Zasiłek wyrównawczy to obok zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego jedno ze świadczeń przysługujących pracownikowi w razie pogorszenia się jego stanu zdrowia w wyniku wypadku przy pracy czy choroby. Istotą zasiłku wyrównawczego jest zachęcenie pracowników, którzy mają kłopoty ze zdrowiem do poddania się rehabilitacji zawodowej, która ma spowodować, że przystosują się do pracy na nowym stanowisku lub będą lepiej radzić sobie na dotychczas zajmowanym. Kiedy pracownik nabywa prawo do zasiłku wyrównawczego? Jakie warunki trzeba spełnić? Przeczytaj nasz artykuł i dowiedz się więcej!
Komu przysługuje zasiłek wyrównawczy?
Podstawą prawną przyznawania i wypłaty zasiłku wyrównawczego jest ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, która stanowi, że zasiłek wyrównawczy przysługuje:
-
pracownikowi ze zmniejszoną sprawnością do pracy, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu,
-
wynagrodzenie zmniejszyło się wskutek wypadku w pracy lub choroby, z których to przyczyn pracownik poddał się rehabilitacji zawodowej,
-
rehabilitacja ta ma prowadzić do adaptacji lub przyuczenia do wykonywania określonej pracy innej niż ta, która była dotąd wykonywana.
Natomiast ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa dodatkowo precyzuje, że zasiłek wyrównawczy należy się pracownikowi wykonującemu pracę:
-
w zakładowym lub międzyzakładowym ośrodku rehabilitacji zawodowej,
-
u pracodawcy na wyodrębnionym stanowisku pracy, dostosowanym do potrzeb adaptacji lub przyuczenia do wykonywania określonej pracy.
Czym jest zakładowy lub międzyzakładowy ośrodek rehabilitacji zawodowej?
Odpowiedź na to pytanie znajdziemy w § 5 rozporządzenia Rady Ministrów z 27 grudnia 1974 r. w sprawie warunków odbywania rehabilitacji zawodowej uprawniających do zasiłku wyrównawczego oraz szczegółowych zasad przyznawania tego zasiłku. Rozporządzenie stanowi, że:
-
zakładowe ośrodki rehabilitacji zawodowej organizowane są w zakładach pracy zatrudniających ponad 3000 pracowników,
-
międzyzakładowe ośrodki rehabilitacji zawodowej organizowane są przez zakłady pracy o zbliżonym charakterze produkcji.
Ile wynosi zasiłek wyrównawczy?
Pracownik może otrzymać zasiłek wyrównawczy, jeśli jego wynagrodzenie miesięczne osiągane podczas rehabilitacji jest niższe od jego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z ostatnich 12 miesięcy. Wynagrodzenie miesięczne liczone jest tak, jak do ustalenia podstawy zasiłku chorobowego.
Kto wypłaca zasiłek wyrównawczy?
Otrzymanie zasiłku wyrównawczego przez pracownika uzależnione jest od poddania się przez pracownika rehabilitacji zawodowej. Jeżeli rehabilitacja spowodowana została wypadkiem przy pracy, wówczas zasiłek wyrównawczy wypłaca się z ubezpieczenia wypadkowego, we wszystkich innych przypadkach z ubezpieczenia chorobowego.
Czym jest jest rehabilitacja zawodowa?
Warunkiem koniecznym do otrzymania zasiłku wyrównawczego jest poddanie się rehabilitacji zawodowej. Jak czytamy w wyroku Sądu Najwyższego z 18 lutego 2015 r., sygn. I UK 243/14:
„Przesłanką prawa do zasiłku wyrównawczego nie jest przecież samo w sobie obniżenie wynagrodzenia pracownika, ale obniżenie tego wynagrodzenia w związku z poddaniem się rehabilitacji zawodowej, której celem jest przystosowanie pracownika do sytuacji związanej z mniejszą sprawnością do wykonywania dotychczasowej pracy lub przesunięciem jej do innej pracy”.
Czym jest zatem rehabilitacja zawodowa? Szczegółowe wyjaśnienie tego zagadnienia znajdziemy w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej i zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Treść aktu wskazuje, że rehabilitacja zawodowa:
-
polega między innymi na ułatwieniu pracownikowi ze zmniejszoną sprawnością utrzymanie lub zdobycie odpowiedniego zatrudnienia poprzez poradnictwo zawodowe czy szkolenia,
-
musi być poprzedzona przeprowadzeniem odpowiednich badań lekarskich i psychologicznych mających na celu określenie sprawności fizycznej, psychicznej i umysłowej do wykonywania zawodu.
Kto decyduje o potrzebie rehabilitacji zawodowej?
O potrzebie przeprowadzenia rehabilitacji zawodowej decyduje wojewódzki ośrodek medycyny pracy lub lekarz orzecznik ZUS. Decyzja przez nich wydana musi być respektowana przez pracodawcę. Do rehabilitacji mają prawo pracownicy, którzy:
-
są zagrożeni chorobą zawodową i wymagają przekwalifikowania,
-
pracują w warunkach szkodliwych, a stan zdrowia wymaga zmiany pracy,
-
wskutek wypadku lub dłuższej choroby utracili czasowo zdolność do wykonywania pracy i wymagają adaptacji do pracy.
Wypłata zasiłku wyrównawczego – czym się charakteryzuje?
Po spełnieniu warunków niezbędnych do otrzymywania zasiłku, a więc rehabilitacji zawodowej i obniżenia wynagrodzenia wskutek zmniejszonej sprawności do pracy, ZUS lub uprawniony pracodawca wypłaca zasiłek, do którego pracownik ma prawo od pierwszego dnia podjętej rehabilitacji. Okres wypłacania kwoty wynosi maksymalnie dwa lata. Jak zauważył Sąd Najwyższy we wspomnianym wcześniej wyroku:
„[…] zasiłek wyrównawczy przysługuje maksymalnie przez okres 24 miesięcy od dnia podjęcia rehabilitacji zawodowej, a więc czas uznany przez ustawodawcę za wystarczający do przystosowania pracownika do nowej sytuacji związanej z ograniczeniami w wykonywaniu dotychczasowej pracy lub przyuczenia go do innej pracy”.
Nie jest zatem wypłacany przez cały okres, gdy pracownik otrzymuje mniejsze wynagrodzenie, lecz przez ściśle określony czas uczestniczenia w procesie rehabilitacji. Prawo do zasiłku wyrównawczego ustaje wcześniej, jeśli:
-
rehabilitacja zakończyła się wcześniej niż przed upływem dwóch lat,
-
niezdolność do pracy w okresie rehabilitacji zawodowej trwała nieprzerwanie jeden miesiąc,
-
rehabilitacja stała się niecelowa z uwagi na stan zdrowia,
-
pracownik swoim zachowaniem utrudnia lub uniemożliwia przeprowadzenie rehabilitacji.
Czy zasiłek wyrównawczy przysługuje tylko osobom zatrudnionym na umowę o pracę?
Obecnie zasiłek wyrównawczy przysługuje jedynie pracownikom zatrudnionym na umowę o pracę niezależnie od wymiaru etatu lub stażu pracy. Nie otrzymają go osoby zatrudnione na podstawie umowy zlecenia bądź wykonujące działalność gospodarczą. Zasiłek nie przysługuje także osobom, które mają prawo do renty lub emerytury bądź do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego. Należy pamiętać, że zasiłku nie otrzymują osoby, jeśli uległy wypadkowi w pracy, który:
-
powstał w wyniku naruszenia przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia,
-
był spowodowany umyślnie lub wskutek niedbalstwa,
-
był spowodowany w stanie nietrzeźwym lub pod wpływem innych substancji psychoaktywnych.
Jak otrzymać zasiłek wyrównawczy?
Do przyznania zasiłku wyrównawczego niezbędne będą:
-
orzeczenie lekarza orzecznika ZUS lub lekarza wojewódzkiego ośrodka medycyny pracy o potrzebie poddania się rehabilitacji zawodowej,
-
zaświadczenie pracodawcy albo zakładowego lub międzyzakładowego ośrodka rehabilitacji zawodowej o okresie rehabilitacji lub przyuczenia się do nowej pracy,
-
zaświadczenie płatnika składek Z-3,
-
zaświadczenie pracodawcy lub zakładowego bądź międzyzakładowego ośrodka rehabilitacji zawodowej o wysokości miesięcznego wynagrodzenia osiągniętego podczas rehabilitacji lub przyuczenia do nowej pracy.
W przypadku wypadku w pracy lub choroby zawodowej dodatkowo potrzebne będą jeszcze:
-
protokół wypadkowy,
-
decyzja o stwierdzeniu choroby zawodowej wydana przez inspektora sanitarnego.
