Wiele osób zastanawia się, jakie skutki w zakresie opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych wywoła odstąpienie od umowy. Pojawiają się wątpliwości, czy w takiej sytuacji możliwe jest odzyskanie zapłaconego wcześniej podatku PCC. Sprawdź czy możliwy jest zwrot PCC w razie odstąpienia od umowy.
Kiedy przysługuje zwrot podatku?
W przypadku zawarcia umów wymienionych w art. 1 ustawy PCC podatnik ma obowiązek w ciągu 14 dni uiścić podatek od czynności cywilnoprawnych. W przypadku umów zawieranych w formie aktu notarialnego podatek ten pobiera notariusz, który w tej sytuacji występuje w roli płatnika. Ustawodawca opracował również w art. 11 ww. ustawy katalog przypadków, których spełnienie powoduje zwrot wcześniej zapłaconego podatku. Zwrot PCC jest możliwy w przypadkach, gdy skutek zawartej umowy nie ziścił się z powodu późniejszych okoliczności. Wymienione w tym przepisie przypadki stanowią katalog zamknięty i nie jest możliwe dokonanie zwrotu z innego powodu niż opisanego w art. 11 ustawy PCC. W przepisie tym wyliczono następujące przypadki:
uchylone zostały skutki prawne oświadczenia woli (nieważność względna);
nie spełnił się warunek zawieszający, od którego uzależniono wykonanie czynności cywilnoprawnej;
spółka nie została zarejestrowana w rejestrze przedsiębiorców lub wysokość kapitału zakładowego spółki kapitałowej została zarejestrowana w kwocie niższej niż określała umowa spółki – w części stanowiącej różnicę między podatkiem zapłaconym i podatkiem należnym;
podwyższenie kapitału zakładowego spółki nie zostanie zarejestrowane lub zostanie zarejestrowane w wysokości niższej niż określona w uchwale – w części stanowiącej różnicę między podatkiem zapłaconym i podatkiem należnym od podwyższenia kapitału zakładowego ujawnionego w rejestrze przedsiębiorców;
nie dokonano wpisu hipoteki do księgi wieczystej.
Podatnicy najczęściej powołują się na uchylenie skutków prawnych oświadczenia woli (nieważność względna), uznając przy tym, że również odstąpienie od umowy stanowi przypadek takiego uchylenia. Należy wskazać, że z nieważnością względną mamy do czynienia, gdy oświadczenie woli zostało złożone pod wpływem błędu co do treści czynności prawnej, bezprawnej groźby lub podstępu. W takich przypadkach nieważność względna zawartych umów oznacza, że jest ona ważna od początku, jednak strona, która złożyła wadliwe oświadczenie woli, może się uchylić od jego skutków. W chwili pisemnego oświadczenia złożonego kontrahentowi umowa zostaje uznana za nieważną od samego początku. Dopiero po dokonanym uchyleniu skutków prawnych oświadczenia woli możliwe jest uzyskanie zwrotu podatku w trybie art. 11 ustawy PCC.
Przykład 1.
Pan Tomasz zawarł umowę kupna zabytkowego samochodu 8 listopada. Po trzech dniach zapłacił podatek od czynności cywilnoprawnych. 18 listopada okazało się, że samochód został zmontowany z nieoryginalnych części. Doszło zatem do zawarcia umowy pod wpływem błędu. 19 listopada pan Tomasz złożył nieuczciwemu kontrahentowi oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych. Dopiero po tym dniu pan Tomasz może domagać się zwrotu zapłaconego podatku PCC od urzędu skarbowego.
Zwrot PCC w razie odstąpienia od umowy
W myśl art. 395 Kodeksu cywilnego w umowie cywilnoprawnej można umieścić postanowienia pozwalające na odstąpienie od umowy; w przypadku skorzystania z tego prawa umowę uznaje się za niezawartą. Biorąc jednak powyższe rozważania pod uwagę, nie ulega wątpliwości, że w przypadku odstąpienia od umowy, czy to na mocy porozumienia stron, czy też na skutek skorzystania z prawa do odstąpienia od umowy, zwrot podatku nie przysługuje. Podobne stanowisko zajął WSA w wyroku z 1 czerwca 2009 r., sygn. akt III SA/Wa2887/08: Przepisem prawa podatkowego, który pozwala uwzględnić w opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych zdarzenia zaistniałe po zawarciu umowy (powstaniu obowiązku podatkowego) jest art. 11 u.p.c.c. Jak już wskazano w przepisie tym ustawodawca nakazuje zwrot podatku, który był należny w chwili jego uiszczenia, a taki właśnie był podatek uiszczony przez Skarżącą. Wśród enumeratywnie wymienionych tam zdarzeń skutkujących zwrotem podatku nie ma realizacji umownego prawa odstąpienia od umowy.
Zatem w opisanym przypadku nawet w momencie odstąpienia od umowy i nieosiągnięcia pierwotnego celu transakcji podatnik będzie musiał ponieść ekonomiczny ciężar podatku. Odstąpienie od umowy stanowi zgodne oświadczenie woli stron, a nie jednostronne uchylenie się od skutków prawnych na skutek błędu, groźby lub podstępu.
Tezę tę potwierdza także Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach w swojej interpretacji z 17 maja 2016 r., nr IBPB-2-1/4514-123/16/MZ: Zaznaczyć przy tym należy, iż rozwiązanie skutecznie zawartej umowy, na skutek zgodnego oświadczenia stron, nie wywołuje uprawnienia do żądania zwrotu poprawnie naliczonego i uiszczonego podatku. W takiej bowiem sytuacji nie istnieje przesłanka, o której mowa powyżej.
Podsumowując, należy stwierdzić, że w myśl przepisów Kodeksu cywilnego w umowach można umieszczać zapis o możliwości odstąpienia od umowy i w przypadku skorzystania z tego uprawnienia umowa staje się nieważna, jednak przepisy ustawy PCC nie przewidują w takim przypadku prawa do zwrotu zapłaconego podatku.
Przykład 2.
Kontrahenci zawarli umowę sprzedaży lokalu. Na podstawie art. 395 kc w umowie umieścili klauzulę o możliwości odstąpienia od umowy. Podatek od czynności cywilnoprawnych został przez nabywcę opłacony. Po tygodniu kupujący odstąpił od umowy. Z uwagi na niespełnienie żadnego z warunków art. 11 ustawy PCC nie może on otrzymać zwrotu zapłaconego podatku.
Czy zatem można wystąpić o nadpłatę podatku?
Zupełnie inną instytucją uregulowaną w Ordynacji podatkowej jest zwrot nadpłaty podatku. Zgodnie z art. 72 § 1 pkt 1 ustawy za nadpłatę uważa się kwotę podatku nadpłaconego lub zapłaconego nienależnie. W sytuacji gdy podatnik kwestionuje zasadność zapłaconego podatku, może złożyć wniosek o stwierdzenie nadpłaty. Omawiana nadpłata dotyczy kwoty podatku, która nie powinna nigdy zostać zapłacona. Ta cecha odróżnia właśnie nadpłatę od zwrotu, zwrot PCC z art. 11 dotyczy bowiem podatku, który w chwili zapłaty był należny, jednak na skutek późniejszych okoliczności stał się niezasadny, natomiast w przypadku nadpłaty podatek od samego początku był nienależny.
W przypadku odstąpienia od umowy podatnik również nie może skorzystać z instytucji stwierdzenia nadpłaty. W świetle przywołanego wyroku WSA z 1 czerwca 2009 r., sygn. akt III SA/Wa2887/08, w sytuacji zawarcia umowy podatek od czynności cywilnoprawnych został uiszczony zgodnie z obowiązującymi przepisami, a więc był należny w chwili zapłaty. Nie ma żadnego znaczenia, że po zawarciu umowy nastąpiło odstąpienie przez jedną ze stron. Z uwagi na fakt, że prawo żądania stwierdzenia nadpłaty przysługuje wyłącznie w sytuacji, gdy podatek był nienależny w momencie zapłaty, podatnik nie może domagać się zwrotu podatku.
Widać zatem, że podatnik powinien uważnie korzystać z instytucji odstąpienia od umowy w sytuacji, gdy planuje wystąpić o zwrot lub stwierdzenie nadpłaty podatku, ponieważ zgodnie z aktualnym stanem prawnym i obowiązującym orzecznictwem organy podatkowe będą konsekwentnie odmawiać zwrotu zapłaconego podatku od czynności cywilnoprawnych.
