Naruszenie praw autorskich a odszkodowanie

Prawa autorskie dzielą się na prawa osobiste i prawa majątkowe twórcy.  Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych określa, że każdemu twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim oraz że ma on prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Utwór, który ma pewną doniosłość, jest chroniony w myśl powyższej ustawy. Musi mieć zatem cechy indywidualne. Na mocy dyrektywy unijnej państwa członkowskie zobowiązane są do egzekwowania praw własności intelektualnej i orzekania o wypłacie odszkodowania nie tylko za naruszenie praw autorskich, lecz także za uszczerbki moralne twórcy.

W Polsce odszkodowanie za naruszenie praw autorskich może być jednocześnie zadośćuczynieniem za krzywdę w procesie karnym i odszkodowaniem w ramach postępowania cywilnego. Szkody powstałe przy naruszeniu można wyceniać na zasadach ogólnych lub ryczałtem. Wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej potwierdzają tę tezę.

Naruszenie praw autorskich - przedmiot

Przedmiotem praw autorskich są te dobra intelektualne, które nie są jednocześnie klasyfikowane jako rzeczy w myśl przepisów o prawie własności. A zatem, do praw autorskich należą np.

• dobra intelektualne (niematerialne) jako wynik twórczości,

• działalność wynalazcza (wzory użytkowe, wzory przemysłowe, projekty wynalazcze, znaki towarowe).

Co jest chronione prawem autorskim?

Wątpliwości co do rozstrzygania, co jest  przedmiotem ochrony w prawie autorskim i czego nie należy swobodnie powielać, jeśli prawo tego nie zezwala, wynikają z nienamacalnego charakteru praw autorskich. Trudno zaklasyfikować jednoznacznie niektóre dzieła jako przedmioty chronione tym prawem. Do oczywistych, niebudzących wątpliwości należą:

• utwór (wykonanie artystyczne, wydania naukowe i krytyczne, fonogramy, wideogramy),

• prawa pokrewne, tzw. sąsiednie (prawo do nagrań programów, prawo do pierwszych wydań).

W prawie autorskim występują utwory, które są w pewien sposób powiązane z innymi. Należą do nich np.:

• utwory zależne - są odrębnym dziełem jako opracowanie cudzego utworu (np. tłumaczenia, adaptacje),

• utwory inspirowane - są dziełem wyłącznie zainspirowanym przez inne dzieło (np. parodia),

• zbiory utworów - bazy danych, antologie,

• utwory zbiorowe - słowniki, periodyki.

Proces rozstrzygania, co podlega pod prawo autorskie

W sprawach sporu sądowego odnośnie do ustalenia, czy naruszono prawo autorskie, biegły bada tzw. statystyczną jednorazowość. Odpowiada wtedy na pytanie - czy elementy struktury danego utworu istniały już wcześniej i czy jest statystycznie prawdopodobne, że w przyszłości powstanie taki element?

Wyłączenia - czyli co nie stanowi przedmiotu prawa autorskiego

Jak już zostało powiedziane powyżej, czasami trudno jest odróżnić postać rzeczy prawa autorskiego. Niematerialne dobro intelektualne po jego materialnym przetworzeniu podlega już prawu rzeczowemu i innym działom Kodeksu cywilnego, nie zaś ustawie o ochronie praw autorskich i prawach pokrewnych. Nie zmienia to faktu, że pojawia się wówczas podwójny interes twórcy, a wraz z nim możliwość dochodzenia odszkodowania za naruszenie praw autorskich na różnych polach - na podstawie różnych przepisów. Podwójny interes dotyczy:

• interesu osobistego (więź z utworem),

• interesu majątkowego (możliwość zysku przez rozporządzanie utworem).

Stąd właśnie wynika podział prawa autorskiego na prawo autorskie osobiste i majątkowe.

Odszkodowanie za naruszenie praw autorskich możliwe jest przy nagannym działaniu osoby trzeciej na osobistych dobrach twórcy na mocy Kodeksu karnego i na majątkowym interesie dzięki Kodeksowi cywilnemu.

Według ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego:

• akty normatywne i ich projekty,

• urzędowe dokumenty, materiały, znaki, symbole,

• opublikowane opisy patentowe i ochronne,

• proste informacje prasowe.

Szczególne regulacje prawa autorskiego

Należy pamiętać, że istnieją również inne regulacje prawne, bardziej szczegółowe i odnoszące się do konkretnych przypadków. Do ochrony prawem autorskim należą także:

• utwory audiowizualne,

• programy komputerowe,

• utwory naukowe i kartografii,

• utwory architektoniczne i użytkowe,

• utwory reklamowe i topograficzne.

Często umożliwienie korzystania z powyższych dzieł wiąże się z koniecznością wykupienia licencji. Możliwe jednak, że będą udostępnione w ramach dozwolonego użytku. Każdorazowo przed skorzystaniem z konkretnego utworu należy się zapoznać z treścią licencji  i dowiedzieć się, jakie możliwości daje twórca eksploatacji utworu - uchroni to korzystającego przed narażeniem się na żądanie odszkodowania wobec naruszenia praw autorskich twórcy.

Naruszenie praw autorskich a ich treść

Jak już zostało wspomniane powyżej, prawa autorskie przybierają postać praw materialnych i niematerialnych (osobistych). W związku z tym podziałem odmienne będzie dochodzenie odszkodowania za naruszenie poszczególnych praw i inne instytucje prawne.

Autorskie prawa majątkowe

Prawo autorskie jest zbywalne, podlega dziedziczeniu, wygasa po 70 latach od śmierci twórcy.

Cechą charakterystyczną praw autorskich jest ich specyfikacja przejawiająca się w rozłonczkowaniu. Występują bowiem roszczenia cywilnoprawne w formie nakazowej i odszkodowawczej.

W związku z naruszeniem praw autorskich twórca może domagać się:

• zaniechania naruszenia,

• dopełnienia czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia i złożenia odpowiedniego oświadczenia,

• zapłaty tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę odpowiedniej sumy lub uiszczenia kwoty na wskazany cel społeczny,

• naprawienia szkody,

• wydania uzyskanych korzyści.

Dodatkowo twórca może domagać się:

• jednokrotnego lub wielokrotnego ogłoszenia w prasie konkretnego oświadczenia od osoby, która naruszyła jego prawa autorskie,

• zapłaty odpowiedniej sumy pieniędzy na rzecz Funduszu Promocji Twórczości.

Autorskie prawa osobiste

Prawo to jest niezbywalne, nie podlega dziedziczeniu i jest bezterminowe. Chroni więź twórcy z utworem także po jego śmierci. Wówczas prawa autorskie przekształcają się w dobra innych podmiotów. Są chronione przez działania żyjących osób.

Nieograniczona w czasie i niepodlegająca zrzeczeniu się więź twórcy z utworem daje prawo do:

• autorstwa,

• oznaczenia utworu imieniem i nazwiskiem / pseudonimem lub udostępniania go anonimowo,

• nienaruszalności treści utworu (do niezmieniania),

• rzetelnego wykorzystania,

• decydowania o pierwszym udostępnieniu.

Roszczenia twórcy za naruszenie praw autorskich osobistych to głównie zaniechanie działania. Na podobnych zasadach chronione są wizerunek, tajemnica korespondencji, tajemnica źródła wykorzystanego w utworze.

Wysokość odszkodowania za naruszenie praw autorskich

Sąd rozstrzyga, czy nastąpiło naruszenie praw autorskich i może orzec na wniosek twórcy o wycofaniu z obrotu bezprawnie wytworzonych środków. Sąd podejmując wyrok, uwzględnia wagę naruszenia.

Można dochodzić podwójnej wypłaty wynagrodzenia za opłatę licencyjną, co potwierdził wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie c-367/15 dotyczącej Stowarzyszenia Oławskiej Telewizji Kablowej przeciwko Stowarzyszeniu Filmowców Polskich w Warszawie. Trybunał potwierdził również stanowisko, że można dokonywać wyliczenia odszkodowania za naruszenie praw autorskich na dwa sposoby (na zasadach ogólnych lub na wspominanej wyżej zasadzie - orzekając w sprawie c-99/15 Christian Liffers przeciwko Producciones Mandarina SL).

Można powoływać się więc bezpośrednio na przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę. Wysokość szkody będzie musiała być jednak udowodniona.