. Z tytułu umowy zlecenia może przystąpić do ubezpieczeń emerytalnych i rentowych dobrowolnie.
Osoba przebywająca na urlopie wychowawczym i wykonująca jednocześnie umowę zlecenie, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy zlecenia. Osoba ta nie podlega ubezpieczeniom z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym. W tym przypadku nie ma znaczenia, czy umowa zlecenie została podpisana z własnym pracodawcą lub innym niż własny pracodawca.
Urlop bezpłatny a ubezpieczenia społeczne
Pracownik zatrudniony na podstawie umowy o pracę, który przebywa na urlopie bezpłatnym, w trakcie trwania urlopu bezpłatnego nie podlega ubezpieczeniom społecznym. Pracownik, który przebywa na urlopie bezpłatnym i jest zatrudniony na umowę zlecenie, podlega ubezpieczeniom społecznym jak zleceniobiorca. W tym przypadku niezależne jest, czy umowa zlecenie została zawarta z własnym pracodawcą, czy z innym podmiotem gospodarczym. Jeżeli pracownik jest zatrudniony przez własnego pracodawcę dodatkowo na umowę o dzieło i przebywa na urlopie bezpłatnym, nie podlega ubezpieczeniom społecznym. Umowa o dzieło w tym przypadku nie stanowi podstawy do ubezpieczeń.
