W ostatnim czasie coraz większa liczba pracowników decyduje się na samozatrudnienie. Taka forma zatrudnienia posiada wiele zalet, jednak ma również swoje wady. Jest to świetny sposób na wykonywanie wolnych zawodów, w szczególności dla ludzi, którzy sami chcą być dla siebie szefem. Należy zacząć od tego, że przede wszystkim w przepisach prawnych brakuje definicji samozatrudnienia, co utrudnia dookreślenie ram tej formy pracy. Jednak została przyjęta pewna ogólna definicja samozatrudnienia i jako taka funkcjonuje.
Czym jest samozatrudnienie?
Samozatrudnienie to prowadzenie jednoosobowej działalności gospodarczej na własne ryzyko i rachunek oraz na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Jej właścicielem i twórcą jest osoba fizyczna, dalej rozumiana jako przedsiębiorca. Współpraca z innymi podmiotami wykonywana jest najczęściej na podstawie umów o współpracy np. umowy zlecenie czy umowy o dzieło.
Działalność gospodarcza
Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej w art. 2 definiuje działalność gospodarczą: Działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa, oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły.
Przedsiębiorca
Z kolei przedsiębiorca to osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną (np.: spółka kapitałowa w organizacji, wspólnota mieszkaniowa). Taka osoba wykonuje działalność gospodarczą we własnym imieniu. Ponadto przedsiębiorcami są także wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.
Samozatrudnienie a stosunek pracy - różnice
Czas i miejsce pracy
Pracownik ograniczony stosunkiem pracy zobowiązuje się w czasie i miejscu wyznaczonym przez pracodawcę do wykonywania zadań określonego rodzaju na rzecz pracodawcy. Samozatrudnionego to nie dotyczy, gdyż ma on swobodę w wyborze miejsca i godzin pracy. Jednak samozatrudniony musi liczyć się z możliwością pracy przez więcej niż pięć dni w tygodniu, bez godzinowych limitów dobowych.
Wynagrodzenie
Pracodawca zobowiązuje się do zatrudnienia pracownika ograniczonego stosunkiem pracy za wynagrodzeniem. Kodeks pracy gwarantuje takiemu pracownikowi wynagrodzenie minimalne, w przeciwieństwie do osoby samozatrudnionej, wobec której prawo pracy nie gwarantuje minimalnego poziomu płacy. Dlatego też sposoby zapłaty i terminy ustala się indywidualnie, w zależności od otrzymanego zlecenia, jednocześnie wykorzystując poziom wynagrodzenia jako element wpływający na pozyskanie partnera (zleceniodawcy) i konkurencyjność na rynku pracy.
Przepisy regulujące stosunek pracy i samozatrudnienie
Do stosunku pracy odnoszą się przepisy prawa pracy (szczególnie Kodeksu pracy), który szczegółowo określa pracę i obowiązki obydwu stron stosunku pracy, czyli pracownika i pracodawcy. Natomiast do samozatrudnionych przepisy te nie znajdują zastosowania, gdyż osoby samozatrudnione współpracują ze swymi kontrahentami na podstawie umów cywilnoprawnych. W związku z tym przedsiębiorcom nie przysługują takie prawa pracownicze, jak np. urlop wypoczynkowy.
Odpowiedzialność w przypadku samozatrudnienia
Ryzyko w stosunku pracy spoczywa na pracodawcy, pracownik ma jedynie obowiązek dołożyć wszelkiej dokładności do wykonania zleconego zadania, nie odpowiadając za efekt końcowy. Natomiast w przypadku samozatrudnienia ryzyko do spada na przedsiębiorcę. Odpowiedzialność pracownika etatowego określa Kodeks pracy, natomiast w przypadku samozatrudnionego można w umowie ograniczyć jego odpowiedzialność do określonej kwoty, np. tytułem kar umownych, bez możliwości dochodzenia pełnego odszkodowania. Z kolei w umowie samozatrudnionego z zatrudniającym w przeciwieństwie do umowy o stosunek pracy występuje większa swoboda co do np. zakazu konkurencji i poufności.
Samozatrudnienie a ZUS
Samozatrudnienie gwarantuje płacenie niższych składek ZUS, niż ma to miejsce w przypadku osób zatrudnionych na etat, czyli minimum 60% prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek. Co więcej, bazę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe samozatrudnionych ubezpieczonych w okresie pierwszych 24 miesięcy od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej stanowi zadeklarowana kwota, która nie może być niższa niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia. Jednak w przeciwieństwie do osoby zatrudnionej na etat osoba samozatrudniona zobowiązana jest do samodzielnego prowadzenia księgowości, uiszczania składek ubezpieczeniowych i podatków.
Samozatrudnienie a rozwiązanie umowy
W przeciwieństwie do zatrudnienia na etat samozatrudnienie cechuje się małą stabilnością zatrudnienia. W przeciwieństwie do pracownika etatowego zatrudniający może w każdej chwili rozwiązać umowę z samozatrudnionym. Jednak istnieje możliwość wskazania przez strony w umowie uzgodnionego okresu wypowiedzenia oraz określenia, jakie przyczyny usprawiedliwiają rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia. Ponadto samozatrudnionych w przeciwieństwie do pracowników etatowych nie dotyczą funkcjonujące okresy ochronne przed rozwiązaniem stosunku pracy, czyli np. zakaz wypowiedzenia umowy o pracę w okresie czterech lat przed nabyciem prawa do emerytury oraz zakaz wypowiedzenia umowy w czasie usprawiedliwionej nieobecności w pracy.
