Prawidłowe ustalanie przysługujących pracownikowi świadczeń pieniężnych z tytułu choroby i urlopu wypoczynkowego wymaga stosowania unormowań, które odmiennie regulują kwestie ustalenia podstawy wymiaru tych świadczeń. Dlatego też wybrane składniki wynagrodzenia mogą podlegać wliczeniu do podstawy wymiaru niektórych z tych świadczeń, a innych – nie. Czy dodatek za pracę w warunkach szkodliwych wlicza się do podstaw chorobowego, urlopu i przy ustalaniu ekwiwalentu za urlop? Wyjaśniamy!
Dodatek za pracę w warunkach szkodliwych
W przepisach prawa pracy nie sformułowano generalnego nakazu wypłacania pracownikom świadczeń rekompensujących pracę w warunkach dla nich szkodliwych. Tego rodzaju świadczenia przysługują jednak pracownikom niektórych branż, co wynika z przepisów szczególnych lub z regulacji wewnątrzzakładowych (w tym układów zbiorowych pracy i regulaminów wynagradzania).
Przykładowo, zgodnie z art. 34 ust. 1 Ustawy z dnia 26 stycznia 1982 roku – Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2021 r. poz. 1762 ze zm.) nauczycielom pracującym w trudnych lub uciążliwych warunkach przysługuje z tego tytułu dodatek za warunki pracy. Wykaz trudnych i uciążliwych warunków pracy, stanowiących podstawę do przyznania z tego tytułu dodatku, ustalono w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 roku w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (Dz.U. z 2014 r. poz. 416 ze zm.).
Również pracownicy uczelni publicznych mogą otrzymywać dodatek za pracę w warunkach szkodliwych dla zdrowia lub uciążliwych, zgodnie z art. 136 ust. 2 pkt 4 Ustawy z dnia 20 lipca 2018 roku – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. z 2021 r. poz. 478 ze zm.).
Podstawa wymiaru zasiłku chorobowego
Zgodnie z art. 36 ust. 1 i 2 Ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2021 r. poz. 1133 ze zm.) podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu będącemu pracownikiem stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy, a jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem wspomnianego 12-miesięcznego okresu, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia.
W myśl art. 3 pkt 3 wspomnianej ustawy przez wynagrodzenie, które jest podstawą wymiaru zasiłku chorobowego, należy rozumieć przychód pracownika stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe oraz ubezpieczenie chorobowe.
Jak stanowi art. 18 ust. 1 w związku z art. 4 pkt 9, art. 6 ust. 1 pkt 1 i art. 20 ust. 1 Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 423 ze zm.) podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz ubezpieczenie chorobowe osób będących pracownikami stanowią przychody w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy. W art. 12 Ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 1128 ze zm.) zaliczono do tych przychodów wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło ich finansowania, a w szczególności:
- wynagrodzenia zasadnicze;
- wynagrodzenia za godziny nadliczbowe;
- różnego rodzaju dodatki;
- nagrody;
- ekwiwalenty za niewykorzystany urlop;
- wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona;
- świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika;
- wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.
Jak wynika z powyższego, skoro – zgodnie z przywołanymi przepisami – w podstawie wymiaru zasiłku chorobowego należy ująć m.in. „różnego rodzaju dodatki”, to jednym z nich jest dodatek za pracę w warunkach szkodliwych. Trzeba jednak pamiętać o jednym, opisanym niżej wyjątku.
Wyjątek – składniki wynagrodzenia wypłacane za okres pobierania zasiłku
W art. 41 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa zawarto szczególne uregulowanie, zgodnie z którym przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego nie uwzględnia się składników wynagrodzenia, do których pracownik zachowuje prawo w okresie pobierania tego zasiłku zgodnie z postanowieniami układów zbiorowych pracy lub przepisami o wynagradzaniu, jeżeli są one wypłacane za okres jego pobierania.
To oznacza, że gdyby zgodnie z postanowieniami układów zbiorowych pracy lub przepisami o wynagradzaniu pracodawca wypłacał pracownikom dodatek za pracę w warunkach szkodliwych za okres pobierania zasiłku chorobowego, wspomniany dodatek nie podlegałby wliczeniu do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego.
Przykład
W regulaminie wynagradzania ustalono, że pracownik otrzymuje dodatek za pracę w warunkach szkodliwych, przy czym dodatek ten przysługuje mu również za czas choroby (pobierania zasiłku chorobowego). Pracodawca wypłaca pracownikowi wspomniany dodatek zgodnie z postanowieniami regulaminu wynagradzania. W tych okolicznościach omawiany dodatek nie podlega wliczeniu do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego pracownika.
Wynagrodzenie chorobowe
Przedstawione wyżej zasady wliczania dodatku za pracę w warunkach szkodliwych do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego stosuje się również przy ustalaniu podstawy wymiaru wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy spowodowanej chorobą (wynagrodzenia chorobowego), o którym mowa w art. 92 Kodeksu pracy.
Wynagrodzenie urlopowe
Podstawę wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego (wynagrodzenia urlopowego) określono w § 6 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 roku w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz.U. Nr 2, poz. 14 ze zm.). W myśl tego przepisu wynagrodzenie urlopowe ustala się z uwzględnieniem wynagrodzenia i innych świadczeń ze stosunku pracy, z wyłączeniem:
- jednorazowych lub nieperiodycznych wypłat za spełnienie określonego zadania bądź za określone osiągnięcie;
- wynagrodzenia za czas gotowości do pracy oraz za czas niezawinionego przez pracownika przestoju;
- gratyfikacji (nagród) jubileuszowych;
- wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego, a także za czas innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy;
- ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy;
- dodatkowego wynagrodzenia radcy prawnego z tytułu zastępstwa sądowego;
- wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną;
- kwoty wyrównania do wynagrodzenia za pracę do wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę;
- nagród z zakładowego funduszu nagród, dodatkowego wynagrodzenia rocznego, należności przysługujących z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej;
- odpraw emerytalnych lub rentowych albo innych odpraw pieniężnych;
- wynagrodzenia i odszkodowania przysługującego w razie rozwiązania stosunku pracy.
Wśród świadczeń wyłączonych z podstawy wynagrodzenia urlopowego nie wymieniono dodatku za pracę w warunkach szkodliwych, zatem ten składnik wynagrodzenia należy uwzględnić przy obliczaniu wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego.
Ekwiwalent za urlop
Ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy ustala się, stosując zasady obowiązujące przy obliczaniu wynagrodzenia urlopowego, ze zmianami określonymi w § 15–19 wyżej wspomnianego rozporządzenia (zmiany te nie dotyczą jednak ustalania podstawy ekwiwalentu). Oznacza to, że w podstawie ekwiwalentu za urlop, podobnie jak w podstawie wynagrodzenia urlopowego, należy uwzględnić dodatek za pracę w warunkach szkodliwych.
Jak wynika z powyższego, dodatek za pracę w warunkach szkodliwych podlega uwzględnieniu w podstawach wymiaru omówionych świadczeń, poza wyjątkiem dotyczącym przypadku wypłacania tego dodatku za czas pobierania zasiłku chorobowego.
