Wypłata odszkodowania tytułem nienależytego wykonania umowy przez przedsiębiorcę może doprowadzić do sporu sądowego zakończonego wydaniem ugody sądowej. W poniższym artykule odpowiadamy czy wypłata odszkodowania na podstawie ugody sądowej podlega zaliczeniu do kosztów uzyskania przychodów w prowadzonej działalności gospodarczej.
Wypłata odszkodowania za nienależyte wykonanie usługi – ugoda sądowa
Zgodnie z art. 22 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych/art. 15 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów ze źródła przychodów lub w celu zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 23. ust. 1/art. 16 ust. 1. Definicja kosztów uzyskania przychodów zawarta w ustawie o CIT ma charakter ogólny, w związku z tym każdorazowy wydatek poniesiony przez podatnika powinien podlegać indywidualnej analizie w celu dokonania jego kwalifikacji prawnej poprzez zbadanie istnienia związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy poniesieniem kosztu a powstaniem przychodu lub realną szansą powstania przychodów podatkowych, bądź też zachowaniem albo zabezpieczeniem źródła ich uzyskiwania. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy ustawa wyraźnie wskazuje jego przynależność do kategorii kosztów uzyskania przychodów lub wyłącza możliwość zaliczenia go do tego rodzaju kosztów.
Na mocy art. 23 ust. 1 pkt 19 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych/art. 16 ust. 1 pkt 22 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych nie uważa się za koszty uzyskania przychodów kar umownych i odszkodowań z tytułu wad dostarczonych towarów, wykonanych robót i usług oraz zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad albo zwłoki w usunięciu wad towarów albo wykonanych robót i usług. Przepis ten odnosi się do kategorii odszkodowań i kar umownych, nie precyzując przy tym, że chodzi w nim o odszkodowania i kary umowne będące następstwem niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez zobowiązanego na skutek niedochowania przez niego należytej staranności. Należy zatem przyjąć, że wypłata odszkodowania z wymienionych w tym przepisie tytułów nie może zostać zaliczona do kosztów uzyskania przychodów, niezależnie od tego, czy jest ona skutkiem szkody powstałej w następstwie winy zobowiązanego, czy też szkody, na której powstanie nie miał on wpływu. W konsekwencji oznacza to, że w kontekście wyłączenia z kosztów podatkowych wydatków na odszkodowania i kary umowne z tytułu nienależytego wykonania umowy bez znaczenia pozostaje przyczyna nienależytego wykonania umowy przez zobowiązanego. Wystarczającą przesłanką jest wystąpienie odpowiedzialności zobowiązanego za nienależyte wykonanie umowy, która może wynikać z ustawy lub ze stosunku obligacyjnego łączącego strony. Wypłata odszkodowania bądź kary umownej na rzecz kontrahenta jest efektem istnienia takiej odpowiedzialności.
Przykład 1.
Pan Zbigniew prowadzi firmę budowlaną (jednoosobowa działalność gospodarcza) opodatkowaną podatkiem liniowym i rozlicza się na podstawie Podatkowej Księgi Przychodów i Rozchodów. Kontrahent, dla którego pan Zbigniew wykonywał usługę budowlaną, wystąpił z pozwem przeciwko przedsiębiorcy o zapłatę odszkodowania (300 000 zł) tytułem nienależytego wykonania umowy. Ostatecznie strony zawarły ugodę sądową, na mocy której pan Zbigniew zobowiązał się zapłacić na rzecz kontrahenta odszkodowanie (70 000 zł). Czy wypłata odszkodowania za nienależyte wykonanie usługi na podstawie ugody sądowej podlega zaliczeniu do kosztów uzyskania przychodów?
Wypłata odszkodowania za nienależyte wykonanie usługi na podstawie ugody sądowej nie może zostać ujęta w kosztach uzyskania przychodów w związku z art. 23 ust. 1 pkt 19 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych: „Nie uważa się za koszty uzyskania przychodów kar umownych i odszkodowań z tytułu wad dostarczonych towarów, wykonanych robót i usług oraz zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad lub zwłoki w usunięciu wad towarów albo wykonanych robót i usług”. Wypłata odszkodowania przez pana Zbigniewa tytułem nienależytego wykonania umowy na podstawie ugody sądowej stanowi wadę wykonanej usługi, przez co nie podlega zaliczeniu do kosztów podatkowych w działalności gospodarczej prowadzonej przez przedsiębiorcę.
Wypłata odszkodowania w związku z ugodą sądową – interpretacja indywidualna
Interpretacja indywidualna (sygn. 0111-KDIB2-1.4010.4.2022.1.AT) z 4 kwietnia 2022 roku została wydana przez Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej w zakresie możliwości zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów odszkodowania wypłaconego na podstawie ugody sądowej z tytułu nienależytego wykonania usługi.
Wnioskodawcą jest spółka z o.o. prowadząca działalność w zakresie pozyskiwania funduszy unijnych oraz późniejszego rozliczania dofinansowanych projektów. Wnioskodawca zawarł ze zleceniodawcą umowę na stałą obsługę prawnofinansową w trakcie rozliczenia dofinansowania. Za wykonanie zlecenia strony ustaliły miesięczne wynagrodzenie ryczałtowe, wnioskodawca wystawił 4 faktury VAT, które zostały przyjęte przez zleceniodawcę, a należności z nich wynikające uregulowane.
Następnie zleceniodawca wystosował do wnioskodawcy wezwanie do zapłaty, zarzucając wykonawcy niewłaściwe wykonanie umowy, w tym zbyt pobieżną analizę przedstawianych przez zleceniodawcę dokumentów, brak monitoringu sprawy, brak właściwego doradztwa. Wnioskodawca nie zgodził się z argumentacją zleceniodawcy. Wskazał on, że poprawnie wykonał zleconą usługę, wykazał błędy w postępowaniu samego zleceniodawcy i odmówił żądanej zapłaty. Wówczas zleceniodawca wystąpił z pozwem przeciwko wnioskodawcy o zapłatę kwoty […] zł tytułem nienależytego wykonania umowy. W trakcie postępowania wnioskodawca podnosił, że dopełnił wszelkich ciążących na nim obowiązków i nie przyznał, że dopuścił się wadliwego wykonania usługi.
Wśród osób zajmujących się problematyką dofinansowań unijnych powszechną wiedzą jest fakt, że ogólnym problemem stała się „bierność instytucji udzielających dofinansowania”, stąd też wnioskodawca, mając powyższą wiedzę, pomimo tego, że nie mógł sobie zarzucić nieprawidłowego wykonania usługi, liczył się z tym, że w postępowaniu sądowym sprawa może zostać różnie oceniona, a tym samym nieprzewidywalny jest sposób zakończenia postępowania. Z uwagi zarówno na powyższe, jak i na dużą wartość przedmiotu sporu, możliwość prowadzenia sporu sądowego przez kilka lat, potencjalnie wysokie koszty obsługi prawnej postępowania, negatywny wpływ sporu na renomę spółki oraz niepewny ostateczny wynik postępowania, wnioskodawca przystąpił do rozmów w przedmiocie polubownego załatwienia sprawy. W wyniku tych rozmów strony zawarły ugodę sądową, na mocy której wnioskodawca zobowiązał się zapłacić na rzecz zleceniodawcy odszkodowanie w kwocie […] zł. W związku z zawarciem ugody zleceniodawca zrzekł się wszelkich dalszych roszczeń względem wnioskodawcy.
Zadano pytanie, czy przyjęte przez wnioskodawcę do wypłaty na mocy ugody sądowej odszkodowanie w kwocie […] zł stanowi koszt uzyskania przychodu w świetle przepisów prawa podatkowego ze szczególnym uwzględnieniem art. 15 ust. 1 oraz art. 16 ust. 1 pkt 22 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.
Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej nie zgodził się ze stanowiskiem wnioskodawcy, uznając, że wypłata odszkodowania za nienależyte wykonanie usługi podstawie ugody sądowej nie podlega zaliczeniu do kosztów uzyskania przychodów.
Zdaniem organu podatkowego należy przyjąć, że pojęcie „wadliwości” w rozumieniu art. 16 ust. 1 pkt 22 updop odnosi się do każdego przypadku nienależytego wykonania obowiązków dłużnika wynikających ze stosunku obligacyjnego, za które ponosi on odpowiedzialność, niezależnie od tego, czy odpowiedzialność ta oparta jest na zasadzie winy, czy na zasadzie ryzyka. Tym samym nienależyte wykonanie umowy stanowi wadę wykonywanych usług. Jeżeli zgodnie z przepisami prawa powszechnie obowiązującego lub postanowieniami umowy dłużnik odpowiada wobec wierzyciela w przypadku wystąpienia opóźnienia lub niewykonania w całości umowy niezależnie od dochowania przez niego należytej staranności, nie może kwoty zapłaconego odszkodowania czy kary umownej zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów.
Ostatecznie Dyrektor KIS uznał, że przyjęte przez wnioskodawcę do wypłaty na mocy ugody sądowej odszkodowanie nie stanowi dla wnioskodawcy kosztów uzyskania przychodów. Pomimo że wskazane wydatki spełniają przesłanki pozwalające na uznanie ich za koszty uzyskania przychodów w myśl art. 15 ust. 1 ustawy o CIT, to przepis art. 16 ust. 1 pkt 22 updop nakazuje wyłączyć z kosztów uzyskania przychodów wszelkie kary umowne i odszkodowania wypłacone z tytułu wad dostarczonych towarów, wykonanych robót i usług oraz zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad albo zwłoki w usunięciu wad towarów albo wykonanych robót i usług, niezależnie od tego, czy odpowiedzialność dłużnika, której wyrazem jest zapłata kary umownej/odszkodowania, została oparta na zasadzie winy, czy na zasadzie ryzyka. Z kolei pojęcie „wad dostarczonych towarów, wykonanych robót i usług” w rozumieniu art. 16 ust. 1 pkt 22 updop odnosi się do każdego przypadku nienależytego wykonania obowiązków podatnika wynikających ze stosunku obligacyjnego, za które ponosi on odpowiedzialność, niezależnie od charakteru i zakresu tej odpowiedzialności. Oznacza to, że niewłaściwe wykonanie umowy, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność, może stanowić wadę wykonanych robót lub usług w rozumieniu art. 16 ust. 1 pkt 22 updop. Zauważyć przy tym należy, że skoro wnioskodawca zawarł wskazaną we wniosku ugodę, to tym samym dopuszczał możliwość (kalkulował), że wynik procesu może być dla niego niekorzystny, a tym samym, że może on zostać obarczony odpowiedzialnością (w całości lub w części) za nienależyte wykonanie umowy zawartej z kontrahentem.
