Różne okoliczności prawne mogą generować powstanie przychodu podlegającego opodatkowaniu podatkiem PIT. Jedną z sytuacji, która budzi spore wątpliwości, jest przypadek, w którym ma miejsce przedawnienie długu w banku. Zgodnie z pytaniem postawionym w tytule postaramy się odpowiedzieć, czy taka okoliczność generuje podatek PIT.
Przedawnienie zobowiązania w świetle przepisów prawa
W pierwszej kolejności wyjaśnijmy, na czym polega istota instytucji przedawnienia. Otóż po upływie określonego w ustawie (Kodeksie cywilnym) terminu ten, przeciwko komu kieruje się roszczenie (dłużnik), może uchylić się od jego zaspokojenia. Skutkiem tego roszczenie przedawnione nie gaśnie, a jedynie nie będzie mogło być przymusowo zrealizowane; sąd bowiem oddali powództwo uprawnionego w razie upływu terminu przedawnienia i gdy dłużnik podniesie zarzut przedawnienia.
Co warte podkreślenia, pomimo przedawnienia roszczenie takie nadal uznawane jest za prawnie istniejące. Znajduje to przede wszystkim wyraz w tym, że dłużnik, który po upływie terminu przedawnienia spełnił świadczenie, nie może następnie żądać jego zwrotu, chociażby nie był świadomy upływu terminu przedawnienia i związanych z tym skutków prawnych. Spełnił on bowiem należne w świetle prawa zobowiązanie.
W przypadku przedawnienia zobowiązań cywilnoprawnych mamy zatem do czynienia z inną sytuacją niż w przypadku zobowiązań prawnopodatkowych, ponieważ przedawnienie podatku jest równoznaczne z jego wygaśnięciem.
Przedawnienie długu w banku a przychód w podatku PIT
Ogólna reguła wyrażona w art. 11 ust. 1 ustawy PIT podaje, że przychodami są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.
O uzyskaniu przychodu w rozumieniu ustawy PIT można więc mówić w każdej sytuacji, gdy podatnik na skutek otrzymania określonych wartości majątkowych (środków pieniężnych, świadczeń w naturze czy też innych nieodpłatnych świadczeń) oraz określonego zdarzenia otrzymuje przysporzenie majątkowe rozumiane albo jako zwiększenie jego aktywów, albo jako zmniejszenie jego pasywów.
W ocenie organów podatkowych z przychodem podatkowym mamy do czynienia w sytuacji, gdy dochodzi do przedawnienia zobowiązania cywilnoprawnego (np. zobowiązania kredytowego w banku). W ocenie fiskusa tak powstały przychód należy zaliczyć do przychodów z innych źródeł, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy PIT w zw. z art. 20 ust. 1 ustawy.
Przykładowo Dyrektor KIS w interpretacji z 26 września 2022 roku (nr 0115-KDIT2.4011.405.2022.2.MD) wskazał, że w sytuacji, gdy dojdzie do przedawnienia roszczenia w stosunku do dłużnika będącego osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej, powstanie przychód podlegający opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych.
Zasadnicze znaczenie ma bowiem, że w następstwie przedawnienia dłużnik zostaje zwolniony z obowiązku spłaty zadłużenia (ustaje obowiązek spełnienia świadczenia). Wówczas osiąga on realne przysporzenie majątkowe, które – jako przychód z innych źródeł, o którym mowa w art. 20 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych – podlega opodatkowaniu.
Przychód podatkowy z tytułu przedawnionego zobowiązania powstaje w momencie upływu terminu przedawnienia i w wysokości zadłużenia, które było wymagalne na moment przedawnienia.
W takim przypadku wierzyciel – pełniący rolę płatnika – powinien wystawić z tego tytułu informację PIT-11.
Wynika to z treści art. 42a ust. 1 ustawy PIT. W świetle tego przepisu podmioty, które dokonują wypłaty należności lub świadczeń, o których mowa w art. 20 ust. 1, od których nie są obowiązane pobierać zaliczki na podatek lub zryczałtowanego podatku dochodowego, są obowiązane sporządzić informację według ustalonego wzoru PIT-11 o wysokości przychodów i przesłać ją podatnikowi oraz urzędowi skarbowemu.
W konsekwencji w sytuacji, gdy dojdzie do przedawnienia zobowiązania osoby fizycznej w banku, to bank jako płatnik powinien wystawić informację PIT-11 i przesłać ją do podatnika w terminie do końca lutego roku następującego po roku podatkowym. Podkreślmy, że bank nie pobiera w tym przypadku zaliczki na podatek, lecz jedynie przygotowuje i przesyła informację PIT-11.
Przykład 1.
Czy przedawnienie długu w banku generuje przychód w podatku PIT?
W ocenie fiskusa w dacie przedawnienia długu bankowego po stronie dłużnika powstaje przychód z innych źródeł. Wysokość przychodu obejmuje należność główną wraz z odsetkami umownymi wymagalnymi na dzień przedawnienia. Bank powinien w tym zakresie sporządzić informację PIT-11, w oparciu na której dłużnik powinien rozliczyć przychód na zasadach ogólnych (skala podatkowa) w zeznaniu PIT-36 składanym w terminie do 30 kwietnia roku następującego.
Odmienne stanowisko sądów administracyjnych
Jeżeli powyższą kwestię rozpatrzymy pod kątem wyroków sądowych, to okazuje się, że dominuje zupełnie przeciwne stanowisko, które wskazuje, że w takim przypadku nie mamy do czynienia z przychodem podatkowym.
Taka interpretacja wynika bowiem z tego, że po okresie przedawnienia zobowiązanie przekształca się w tzw. zobowiązanie naturalne, tj. takie, które choć formalnie istnieje, to w przypadku próby jego wyegzekwowania dłużnikowi każdorazowo przysługuje zarzut przedawnienia uniemożliwiający wierzycielowi ostateczne odzyskanie należności na drodze sądowej.
W ocenie sądów skoro zobowiązanie istnieje, to nie można mówić o przysporzeniu po stronie dłużnika, ponieważ cały czas może on to zobowiązanie spełnić. Z przypadkiem powstania przychodu mamy do czynienia dopiero w momencie definitywnego umorzenia długu przez wierzyciela.
W ocenie sądownictwa administracyjnego oświadczenie wierzyciela uznające zarzut przedawnienia nie tworzy po stronie dłużnika przychodu w postaci wartości nieodpłatnego świadczenia, ponieważ wartość przedawnionych zobowiązań cywilnoprawnych co do zasady nie stanowi przychodu objętego opodatkowaniem podatkiem dochodowym od osób fizycznych.
Przykładowo WSA w Poznaniu w wyroku z 19 sierpnia 2020 roku (I SA/Po 30/20) wskazał, że na skutek przedawnienia dłużnik nie uzyskuje żadnej realnej i definitywnej korzyści majątkowej, ponieważ formalnie nadal jest zobowiązany do wykonania tego świadczenia. Tym samym u dłużnika nie powstaje przychód z nieodpłatnego świadczenia w świetle art. 11 ust. 1 ustawy PIT, a w rezultacie wierzyciel nie jest zobowiązany do sporządzenia informacji PIT-11.
Kwestia powstania przychodu w przypadku przedawnienia zobowiązania cywilnoprawnego nie jest jednolicie interpretowana. Zupełnie inaczej do zagadnienia podchodzi fiskus, a na przeciwnym biegunie znajdują się sądy administracyjne. To powoduje, że osoby fizyczne, których zobowiązanie uległo przedawnieniu, mogą uzyskać pozytywne rozstrzygnięcie dopiero na drodze sądowej.
