Ślub z pracownikiem na wychowawczym

Przepisy prawa pracy nie zabraniają, z zastrzeżeniem pewnych odrębności w tzw. pragmatykach służbowych obowiązujących w sferze budżetowej, zawierania małżeństw przez osoby zatrudnione w jednej firmie. Sytuacja się komplikuje, w przypadku gdy przedsiębiorca bierze ślub z pracownicą. Jest to oczywiście dopuszczalne, jednak ma wpływ na status pracowniczy w świetle zasad dotyczących ubezpieczeń społecznych. Na co wpływa ślub z pracownikiem na wychowawczym? Jak postępować w takich okolicznościach, czy fakt, iż pracownik korzysta z urlopu wychowawczego ma jakieś znaczenie – piszemy na ten temat poniżej.

Małżeństwo przedsiębiorcy z osobą zatrudnioną – informacje ogólne

Status prawny pracownika, który wstąpił w związek małżeński ze swoim pracodawcą – w kontekście zasad dotyczących ubezpieczeń społecznych – unormowano w przepisach Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1009, z późn. zm.), zwanej dalej „sus”.

Zgodnie z art. 8 ust. 1 sus za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy, z określonymi zastrzeżeniami ustawowymi. Jednym z takowych jest zapis zawarty w art. 8 ust. 2 sus.

Jeżeli pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących wskazane w art. 8 ust. 11 sus, dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jako osoba współpracująca (art. 8 ust. 2 sus).

Zobacz też:

Osoba współpracująca – co to oznacza?

Jaki związek z małżeństwem pracodawcy i pracownika ma pojęcie „osoba współpracująca” – należy stwierdzić, że relacja w tym zakresie ma kluczowy charakter. Wystarczy zapoznać się z treścią art. 8 ust. 11 sus.

Za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność, zleceniobiorcami oraz z przedsiębiorcami uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności lub wykonywaniu umowy agencyjnej bądź umowy zlecenia. Powyższa zasada nie odnosi się jednak do osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego.

Oznacza to więc, że ślub pracownika z pracodawcą skutkuje utratą statusu pracownika w rozumieniu postanowień sus – pracownik ten staje się natomiast osobą współpracującą.

W orzecznictwie sądowym doprecyzowano, że pracownik posiada status osoby współpracującej, jeżeli:

spełnia jedno z kryteriów określonych w art. 8 ust. 11 sus (w omawianym przypadku jest małżonkiem osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, zleceniobiorcy lub osoby fizycznej będącej przedsiębiorcą);
tworzy z pracodawcą wspólne gospodarstwo domowe;
systematycznie i w sposób zorganizowany współpracuje przy działalności gospodarczej.

W tej materii warto odwołać się do uzasadnienia zawartego w postanowieniu Sądu Najwyższego (SN) z 12 stycznia 2021 roku (sygn. akt I USK 1/21).

Fragment uzasadnienia do postanowienia SN z 12 stycznia 2021 roku

„Samo pojęcie współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności w rozumieniu art. 8 ust. 11 sus zostało wyjaśnione w judykaturze, między innymi w powołanych w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia wyrokach Sądu Najwyższego z 20 maja 2008 roku, II UK 286/07, z 6 stycznia 2009 roku, II UK 134/08 i z 24 lipca 2009 roku, I UK 51/09. Stwierdzono w nich, że w pojęciu tym nie mieści się jakakolwiek praca na rzecz pozarolniczej działalności, lecz praca świadczona stale, w pewnym minimalnym wymiarze czasu, praca mająca istotny wymiar ekonomiczny i organizacyjny, która przynosi znaczną wartość dla prowadzonej działalności. Przy ocenie kwalifikacyjnej należy zatem badać łączne spełnienie takich cech, jak istotny ciężar gatunkowy działań współpracownika, stabilność, częstotliwość oraz zorganizowanie świadczonej przezeń pracy”.

Jak więc wynika z orzecznictwa, nie każda aktywność zawodowa stanowi przesłankę do zakwalifikowania danej osoby jako współpracującej – najogólniej mówiąc, uczestnictwo w działalności gospodarczej przedsiębiorcy musi mieć istotny charakter, cechować się stałością i stabilnością.

We wcześniejszym wyroku SN z 20 maja 2008 roku (sygn. II UK 286/07) skład orzekający podkreślił, że za współpracę przy prowadzeniu działalności gospodarczej wpływającą na obowiązek powstania obowiązku ubezpieczeń emerytalnego i rentowych należy uznać taką pomoc udzieloną przedsiębiorcy przez jego małżonka, która ma charakter stały i bez której stanowiące majątek wspólny małżonków dochody z tej działalności nie osiągałyby takiego pułapu, jaki zapewnia ich współdziałanie przy tym przedsięwzięciu.

Co istotne, powstanie obowiązku ubezpieczeń społecznych w odniesieniu do osoby współpracującej nie jest objęte wolą stron – wynika bowiem wprost z przepisów sus (art. 8 ust. 11). Na taki stan prawny zwrócił uwagę SN w wyroku z 21 czerwca 2016 roku (sygn. I UK 272/15).

Ubezpieczenia społeczne osoby współpracującej

Osoba współpracująca jest obowiązkowo objęta ubezpieczeniami rentowymi i emerytalnym, a także ubezpieczeniem wypadkowym i zdrowotnym. Jeżeli natomiast chodzi o ubezpieczenie chorobowe, to ma ono charakter dobrowolny.

Podstawę wymiaru oskładkowania stanowi zadeklarowana kwota, wynosząca co najmniej 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do obliczenia kwoty rocznego ograniczenia oskładkowania.

Obowiązkiem przedsiębiorcy jest wyrejestrowanie zatrudnionej, z którą zawarł małżeństwo, jako pracownika oraz zarejestrowanie jej w ZUS-ie jako osoby współpracującej. W tym celu pracodawca składa deklarację stwierdzającą wyrejestrowanie (ZUS ZWUA – kod: 01 10 XX) oraz deklarację zgłoszeniową, czyli ZUS ZUA (kod: 05 11 XX).

Status pracownika przebywającego na urlopie wychowawczym, który zawiera związek małżeński z pracodawcą

Dotychczas przedstawiliśmy skutki prawne, w kontekście zasad dotyczących ubezpieczeń społecznych, zawarcia związku małżeńskiego przez przedsiębiorcę ze swoim pracownikiem. Wiemy już o tym, że owo zdarzenie wpływa na status ubezpieczeniowy pracownika, tzn. staje się on współpracownikiem w rozumieniu przepisów sus. Rodzi to określone konsekwencje w postaci konieczności wyrejestrowania i ponownego zgłoszenia osoby będącej do czasu ślubu pracownikiem. W praktyce mogą zaistnieć różne mniej oczywiste przypadki, które wpłyną na sytuację prawną ubezpieczonego. Jedną z takich okoliczności jest zawarcie małżeństwa z własnym pracodawcą przez pracownika korzystającego z urlopu wychowawczego.

Przykład 1.

Pan Stefan, właściciel firmy handlowej, zatrudnia kilkadziesiąt osób. Jedną z nich jest Marzena, pracownica zajmująca się księgowością, która jest narzeczoną Stefana. Pani Marzena postanowiła skorzystać z uprawnień rodzicielskich z tytułu opieki nad dzieckiem z poprzedniego związku. Wykorzystuje zatem prawo do urlopu wychowawczego. W trakcie jego trwania pan Stefan i pani Marzena zawarli związek małżeński. Do upływu tego urlopu księgowa posiada status pracownika, jednak po jej powrocie do pracy pan Stefan powinien ją wyrejestrować i zgłosić do ZUS-u jako osobę współpracującą w rozumieniu przepisów w zakresie ubezpieczeń społecznych. Należy dodać, że pani Marzena zadeklarowała zamiar współpracy przy prowadzeniu firmy.

W ocenie ZUS-u pracownik, który przebywa np. na urlopie wychowawczym i w tym okresie zawarł związek małżeński ze swym pracodawcą, powinien być traktowany, w zakresie podlegania ubezpieczeniom społecznym, jak pracownik.

Choć nie zostało to wskazane expressis verbis w regulacjach sus, to wniosek taki wydaje się logiczny, bowiem osobą współpracującą może być ten, kto w sposób stały i w istotnym zakresie uczestniczy w prowadzeniu działalności gospodarczej. Wprawdzie sam urlop wychowawczy nie wyłącza automatycznie pewnej aktywności, to jednak generalnie stanowi przesłankę uniemożliwiającą współudział we wspomnianej działalności.

Należy podkreślić, że ZUS prezentuje analogiczne stanowisko w odniesieniu do niezdolności do pracy spowodowanej chorobą oraz okresu pobierania świadczeń związanych z macierzyństwem.

Pracownik, który zawarł związek małżeński z pracodawcą w trakcie urlopu wychowawczego, po jego zakończeniu i powrocie do firmy podlega wyrejestrowaniu jako pracownik i ponownemu zgłoszeniu w charakterze osoby współpracującej.

Ślub z pracownikiem na wychowawczym – podsumowanie

Przedsiębiorca może zawrzeć związek małżeński z własnym pracownikiem, przy czym rodzi to określone konsekwencje dla zatrudnionego. Oznacza utratę przez ubezpieczonego statusu pracownika i konieczność zgłoszenia go jako osoby współpracującej. Musi w tym wypadku być spełniony warunek systematycznego uczestnictwa takiej osoby w działalności gospodarczej przedsiębiorcy, co zostało potwierdzone w orzecznictwie SN. Sytuacja podlega istotnym zmianom w razie ślubu pracodawcy z pracownikiem przebywającym na urlopie wychowawczym.

Polecamy:

Arkusz spis z natury - wzór z omówieniem