Jedną z coraz powszechniejszych form świadczenia pracy jest tzw. samozatrudnienie. Ten szczególny sposób działalności polega na wykonywaniu pracy w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. W aktualnych warunkach gospodarki metoda ta jest bardzo atrakcyjna dla pracodawców, biorąc pod uwagę wysokie koszty zatrudnienia pracownika. W poniższym artykule zastanowimy się, jak samozatrudnienie wygląda z perspektywy prawa podatkowego.
Samozatrudnienie - definicja
Pomimo że samozatrudnienie występuje dość powszechnie, nie odnajdziemy w żadnym akcie prawnym definicji tej instytucji. Potocznie jednak przyjmuje się, że samozatrudniony to osoba fizyczna, która posiada status przedsiębiorcy i nie zatrudniając pracowników, wykonuje świadczenia na rzecz jednego zleceniodawcy (lub głównie na rzecz jednego). Bardzo często pomiędzy zlecającym a wykonującym świadczenie występują relacje podobne do tych, jakie kreowane są poprzez stosunek pracy.
Pojęcie działalności gospodarczej
Analizując kwestię świadczenia pracy w oparciu o własną działalność gospodarczą, w pierwszej kolejności należy wyjaśnić, jak na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych taka działalność gospodarcza jest rozumiana. W myśl regulacji ww. ustawy jest to działalność zarobkowa wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa, polegająca na poszukiwaniu, rozpoznawaniu i wydobywaniu kopalin ze złóż, polegająca na wykorzystywaniu rzeczy oraz wartości niematerialnych i prawnych, prowadzona we własnym imieniu bez względu na jej rezultat, w sposób zorganizowany i ciągły.
Jednocześnie w tej samej ustawie wyjaśniono, że za działalność gospodarczą nie uznaje się czynności, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki:
- odpowiedzialność wobec osób trzecich za rezultat tych czynności oraz ich wykonywanie, z wyłączeniem odpowiedzialności za popełnienie czynów niedozwolonych, ponosi zlecający wykonanie tych czynności,
- są one wykonywane pod kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonych przez zlecającego te czynności,
- wykonujący te czynności nie ponosi ryzyka gospodarczego związanego z prowadzoną działalnością.
Jeżeli zatem zostaną spełnione wszelkie powyższe przesłanki pozytywne oraz nie zajdą warunki negatywne, taką formę aktywności podatnika można uznać za działalność gospodarczą.
Szczególny przypadek dotyczący podatku liniowego
Podatnicy osiągający dochody z działalności gospodarczej mogą wybrać liniową metodę naliczania podatku dochodowego (od całości podatek obliczany według stawki 19%).
Jednakże ustawodawca podatkowy zastrzegł, że jeżeli podatnik, który wybrał podatek liniowy, uzyska z działalności gospodarczej prowadzonej samodzielnie na rzecz byłego lub obecnego pracodawcy dochód z tytułu wykonywania czynności odpowiadających czynnościom, które podatnik wykonywał lub wykonuje w roku podatkowym w ramach stosunku pracy, podatnik ten traci w roku podatkowym prawo do opodatkowania w sposób liniowy i jest obowiązany do wpłacenia zaliczek od dochodu osiągniętego od początku roku, obliczonych przy zastosowaniu skali podatkowej oraz odsetek za zwłokę od zaległości z tytułu tych zaliczek.
Aby zatem wyłączenie od opodatkowania według metody liniowej miało zastosowanie, koniecznym jest, aby łącznie spełnione były dwa warunki: podatnik wykonuje usługi na rzecz obecnego lub byłego pracodawcy i zakres tych usług odpowiada („pokrywa się”) ze świadczeniami wykonywanymi na podstawie stosunku pracy.
Przykład 1.
Podatnik wykonywał przez 6 miesięcy usługi informatyczne dla swojego pracodawcy w ramach stosunku pracy. Następnie założył własność działalność gospodarczą, w ramach której świadczy te same usługi informatyczne na rzecz dotychczasowego pracodawcy. Podatnik nie może zatem wybrać liniowej stawki podatkowej do opodatkowania dochodów z tejże działalności.
Samozatrudnienie a VAT
Zgodnie z przepisami ustawy VAT podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą bez względu na cel lub rezultat takiej działalności.
Natomiast działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych. Ustawa zawiera również wyłączenia, w jej treści bowiem wskazano, że za wykonywaną samodzielnie działalność gospodarczą na potrzeby VAT nie uznaje się czynności:
- z tytułu których przychody zostały wymienione w art. 12 ust. 1-6 u.p.d.o.f.;
- z tytułu których przychody zostały wymienione w art. 13 pkt 2-9 u.p.d.o.f., jeżeli z tytułu wykonania tych czynności osoby te są związane ze zlecającym prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym wykonanie czynności i wykonującym zlecane czynności co do warunków wykonywania tych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich.
Dodatkowo wyłączenie stosuje się odpowiednio do usług twórców i artystów wykonawców w rozumieniu przepisów o prawie autorskim i prawach pokrewnych, wynagradzanych w formie honorariów za przekazanie lub udzielenie licencji do praw autorskich lub praw artystycznego wykonania albo ich wykonanie, w tym również wynagradzanych za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi.
W rezultacie powyższych rozważań, samozatrudniony, jak każdy inny przedsiębiorca, jest podatnikiem VAT, a jeżeli nie spełni warunków do zastosowania zwolnienia podmiotowego ze względu na wielkość obrotu, posiada status czynnego podatnika VAT ze wszystkimi tego konsekwencjami.
