Rozliczanie VAT przy umowach barteru - warto wiedzieć

W świetle prawa transakcje barterowe są świadczeniami odpłatnymi, które należy opodatkować podatkiem od towarów i usług. Za podstawę opodatkowania należy przyjąć - zgodnie z zasadą ogólną - wszystko to, co stanowi zapłatę (bez podatku VAT). Czytając nasz artykuł dowiesz się, na czym polega rozliczanie VAT przy umowach barteru oraz w jakich sytuacjach możliwe jest zawarcie takiej umowy!

Na czym polega umowa barterowa?

Transakcja barterowa polega na tym, że jeden podmiot (przedsiębiorstwo) otrzymuje od drugiego określone dobro. Przedmiotem transakcji może być konkretny towar lub usługa. Co ważne, w transakcji nie biorą udziału pieniądze. Firmy powinny przekazywać sobie towary lub usługi o podobnej wartości. Obie strony umowy barterowej występują jednocześnie w roli sprzedawcy i nabywcy.

Umowa barterowa a umowa zamiany

Umowa barterowa nie została uregulowana ani przez przepisy Kodeksu cywilnego, ani przez inne przepisy. Jest ona podobna do umowy zamiany, co zauważył także Sąd Najwyższy w wyroku z 26 sierpnia 2004 roku o sygn. akt I CK 210/04, opubl. w Biuletynie SN nr 2 z 7 marca 2005 roku. 

Co powinno znaleźć się w umowie?

Umowa barterowa może zostać zawarta w dowolnej formie. Z przyczyn dowodowych warto jednak sporządzić ją w formie pisemnej. Prawidłowo sporządzona umowa powinna zawierać:

• datę i miejsce zawarcia umowy,
• dokładne określenie stron transakcji,
• określenie specyfikacji usług, termin i warunki jej wykonania,
• ilość i wartość towarów,
• określenie uprawnień stron,
• zasady postępowania w przypadku niewywiązania się z umowy.

Jak udokumentować barter?

Mimo że barter jest transakcją bezgotówkową, należy uwzględnić go w KPiR, ponieważ powoduje skutki podatkowe. W sytuacji, gdy obie strony prowadzą działalność gospodarczą (są podatnikami VAT), mają obowiązek wystawić fakturę. Jeżeli obowiązek podatkowy dla dokonanej transakcji powstaje na zasadach ogólnych, wówczas fakturę wystawia się:

• nie wcześniej, niż 30 dnia przed dokonaniem dostawy towaru lub wykonaniem usługi,
• nie później, niż 15 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano dostawy towaru lub wykonano usługę.

Rozliczanie VAT przy umowach barteru

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT, opodatkowaniu podlega m.in. odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. W tym miejscu należy podkreślić, że w przypadku barteru odpłatność ma miejsce, ale nie ma charakteru pieniężnego. Zapłata za towar lub usługę przyjmuje formę świadczenia w naturze (polega na otrzymaniu wynagrodzenia w postaci innego towaru lub usługi). W związku z tym transakcje barterowe należy uznać za czynności odpłatne, które podlegają opodatkowaniu VAT. Zostało to potwierdzone w wielu interpretacjach indywidualnych, wydawanych przez organy podatkowe. Potwierdzeniem takiego postępowania jest np. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 4 kwietnia 2016 roku o sygn. I FSK 1747/14 z którego wynika, że: (...)przy umowie barterowej moment powstania obowiązku podatkowego powinien zostać ustalony odrębnie dla każdej ze stron umowy, zgodnie z przedmiotem czynności dokonywanych przez każdą z nich (dostawy lub świadczenia usług). A zatem jeżeli dla danej dostawy lub świadczonej usługi przepisy nie przewidują szczególnego momentu powstania obowiązku podatkowego, powstaje on na zasadach ogólnych, zgodnie z art. 19 ust. 1 i ust. 4 ustawy o VAT, tj. z chwilą wydania towaru lub wykonania usługi.(...)

Ponadto, w interpretacji indywidualnej wydanej przez Dyrektora Izby Skarbowej w Łodzi z 22 kwietnia 2013 roku o sygn. IPTPP2/443-79/13-4/KW możemy przeczytać, że (...)opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlega nie tylko świadczenie usług za wynagrodzeniem określonym w pieniądzu. Przepisy podatkowe nie zawierają bowiem jakichkolwiek ograniczeń, co do formy zapłaty, a zatem wynagrodzenie (zapłata) nie musi nastąpić w formie świadczenia pieniężnego. Może to być również świadczenie rzeczowe. Jeżeli w obrocie gospodarczym następuje zamiana towaru na towar, towaru na usługę i odwrotnie, a także zamiana usługi na usługę mamy do czynienia z transakcjami barterowymi.(...)

Barter a podstawa opodatkowania

Do ustalenia podstawy opodatkowania transakcji barterowych należy stosować zasady ogólne określone w art. 29a ust. 1 oraz ust. 6 ustawy o VAT. Zgodnie z tymi zapisami, za podstawę opodatkowania podatkiem od towarów i usług należy uznać wszystko to, co stanowi zapłatę, którą dokonujący dostawy towarów lub usługodawca otrzymał lub ma otrzymać z tytułu sprzedaży od nabywcy, usługobiorcy lub osoby trzeciej, włącznie z otrzymanymi:

• dotacjami,
• subwencjami

i innymi dopłatami o podobnym charakterze, mającymi bezpośredni wpływ na cenę towarów dostarczanych lub usług świadczonych przez podatnika (bez VAT).

Z interpretacji indywidualnej wydanej przez Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 30 września 2015 roku, o sygn. IBPP1/4512-540/15/AW wynika, że w sytuacji (...) gdy strony transakcji barterowej nie ustalą w umowie pieniężnej wartości dostawy towarów lub usługi świadczonej w ramach zapłaty, w celu określenia podstawy opodatkowania należy dążyć do ustalenia ich wartości wyrażonej w pieniądzu. Ustalenie to powinno opierać się na podstawowej zasadzie, stanowiącej, że opodatkowana jest zapłata faktycznie otrzymana przez podatnika.(...) Jeżeli wartość ta nie jest kwotą pieniędzy uzgodnioną między stronami, powinna ona, jako wartość subiektywna, odpowiadać wartości, jaką dla odbiorcy ma usługa będąca wynagrodzeniem za dostawę towarów, oraz kwocie, jaką byłby on skłonny za tę usługę zapłacić(...)

Przykład 1.

Firma X i firma Y zawarły umowę barterową zgodnie z którą firma X zobowiązuje się w dniu 10 lipca 2017 roku dostarczyć towary o wartości 1 000 zł dla firmy Y. Firma Y, w dniu 10 lipca 2017 roku zobowiązała się do wykonania usługi na rzecz firmy Y o wartości 1 000 zł. Firmy postanowiły również, że 10 lipca 2017 roku, dokonają potrącenia wzajemnych należności i zobowiązań wynikających z zawartej transakcji barterowej. W tym też dniu zostały wystawione faktury w celu udokumentowania barteru. W konsekwencji w lipcu podmioty będą zobowiązane do rozliczenia podatku VAT i podatku dochodowego od przeprowadzonych transakcji.

Pojawia się zatem pytanie, jak należy postąpić jeżeli jedna ze stron transakcji nie wywiąże się z zawartej umowy w całości lub w części. W takiej sytuacji, opodatkowaniu podlegają faktycznie wykonane czynności. Potwierdzeniem takiego postępowania jest interpretacja indywidualna wydana przez Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z dnia 29 października 2015 roku o sygn. ILPP2/4512-1-598/15-6/EN w której czytamy, że: (...) dla potrzeb podatku od towarów i usług dostawy towarów lub świadczenie usług w ramach umowy barterowej winny być rozpatrywane pod kątem wywiązania się stron z zawartej umowy. Niewywiązanie się chociażby jednej ze stron z obowiązku realizacji umowy nawet w części – powoduje, iż umowa zamiany musi być uważana za niezawartą (odstąpienie od umowy). W takiej sytuacji opodatkowaniu podlegają czynności faktycznie wykonane (dokonana dostawa towarów i świadczenie usługi). Czynności te zgodnie z ogólnymi zasadami winny być udokumentowane fakturami VAT. Obowiązek podatkowy winien być określony odrębnie dla każdej ze stron zgodnie z przedmiotem dostaw towarów (świadczonych usług) stosownie do wykonywanych przez nie czynności.(...)

Przykład 2.

Firma X i firma Y zawarły umowę barterową zgodnie z którą firma X zobowiązuje się w dniu 10 lipca 2017 roku dostarczyć towary o wartości 1 000 zł dla firmy Y. Firma Y, w dniu 10 lipca 2017 roku zobowiązała się do wykonania usługi na rzecz firmy Y o wartości 1 000 zł. Firmy postanowiły również, że 10 lipca 2017 roku, dokonają potrącenia wzajemnych należności i zobowiązań wynikających z zawartej transakcji barterowej. W dniu 10 lipca 2017 roku, firma X nie wywiązała się z postanowień umowy i nie dostarczyła towarów do firmy Y. W takiej sytuacji nie została przeprowadzona transakcja barterowa w związku z czym, firma X zobowiązana jest do zapłaty gotówkowej na rzecz firmy Y za świadczone usługi.