Przepisy prawa pracy nakładają na pracodawcę wiele obowiązków w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP), w tym także z zakresu profilaktycznej ochrony zdrowia pracowników. Jednym z najważniejszych zobowiązań pracodawcy w tym obszarze regulacyjnym jest stosowanie niezbędnych środków zapobiegających chorobom zawodowym oraz innym chorobom związanym z wykonywaną pracą. Jak odbywa się zapobieganie chorobom zawodowym – o tym w niniejszym artykule.
Zapobieganie chorobom zawodowym oraz innym chorobom związanym z pracą – podstawy prawne
Działania pracodawcy w zakresie chorób zawodowych i innych chorób związanych z wykonywaną pracą określają przepisy Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy, zwanej dalej „kp”. Zgodnie z art. 227 § 1 kp pracodawca jest obowiązany stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą, w szczególności:
- utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminujące szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów tych czynników;
- przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je pracownikom.
Utrzymywanie w stanie stałej sprawności urządzeń ograniczających lub eliminujących szkodliwe dla zdrowia czynniki oraz urządzeń pomiarowych
Jak wspomniano, utrzymywanie w stanie stałej sprawności urządzeń ograniczających lub eliminujących szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzeń służących do pomiarów tych czynników stanowi jeden z podstawowych obowiązków w zakresie stosowania środków zapobiegających. Realizacja powyższego obowiązku polega zwłaszcza na zgodnej z zaleceniami producenta i warunkami użytkowania konserwacji systemu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej (w tym obejmującej recyrkulację powietrza) oraz awaryjnej wentylacji wyciągowej.
Stosownie do brzmienia § 11 rozp. w sprawie BHP zakład pracy powinien być wyposażony w urządzenia zapobiegające zanieczyszczeniu bądź skażeniu, w stopniu szkodliwym dla zdrowia ludzkiego, powietrza, gruntu oraz wód – substancjami chemicznymi, pyłami, środkami promieniotwórczymi albo szkodliwymi czynnikami biologicznymi, w związku z produkcją bądź inną działalnością zakładu pracy.
Wymogi dotyczące stosowania wentylacji i klimatyzacji oraz ochrony przed hałasem zostały określone w poszczególnych zapisach rozp. w sprawie BHP. W tym kontekście należy wymienić przede wszystkim postanowienia zawarte w rozdziale 3 i 5 oraz w § 98 wspomnianego aktu wykonawczego.
Przeprowadzanie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia oraz rejestrowanie i przechowywanie tych wyników
Kolejnym obowiązkiem pracodawcy – wynikającym z art. 227 § 1 pkt 2 kp – jest przeprowadzanie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia oraz rejestrowanie i przechowywanie wyników tych badań i pomiarów, a także udostępnianie ich pracownikom. Koszty tych działań obciążają pracodawcę.
Stosownie do brzmienia § 2 ust. 1 rozp. w sprawie pomiarów pracodawca wskazuje czynniki szkodliwe dla zdrowia w środowisku pracy, dla których wykonuje się badania i pomiary, po przeprowadzeniu rozpoznania źródeł ich emisji oraz warunków wykonywania pracy, które mają wpływ na poziom stężeń lub natężeń tych czynników albo na poziom narażenia na oddziaływanie tych czynników, ze szczególnym uwzględnieniem:
- rodzaju tych czynników i ich właściwości;
- procesów technologicznych i ich parametrów;
- wyposażenia technicznego, w tym maszyn, urządzeń, instalacji i narzędzi, które mogą być źródłem emisji czynników szkodliwych dla zdrowia, z uwzględnieniem wyników pomiarów tej emisji dostarczanych przez producentów;
- środków ochrony zbiorowej i danych dotyczących ich użytkowania;
- organizacji pracy i sposobu jej wykonywania;
- rzeczywistego czasu narażenia na oddziaływanie czynników szkodliwych dla zdrowia, z uwzględnieniem obowiązującego u pracodawcy systemu i rozkładu czasu pracy.
Pracodawca konsultuje z pracownikami lub ich przedstawicielami, w trybie przyjętym u danego pracodawcy, działania dotyczące:
- rozpoznania i typowania czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy;
- wykonywania badań, pomiarów i pobierania próbek tych czynników na stanowisku pracy.
Badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy wykonują laboratoria, które uzyskały akredytację w tym zakresie na podstawie przepisów Ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 roku o systemie oceny zgodności. W przypadku braku wyżej wymienionych jednostek badania i pomiary mogą być przeprowadzane przez laboratoria szkół wyższych i instytutów badawczych Polskiej Akademii Nauk lub instytutów badawczych, które prowadzą badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy i mają wdrożony system zapewnienia jakości lub laboratoria działające przy podmiotach publicznych wskazanych w § 15 ust. 2 rozp. w sprawie pomiarów.
Inne obowiązki pracodawcy wynikające z przepisów rozp. w sprawie pomiarów polegają na:
- prowadzeniu na bieżąco rejestru czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na stanowiskach pracy – według wzoru określonego w załączniku nr 1 do rozp. w sprawie pomiarów;
- wpisywaniu na bieżąco wyników badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia do karty badań i pomiarów – według wzoru określonego w załączniku nr 2 do rozp. w sprawie pomiarów.
Pracodawca oraz – w przypadku likwidacji zakładu pracy – państwowy inspektor sanitarny lub państwowy inspektor sanitarny działający przy określonym resorcie, jeżeli likwidacja dotyczy konkretnej jednostki organizacyjnej – przechowują rejestr czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy i karty badań i pomiarów przez okres 40 lat, licząc od daty ostatniego wpisu.
Wyniki badań i pomiarów wpisane do rejestru oraz karty są niezwłocznie udostępniane pracownikowi, byłemu pracownikowi, ich przedstawicielowi ustawowemu lub pełnomocnikowi, na jego pisemne żądanie (§ 19 ust. 1 rozp. w sprawie pomiarów).
Osoba wskazana powyżej w § 19 ust. 1 rozp. w sprawie pomiarów może wystąpić do pracodawcy lub podmiotu przechowującego rejestr oraz karty o sporządzenie wyciągów, odpisów lub kopii zawartych w nich wyników badań i pomiarów.
Zapobieganie chorobom zawodowym oraz innym chorobom związanym z pracą – podsumowanie
Obowiązki pracodawcy w zakresie zapobiegania chorobom zawodowym oraz innym chorobom związanym z pracą, wynikające z odpowiednich przepisów kp oraz regulacji wykonawczych wydanych na podstawie upoważnienia kodeksowego, mają kompleksowy charakter i niekiedy mogą stanowić wyzwanie – zarówno organizacyjne, jak i techniczne. Pracodawca jednak nie może lekceważyć wymagań w tym obszarze, bowiem każde zaniechanie lub nieodpowiednie działanie może wywołać negatywne skutki w postaci utraty zdrowia u pracowników. To z kolei może przesądzić o odpowiedzialności prawnej pracodawcy. W artykule przedstawiono podstawowe założenia profilaktyki zdrowotnej w odniesieniu do chorób zawodowych oraz innych chorób związanych z wykonywaną przez pracowników pracą.
